نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه جغرافیا دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

چکیده

تعداد زیادی از استان‌های کشور، از منابع آب کارستی به‌عنوان منبع اصلی تأمین آب برای مصارف شرب، کشاورزی و صنعت استفاده می‌کنند. استان کرمانشاه نیز  با مساحتی حدود 286/24953 کیلومتر مربع در میانه ضلع باختری کشور واقع شده که بخش عمده آن در زون‌های زاگرس رورانده و چین‌خورده قرار دارد و بیشتر بلندی‌های آن، از سازندهای سخت (کربناتی) تشکیل شده است. پهنه‌های کارستی این استان نقش مهمی در تأمین و تغذیه آبخوان‌ها دارند،  به همین دلیل برای شناسایی این پهنه‌ها و میزان تحول آنها در این پژوهش اقدام به پهنه‌بندی تحول کارست و شناسایی مناطق تغذیه آب‌های زیرزمینی از طریق سیماهای سطحی کارستی، همچنین مناطق مساعد آلودگی آبخوان‌های کارستی و تهیه نقشه آن شده است. به منظور دستیابی به اهداف تحقیق ابتدا چاله‌های بسته سطحی به عنوان شاخص تحول کارست با استفاده از نقشه‌های توپوگرافی50000 : 1 و تصاویر ماهواره ای 5 متر(BW) IRS  شناسایی، نقشه آنها تهیه و پس از بررسی‌های آماری و تأیید ارتباط نقشه‌ها با موضوع به کمـک مربع کای و عملیات میدانی، هفت عامل ارتفاع، سنگ‌شناسی، زمین‌ریخت‌شناسی(زمین ساخت)، دما، بارش، تبخیر و شیب به عنوان عوامل مؤثر در تحول کارست انتخاب شده‌اند. پس از رقومی کردن همه داده‌های مربوطه برای ارزش‌گذاری (وزن دهی) طبقات نقشه‌های عامل، از روش‌های آماری تحلیل سلسله مراتبی (قضاوت کارشناسی)، تراکم سطح، ارزش اطلاعاتی، وزن متغیرها و روش تجربی استفاده شده است؛ در نهایت  در محیط GIS، نقشه‌های عامل همپوشانی و نقشه‌های پهنه‌بندی تحول کارست با 5 روش مذکور به‌دست آمده است. در بین روش‌های به‌کار گرفته شده  برای پهنه‌بندی، روش ارزش اطلاعاتی  بیشترین انطباق را با شاخص انتخاب شده (چاله‌های بسته) در منطقه مورد مطالعه دارد.
نقشه‌های پهنه‌بندی  به‌دست آمده، علاوه بر تعیین مناطق با درجات مختلف تحول سیماهای کارست در استان، محدوده‌های تغذیه آب‌های زیرزمینی (کارستی) و مکان‌های مساعد آلودگی این منابع در سطح زمین را نیز مشخص کرده است که باید برای حفاظت از این مناطق، تدابیر مناسب به‌کار برد وگرنه خطرهای زیادی محل‌های تغذیه را تهدید خواهد کرد.
 

کلیدواژه‌ها

آغاسی، ع. و افراسیابیان، الف.، 1378-  هیدرولوژی کارست، چاپ اول، تهران، مرکز تحقیقات کارست کشور.
افراسیابیان، الف.، 1372- مطالعات هیدرولوژی کارست در حوضه آهکی مهارلو، دومین سمینار علمی مطالعات منابع آب, مجموعه مقالات.
برون، ژ.، 1369- شرح نقشه زمین‌شناسی چهارگوش کرمانشاه، ترجمه آقانباتی، سازمان زمین‌شناسی کشور.
تصاویر ماهواره‌ای ETM رنگی (RGB) با قدرت تفکیک 30 متر و تصاویر 5 متر IRS سیاه و سفید (BW)- سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح.
جباری، الف., 1382- روش‌های آماری درعلوم محیطی وجغرافیای، انتشارات دانشگاه رازی.
جورین‌سر، م., 1385-  پردازش تصاویر ماهواره‌ای با نرم افزار ژئوماتیک، سازمان جغرافیای نیروهای مسلح.
درویش‌زاده، ع. و محمدی، م.، 1367-  زمین‌شناسی ایران، چاپ سوم، انتشارات دانشگاه پیام‌نور.
سازمان برنامه و بودجه استان کرمانشاه, 1375- سرشماری عمومی نفوس و مسکن.
قیطوری، م.، 1382- طرح شناخت مناطق اکولوژیک کشور، تیپ‌های مرتعی استان کرمانشاه، چاپ اول، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع.
مدنی، ح.، 1364- زمین‌شناسی ساختمانی وتکنوتیک، انتشارات جهاد دانشگاهی.
محمودی ، ف. و ملکی، الف.،تحول کارست و نقش آن در منابع آب زیرزمینی ناهمواریهای بیستون – پرآو (کرمانشاه) پژوهشهای جغرافیایی ص 93-107
میلانوویچ, پ. ت.، 1981-  هیدرولوژی کارست، ترجمه عبدالوحید آغاسی، ناشر استانداردهای مهندسی آب کشور.
نقشه رقومی شیب استان کرمانشاه ( طرح تحقیقاتی دانشگاه رازی -  ملکی 1382).
نقشه های توپوگرافی 50000/1 و 250000/1 استان کرمانشاه - سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح.
 
References
Herak , M.,1977- Tecto-genetic approach to classification of karst terranes. Carsus Iugoslaviae 9/4 , Zagreb,Yugoslavia.
Komatina, M., 1973- Uslovi razvoja karsnog procesa irejonizacija karsta (condition of karst development and zoning of karst
      terranes) . Vesnik Geozavoda X/XI,Beograd, Yugoslavia.