نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور ، مدیریت جنوب خاوری – مرکز کرمان، ایران
2 بخش زمین شناسی دانشگاه شهید باهنر کرمان، ایران
چکیده
سنگ‌های آذرین کمربند آتشفشانی – نفوذی دهج – ساردوئیه ، استان کرمان، در سه مرحله رخ داده است. اولین مرحله شامل سنگ‌های آتشفشانی (تفریت – فنولیت، بازالت ، تراکی بازالت ، آندزیت ، داسیت و ریولیت) ائوسن و کمپلکس‌های بحرآسمان ، رازک و هزار است که در ابتدا اسیدی بوده و به‌تدریج حد واسط و بازی می‌شود. این شرایط گویای افزایش شیب فرورانش از کم به زیاد است. پس از این مرحله توده‌های نفوذی گرانیتوییدی الیگومیوسن (گابرودیوریتی ، دیوریت ، کوارتز دیوریت، گرانودیوریت ، کوارتزمونزونیت و گرانیت) با ماهیت کلیسمی– قلیایی، کلیسمی – قلیایی پتاسیم‌دار و شوشونیتی به درون سنگ‌های آتشفشانی با همین ویژگی ژئوشیمیایی نفوذ می‌کنند که واجد اولین مرحله کانسارسازی مس پورفیری و رگه‌ای سرچشمه ، میدوک و چهارگنبد است. دومین مرحله ماگمایی در نئوژن ( میوسن- پلیوسن) و از نوع سنگ‌های داسیتی- ریو داسیتی، دیوریتی و کوارتزدیوریتی با ماهیت کلسیمی – قلیایی- آداکیتی است که حاصل فرورانش تخت بوده و با دومین مرحله کانسارســـازی پورفیری و رگه‌ای کوه مزاحم ( آبدر) همراه است. کانی زایی رگه‌ای نیز در سنگ‌های همبر بیرونی همه کانسارها یافت می‌شود که ارتباط نزدیکی با کانی‌زایی پورفیری و ویژگی‌های زمین‌ساختی منطقه دارد. حضور ایگنمبریت در کمربند دهج ساردوئیه ، موقعیت زمین‌ساختی فرورانش حاشیه قاره‌ای را قوی‌تر جلوه می‌دهد. بالا بودن عناصر ناسازگار ( پتاسیم، روبیدیم و باریم و ...) نشان می‌دهد که سنگ‌های آذرین از ذوب بخشی پوسته اقیانوسی دگرگون شده و واکنش با گوه گوشته ( اکلوژیت فلوگوپیت‌دار یا آمفیبولیت فلوگوپیت‌دار) در موقعیت زمین‌ساختی حاشیه قاره‌ای حاصل شده‌اند . سومین مرحله ماگمایی پس از برخورد حاصل شده که با حضور دایک‌های لامپروفیری (کوه گری و مزاحم) و بازالت‌های قلیایی و پتاسیک در منطقه مشخص می‌شود. آخرین فعالیت پسماگمایی منجر به تشکیل تراورتن‌های چشمه‌ای دوره چهارم شده که گسترش وسیعی در منطقه دارند.
کلیدواژه‌ها
آفتابی، ع.، عطاپور، ح.، 1376- ویژگی‌های ژئوشیمیایی و پترولوژیکی سنگ‌های شوشونیتی و کالکوآلکالن پتاسیم‌دار در اطراف کانسارهای مس پورفیری سرچشمه و ده‌سیاهان رفسنجان (کرمان)، مجله پژوهشی دانشگاه اصفهان ، جلد نهم، شماره‌های 1 و 2، صفحه 127-56.
آقانباتی، ع.، 1385- زمین‌شناسی ایران، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 586 صفحه.
احمدی پور، ح.، 1372 - بررسی دینامیزم فعالیت‌های آتشفشانی کوه مزاحم (شهربابک)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید باهنرکرمان، 366 صفحه.
درویش‌زاده، ع.، 1380 – زمین‌شناسی ایران، انتشارات امیرکبیر، 865 صفحه.
شهاب پور، ج.، 1362- پیدایش کانسار سرچشمه، اولین سمپوزیوم معدنکاری ایران، صفحه 318- 345 .
عطاپور، ح.، 1372 - پترولوژی و ژئوشیمی مجموعه شوشونیتی منطقه گودبیابانی بردسیر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شهید باهنر، 294 صفحه.
عطاپور، ح.، 1386- تکوین ژئوشیمیایی و متالوژنی سنگ‌های آذرین پتاسیم‌دار در کمربند آتشفشانی- نفوذی دهج- ساردوئیه، استان کرمان با نگرشی ویژه به عناصر خاص، پایان‌نامه دکتری زمین شناسی اقتصادی، دانشگاه شهید با هنر کرمان، 401 صفحه.
لطفی، م.، 1364- خلاصه‌ای بر فاز متالوژنی پیرنه‌ای در رابطه با سنگ‌های ولکانیک - ساب‌ولکانیک بخش شمالی لوت مرکزی (خاور ایران)، خلاصه مقالات چهارمین گردهمایی علوم زمین، سازمان زمین‌شناسی کشور.
References
Aftabi, A. & Atapour, H., 2000 - Regional aspects of shoshonitic volcanism in Iran, Episodes, v. 23 , No.2 , p.119-125 .
Aftabi, A., Ghodrati, Z. & MacLean, W.H., 2006 - Metamorphic textures and geochemistry of the Cyprus-type massive sulfide lenses at Zurabad, Khoy, Iran: J. of Asian Earth Sciences, v. 27, p. 523-533.
Ahmad, T. & Poshtkouhi, M., 1993 - Geochemistry and petrogenesis of the Urumia – Dokhtar volcanics around Nain and Rafsanjan areas : A preliminary study , Geol. Surv. Iran .50p.
Amidi, S.M., 1977- Étude géologique de la région de Natanz-Surk (Iran, Cen-tral) , Thèse Ph.D., Univ. Grénoble, France, 316p.
Assudeh, I., 1982- Pn velocities beneath Iran: Earth Planet.Sci. Lett., v. 61, p. 136-142.
Barker, D . S ., 1983- Igneous rocks: Prentice-Hall417p.
Berberian, F. & Berberian, M., 1981- Tectono- plutonic episodes in Iran. Geol . Surv. Iran , Rep . No.52 , p.565-592.
Berberian, F., Muir, I.D., Pankhurst, R.J. & Berberian, M., 1982- Late Cretaceous and Early Miocene Andean-type plutonic activity in northern Makran and Central Iran: J. Geol. Soc. London,139 p.605-614.
Berberian, M. & King, G., C.P., 1981- Toward a paleogeography and tectonic evolution of Iran ,Can.J. of Earth Sci. v. 18,No.2 ,p:210-265 .
Best, M.G. & Christiansen, E. H., 2001- Igneous petrology , Blackwell science , 458p.
Biju-Duval, B., Dercourt, J. & Le Pichon, Y., 1977- From the Tethys ocean to the Mediterranean seas: Editions Technique Paris, pp. 143-164. Boccalettie, M., et al, 1977, Neogene and quaternary volcanism of the Bigar area (western Iran): Bull. Volc. vol. 40, no.2, p.1-12.
Bird, P., 1978- Finite element modeling of lithosphere deformation: The Zagros collision orogeny: Tectonophysics, v. 50, p. 307-336.
Blevin, P.L. & Chappell, B.W., 1992- The role of magma sources ,oxidation state and fractionation in deteminig , the granite, metallogeny at eastern Australia , Tran. R. Soc. Edinburgh , Earth Sci., v.83, p.305-316.
Blevin, P.L. & Chappell, B.W., Allen, Ch. M., 1996- Intrusive metallogenic province in eastern Australia based on granite source and composition , Tran. R. Soc. Edinburgh , Earth Sci. ,v. 87, p.281-290.
Blevin, P.L., 2004- Metallogeny of granites, The Ishihara symposium, power point extended abstract.
Brown, G.C., Thorpe, R. & Webb, P.C., 1984-The geochemical characteristics of granitoids in contrasting arcsand comments on magma sources: J.Geol. Soc. London., v. 141, p. 413-426.
Chapple, K. & Millward, M., 2000- Copper exploration in Kerman area central Iran, East Azarbaijan, NW IRAN, Qeshm Union Itok Int. AF(QUII), Tehran, Iran, 22p.
Chung, S.L., Lo, C.H., Lee, T.Y., Zhang, Y., Xie, Y., Li. X., Wang, K., L. & Wang, P.L., 1998 - Diachronous uplift of the Tibetan Plateau starting, 40 Myr ago, Letters to Nature , v.394 , p.769-773.
Condie, K.C.,2005- TTGs and adakites: are they both slab melts?, Lithos, v.80, p.33-44.
Cox, K.G., Bell, J.D. & Pankhurst, R.J., 1979- The interpretation of igneous rocks, George Allen and UNWEN, 450p.
Cox, L.J., 1986- Discriptive modle of Porphyry Cu deposits, In:Cox, P.D. and Singer, D.A. (edit.), Mineral deposit modles, U.S. Geol. Surv. Bull., 1693p.
D,Alessandro, W., Giammanco, S., Bellomo, S. & Francesco, P., 2007- Geochemistry and mineralogy af travertine deposits af the SW flank
Defant, M.J. & Drummond, M.S., 1990- Derivation of some modern arc magmas by melting of young subducted lithosphere, Nature, v. 34, p. 662-665.
Dill, H.G., 1998- Evolution of Sb mineralization in modern fold belts: a comparison of the Sb mineralization in the Central Andes (Bolivia) and the Western Carpathians (Slovakia), Mineralium Deposita, v.33, p.359-378.
Dimitrijevic, M.D. & Djokovic, I., 1973- Geological map of Kerman region, 1:500,000, Geol. surv. Iran.
Dimitrijevic, M.D., 1973- Geology of Kerman region , Geol. Surv. Iran, 334p .
Economou-Eliopoulos, M. & Eliopoulos, D. G., 2000- Palladium, platinum and gold concentration in porphyry copper systems of Greece and their genetic significance: Ore Geology Reviews, v. 16, p. 59-70.
Emami , M.H., 1981- Géologie de la région de Qom-Aran (Iran): Contribu-tion a l'étude dynamique et géochimique du volcanisme Tertiaire de l'I-ran Central: Ph. D.,Thèse, Univ., Grenoble, France, 489p.
Etminan, E., 1977- Le porphyre cuprifere de Sarcheshmeh (Iran): Role des phases fluides dans les mechanismes d'alteration et demineralization GSI, Rept. No. 48. 249pp.
Foley, S.F., Venturelli, G., Green, T.H and Toscani, L., 1987- The ultrapotassic rocks: characteristics, classification and constraints for petrogenetic models: Earth. Sci.Rev., 24, p. 81-134.
Forster, H., Fesefeldt, K., Kursten, M. & Germany, F.R., 1972- Magmatic and orogenic evolution of central Iranian volcanic belt, 24th IGC , Section 2 , p.198-210.
Gezie, P., Markis, J., Akashe, B., Rower, P., Lets, H. & Mostaanpour, M., 1983- Seismic crustal studies in southern Iran, between the central and the Zagros belt: In Geodynamic Project in Iran: G.S.I report, p. 71-89.
Ghorashi-Zadeh, M., 1978- Development of hypogene and supergene alteration and copper mineralization patterns at Sarcheshmeh porphyry copper deposits, Iran, M.Sc.Thesis, Brock Univ., Canada, 223p.
Gill, J. B., 1981- Orogenic andesites and plate tectonics: Springer , Berlin.
Gustafson, L.B.,1979- Porphyry copper deposists and calc-alkaline volcanism, In: Mc Elhinny , M.W., The Earth: It,s origin, structure and evolution, 597p.
Gutscher, M.A, Olivet, J.L., Aslanian, D., Eissen, J.P. & Maury, R., 1999- The lost Inca plateau: cause of flat subduction beneath Peru? Earth Plan. Sci. Let, v.171, No.3, p.335-341.
Gutscher, M.A., 2002- Andean subduction styles and their effect on thermal structure and intraplate coupling, J. South Amer. Earth Sci., v.15, p.3-10.
Gutscher, M.A., Maury, R., Eissen, J.P., Bourdon, E., 2000- Can slab melting be caused by flat subduction?, Geology, v. 28, No.6, p.535-538.
Hafkenscheid, E., Wortel, M.J.R. & Spakman, W., 2006- Subduction history of the tethyan derived seismic tomography and tectonic reconstruction: Tectonics, v. 111, p. 1-26.
Haghipour, A. &Aghanabati, A., 1985- Geological map of Iran, scale:1:250,000, Geol. Surv. Iran.
Haschke, M.R., Scheuber, E., Gunther, A. & Reutter, K.J., 2002- Evolutionary cycles during the Andean orogery: repeated slab breakoff and flat subduction? Terra nova, v. 14, p.49-55 .
Hassanzadeh, J., 1993- Metallogenic and tectonomagmatic events in the SE sector of the Cenozoic active continental margin of Central Iran, Shahr-e-Babak area, Kerman province, Ph.D. Thesis, Univ. California, 204p.
Jung, A., Kursten, M. & Tarkian, M., 1975- Post Mesozoic volcanism in Iran and its relation to the subduction of the Afro-Arabian under Eurasian plate: Afar Monograph, p.41-54.
Kay, S.M. & Mpodozis, C., 2001- Central Andean ore deposits linked to evolving shallow subduction systems and thickening crust: GSA TODAY, March, 2001, p. 4-9.
Kazmin, V.G., Ricou, L.E. & Sbortshikov, I.M., 1986- Structure and evolution of the passive margin of the eastern Tethys, Tectonophysics, v. 123, p.153-179.
Le Maitre, R.W., Bateman, P., Dudek, A., Keller, J., Lameyre Le Bas, M.J., Sabine, P.A., Schmid, R., Sorensen, H., Streckeisen, A., Woolley, A.R. & Zanettin, B., 1989- A Classification of igneous rocks and glossary of term, Blackwell publishing, 193p.
McInnes, B.I.A., Evans, N.J.fu, & Garwin, S., 2005- Application of thermochoronology to hydrothermal ore deposits, Rev. Mineralogy and Geochemistry, v.58, p.467- 498.
McQuarrie, N., Stock, J.M., Verdel, C. & Wernicke, B.P., 2003- Cenozoic evolution of Neotethys and implications for the causes of the plate motions, Geophysical Research Letters, v.30., N.20, p.2036-2042.
Moine-Vaziri, H., Khalili-Marandi, Sh. & Brousse, R., 1991- L'importance d'un volcanisme potassique, au Miocene supérieur en Azaerbaijan (Iran): C.R. Acad. Sci. Paris, T. 313, Serie II, p. 1603-1610.
Moores, E. M. & Twiss, R.J., 1995- Tectonics: Freeman and Company, New York, 415 pp.
Moorhouse,W.W., 1959- The study of rocks in thin section: Harper & Row, New York, 514 pp.
Moradian, A., 1997- Geochemistry, geochronology and petrography of feldspatoid bearing rocks in Urumieh-Dokhtar Volcanic Belt, Iran. Unpub., Ph.D.Thesis, Univ. Wollongong, Australia, 412p.
Muller, D. & Groves , A. ,1997- Potassic igneous rocks and associated gold-copper mineralization , Spriner Verlag , 238p.
Nediemovic, R., 1973- Exploration for ore deposits in Kerman region, Geol. Surv. Iran, Rep.53/Yu, 247p.
Robb, L., 2005- Introuduction to ore – forming processes , Blackwell, 373p.
Rollinson, H., 1993- Using geochemical data: evaluation, presentation, interpretation: Lonmman,352 p.
Rollinson, H., 2007- Early earth systems, Blackwell publishing, 285p.
Rombach, C. S. & Newberry, R. J., 2001- Shotgun deposit: granite porphyry-hosted gold-arsenic mineralization in southwestern Alaska, USA, Mineralium Deposita, v.36, p.607-621.
Shafiei, B. Shahabpour, J. & Haschke, M., 2008- Transition from Paleogene normal calc-alkaline to Neogene adakitic-like plutonism and Cu-metallogeny in the Kerman porphyry copper belt: response to the Neogene crustal thickening: Journal of Sciences, Islamic Republic of Iran, v. 19, p. 67-84.
Tatsumi, Y. & Eggins, S., 1995- Subduction zone magmatism: Blackwell, Cambridge, 211 p.
Thompson, J.F.H., Lang, J.R. & Stanley, C.R., 2001- Platinum group elements in alkaline porphyry deposits, British Columbia: Exploration and Mining in British Columbia, p. 57-64.
Thorpe, R. S., 1982- Andesites: orogenic andesites and related rocks:John Wiley & Sons, 724 p.
Titley, S.R. & Beane, R.E., 1981- Porphyry copper deposits: Econ. Geol., 75th Anni. V, p. 214-269.
Ulmer, P., 2001- Partial melting in the mantle wedge- the role H2O in the genesis of mantle-derived arc-related magmas: Physics of the Earth and Planetary Interior, v. 127, p. 215-232.
Wang, Q., XU, Ji-F, Jian, P., BAO, Z., Zhad, Z., Li, C., Xiong, X. & Ma, J., 2006- Petrog enesis of adakitic porphyries in an extensional tectonic setting, Dexing, south china: Implications for the genesis of porphyry copper mineralization, J. petrology, v.47, No.1, p.119-144.
Waterman, G.C.& Hamilton, R.L., 1975- The Sarcheshmeh porphyry copper deposit, Econ. Geol.,v.70, p.568-576.
Welland, M.J.P. & Mitchell, A.H.G., 1977- Emplacement of the Oman ophiolite: A mechanism related to subduction and collision, Geol. Soc. Amer. Bull., v.88, p.1081-1088.
Wilson, M., 1989- Igneous petrogensis, Harper Collins Academic, 466p.
Xiong, X-L., 2006- Trace element evidence for growth of early continental crust by melting of rutile – bearing hydrous eclogite, Geology, v.34, No.11, p.945-948.
Yogodzinski, G.M., Lees, J.M., Churikova, T.G., Dorendrof, F., Woerner, G. & Volynets, O.N., 2001- Geochemical evidence for melting of subduction oceanic lithosphere at plate edges, Nature , v.409, p.500-503
)