نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه جغرافیا- دانشگاه زنجان-زنجان-ایران

چکیده

استان زنجان با مساحت  22164کیلومتر مربع که در شمال باختری کشور ایران واقع شده است، از دیدگاه زمین‌شناسی در ایران مرکزی و در تقسیم‌بندی‌های واحدهای زمین‌ریخت‌شناسی ایران، بخشی از واحد شمال باختری است. وجود سازندهای آتشفشانی، توده‌های نفوذی گرانیتی، عملکرد گسل‌های اصلی، حوضه‌های تبخیری میوسن و فرسایش کارست باعث شده است به‌رغم مساحت کم، از تنوع قابل ملاحظه جایگاه‌های زمین‌شناسی و زمین‌ریخت‌شناسی برخوردار باشد. روند کوه‌ها  و دشت‌های بین آنها شمال باختری- جنوب خاوری است و توسط رود قزل اوزن، ابهر رود و خرارود به ترتیب به سوی دریای خزر و دریاچه حوض سلطان زهکشی می‌شوند. بلندترین نقطه ارتفاعی استان در کوه بلقیس 3332 متر(از سطح دریاهای آزاد) و کمترین نقطه ارتفاعی استان 250 متر در مجاور دریاچه سد سفیدرود قرار گرفته است. غارهای کارستی کتله خور، زرین‌غار و خرمنه‌سر  در جنوب خاوری و شمال خاوری استان، معدن نمک تاریخی چهرآباد که شش مرد مومیایی شده طبیعی در آن یافت شده در شمال باختری، ده‌ها نمونه  دودکش‌ جن و تخت دیو در سازندهای کنگلومرایی منطقه ماه‌نشان و انگوران، هزار دره (Bad-land) در منطقه طارم، زنجان و ماه نشان، گنبد‌های نمکی متعدد در حوضه آبریز قزل اوزن در اطراف ماه‌نشان و حلب، قارچ سنگی در توده‌های گرانیتی و چندین چشمه آب معدنی و گرم نمونه‌هایی از این جایگاه‌ها است. فهرست‌برداری از این عوارض طی عملیات میدانی با استفاده از دستگاه موقعیت‌یاب جهانی(GPS) انجام شده و برای تحلیل سایت‌ها از نقشه‌های زمین‌شناسی، توپوگرافی در مقیاس‌های متفاوت استفاده شده است. تعدد عوارض زمین‌شناسی و زمین‌ریخت‌شناسی که بعضی از آنها در مقیاس بین‌المللی و بعضی دیگر در مقیاس ملی و ناحیه‌ای مهم هستند، نشان‌دهنده آن است که استان زنجان شرایط مناسبی برای توسعه گردشگری زمین‌شناسی (ژئوتوریسم‌) دارد.

کلیدواژه‌ها

احمدی ترکمانی، ا.، سعیدی، ع.،1384- بـررسی چین‌خوردگی پیشروی گسله در مادآباد، ماه‌نشان، بیست و چهارمین گردهمایی علوم زمین، زمستان1384، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
ارشدی، س.،1374- مقدمه‌ای بر غار کتله‌خور ،مجله علمی پژوهشی علوم زمین، شماره 11، صص32-33، انتشارات سازمان زمین‌شناسی کشور.
امری‌کاظمی، ع.، 1381- آغازی بر ژئوتوریسم ایران، خلاصه مقالات بیست ویکمین گردهمایی علوم زمین،30-28  بهمن 1381، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
امری کاظمی، ع.، 1383- چالش ژئوتوریسم و توسعه پایدار و پیشنهاد چند مدل برای حفاظت و نگهداری از ژئوپارک ها ، خلاصه مقالات بیست وسومین گردهمایی علوم زمین ،28-26  بهمن 1383، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
امری کاظمی، ع.،1385- نگاهی به مفاهیم کلی ژئوپارک، میراث زمین‌شناسی و ژئوتوریسم و بـررسی جِایگاه ایران، خلاصه مقالات بیست و پنجمین گردهمایی علوم زمین،30 بهمن تا 2 اسفند 1385، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
امری کاظمی، ع.،1386- ژئوپارک- ژئوتوریسم، مجله رشد آموزش زمین‌شناسی، شماره 50، دوره سیزدهم شماره 1 پاییز 1386.
پورکرمانی، م.، آرین،م.، 1367- ژئومورفولوژی تکتونیکی گنبدهای نمکی در شمال غربی زنجان، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی صص 44-53.
جمالی، ف.،1383- کتله‌خور، انتشارات نیکان، زنجان.
حسین زاده، م.،1386- ژئوپارک و ظرفیت‌های مرتبط با آن در ایران، مجله رشد آموزش جغرافیا، شماره 80، دوره بیست و دوم شماره 1، پاییز 1386.
خبرگزاری میراث فرهنگی، تاریخ 24/12/1384.
خوش رفتار، ر.،1386- ژئوپارک‌ها:علوم زمین و رشد اقتصادی، ویژه‌نامه همایش بین‌المللی نقش ژئوپارک‌ها در توسعه گردشگری، جزیره قشم، ایران، 11-8 بهمن ماه 1386.
درویش‌زاده،ع.،1382- زمین‌شناسی ایران، انتشارات امیرکبیر، چاپ سوم، تهران.
رحمانی، ع.، امیری بختیاری، ح.، شب افروز، ر.ا.، برزگر زرندی،م.،1384- ژئوتوریسم بزرگترین نودول‌های آهکی ایران، خلاصه مقالات بیست وچهارمین گردهمایی علوم زمین،10-8  اسفند 1384، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.، 1375- نقشه توپوگرافی  پری‌تاج، مقیاس 1:50000.
سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.، 1375- نقشه توپوگرافی مهر‌آباد، مقیاس 1:50000.
سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.،1376- نقشه توپوگرافی آب مشکین، مقیاس 1:50000.
سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.،1376- نقشه توپوگرافی ماه‌نشان، مقیاس 1:50000.
سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.،1380- نقشه زمین‌شناسی ماه‌نشان، مقیاس 1:100000.
سازمان زمین‌شناسی واکتشافات معدنی کشور.،1386- نقشه زمین‌شناسی گرماب(زرین‌آباد)، مقیاس 1:100000.
سازمان همیاری شهرداری‌های زنجان.، 1378- گزارش سازمان همیاری شهرداری‌های زنجان.
سبزه‌ای، م.، 1369- واژه‌نامه زمین‌شناسی و علوم وابسته، انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه شهید باهنرکرمان اسفند 1369 چاپ سوم.
عالی، ا.،1384- مردان نمکی، پژوهشکده باستان‌شناسی، خرداد ماه 1384.
علایی طالقانی،م.،1382- ژئومورفولوژی ایران، انتشارات قومس، چاپ دوم .
فیاض، م. ص.،1371- غار کارستی کتله‌خور زنجان، مجموعه مقالات دومین  سمپوزیوم مطالعه و بهره‌برداری از منابع آب کارست و سازندهای سخت، سازمان تحقیقات و منابع آب(تماب)، وزارت نیرو، تهران، اردیبهشت ماه 1371.
قهرمانی، ش.،1385- ژئوتوریسم جنوب شرقی ایران، مجموعه مقالات اولین کنفرانس آموزش زمین‌شناسی در ایران، زاهدان خرداد ماه 1384.
نبوی، م.ح.،1378 - گردشگری زمین‌شناسی، هجدهمین گردهمایی علوم زمین، 27 -25 بهمن ماه 1378، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
 
 
References
Buckley, R., 2003- Environmental inputs and outputs in ecotourism:geotourism with a positive triple bottom line? Journal of Ecotourism, Vol.2, No1, 2003.
Dingwall, P., Weighell, T., & Badman, T., 2005-Geological world heritage: A global framework, Protected Area Programme, IUCN September 2005.
Drandaki, I.T. & Galanakis, D., 2001-Workshop geological heritage conservation in south-eastern European countries, 1st edition 2001, ProGEO, UNESCO, IUGS.
Goudie, A.S., 2004 - Encyclopedia of geomorphology, edited by: A.S. Goudie, First published 2004, Routledge Ltd.
Gray, M., 2004 - Geodiversity: valuing and conserving a biotic nature, John Wiley & sons, Ltd.
Gray, M., 2005- Geodiversity and geoconservation: An international perspective, Salt Lake City annual meeting, October 16-19, 2005.
Hofman, T., 2006- Thesen zum thema geotourismus,international workshop Karlsruhe,Geopark and geotourism research, edited by, Joachim Vogt and Andreas Megeerile,Regional science research 31.

Joyce, E.B., 2005- Geomorphological Sites and the new Geotourism in Australia.

Joyce, E.B., 2006- Geological heritage of Australia: selecting the best for geosites and world heritage, and telling the story for geotourism and geopark, AESC2006, Melbourne, Australia.
Khoshraftar, R. & Binafar, S., 2007- Important Geosites in Zanjan Province and Geotourism (North West of Iran), proceedings of the second international  symposium on development within geoparks, Lushan,China, June 12 – 15, 2007.
Penn, R., 2006- Welsh forest becomes latest geopark, www.geographical.co.uk.
Progeo News,(1999), Geodiversity in The Nordic countries.
Reynard, E. & Lugon, R., 2004- The assessment of geocutltural of geosites within the geosite inventory of canton Valais (Switzerland), Abstract, 32nd IGC - Florence, 2004.
Stueve, A., Cook, M., Suzanne, D. & Dawn, D., 2002-The Geotourism Study: Phase I Executive Summary, The Travel Industry Association of America and National Geographic Traveler. The Research Department of the Travel Industry Association of America Washington, D.C.
Torfason, H., 2005- Geological heritage and afforestation, Conference Effects of afforestation on ecosystems, landscape and rural development, Abstract, Iceland June 18-22, 2005.
Turner, S., Creaser, P. & Mcknight, J., 2006- celebrating planet earth-UNESCO-assisted geoparks in the Australasian-Pacific region,AESC2006,Melbourn,Australia.
UNESCO Global Geoparks Network, 2006- Guideline and criteria for national geoparks seeking UNESCOS assistance to join the global geoparks network.
www.climbing.ir
Zhao Xun, Z. T., 2002- the socio-economic benefits of establishing national geoparks in China, Episodes vol. 25, no 1.
Zouros, N., 2004-The European geoparks network, Geological heritage protection and local development, Episodes, Vol. 27, no. 3.