نویسندگان

1 استاد، گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

2 کارشناسی ارشد، گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

چکیده

دریاچه ارومیه بزرگ‌ترین دریاچه فوق ­اشباع از نمک در جهان است که در میان استان‌های آذربایجان ­شرقی و غربی در شمال باختر ایران جای دارد. در این پژوهش ژئوشیمی عناصر اصلی، جزیی و خاکی کمیاب 130 نمونه که از 25 سانتی‌متری پایانی گمانه حفر شده با ژرفای یک و نیم متری میان سال­های 1394 تا 1395 برداشت شده است؛ بررسی شد. مطالعه ژئوشیمی عناصر اصلی نشان‌دهنده گوناگونی و ناهمگنی زیاد در مقدار اکسید عناصر اصلی در رسوبات بخش‌های شمال باختر، شمال خاور، جنوب باختر و جنوب بستر دریاچه‌  است. نتایج تجزیه طیف‌سنج پراش پرتو ایکس (XRD) رسوبات نشان می­دهد که فاز اصلی کانی­های رسوبات دریاچه را کانی­های هالیت، کلسیت، آنکریت، کوارتز، ارتوکلاز، کلریت، آلبیت، ژیپس، پلاژیوکلاز، اوژیت، آمفیبول و هورنبلند تشکیل می­دهند و رسوبات بستر دریاچه ارومیه از دید ترکیب کانی­شناختی شبیه کانی­های عمومی تشکیل‎دهنده شیل و ماسه­سنگ گری‎وک هستند. در میان اکسیدهای عناصر اصلی، MgO، CaO و Na2O غنی­شدگی بالایی نسبت به استانداردهای UCC، PAAS و NASC نشان می‌دهند. از مجموعه عناصر جزییRb  و Sr نسبت به UCC، PAAS و NASC غنی­شدگی بسیار بالایی همراه با تهی­شدگی Eu به‌ویژه در بخش جنوب باختر دریاچه نشان می‌دهند. مقایسه ترکیب ژئوشیمیایی رسوبات ژرفای مورد مطالعه­، با سنگ­های پیرامون دریاچه نشان از کنترل اصلی ترکیب کانی­شناختی توسط زمین­شناسی پیرامون دریاچه در مقایسه با کانی‌شناسی آورد رسوبی رودخانه­ها دارد.

کلیدواژه‌ها

The Urmia Salt Lake as the largest hyper saline lake of the world is located between west and east Azerbaijan provinces, NW Iran. Geochemistry of trace and rare earth elements of bed sediments taken from 25 Cm of the lower most of 1.5 meters depth  of drilled holes in 130 samples between 2014-2015 were investigated. General geochemical composition of samples revealed a very heterogeneous variation of major oxides at NW, NE, SW and SE parts of the lake.  MgO, CaO and Na2O show a high enrichment compared to UCC, PAA and NASC values. Main minerals of the bed sediments include halite, calcite, ankerite, quartz, orthoclase, augite, hornblende and chlorite. The overall geochemical composition of sediments, resemble ferruginous shale and graywacke sandstone. Weathering in the various parts of the bed sediments is relevant to general climatological characters in the region. Rb and Sr among trace elements show high anomaly in respect to UCC, PAAS and NASC, while Eu indicated high depletion, especially at SW corner of the lake. Geochemical comparisons indicate the major role of different rock units in forming bed sediments rather than sediments carried by entering rivers to the lake.

کتابنگاری
امامعلی­ پور، ع.، عبدالهی شریف، ج. و میرمحمدی، م. ص.، 1378- بررسی توزیع ژئوشیمیایی عناصر Ti، Fe و P در کانسار تیتانیوم قره آغاج، شمال­­غربی ارومیه، دومین کنفرانس مهندسی معدن ایران، دانشگاه تهران 7 تا 9 آبان ماه.
پایگاه ملی علوم داده های زمین، 1363- نقشه­1:100000 .اشنویه.
جمشیدی، ح. و افشاریان‌زاده، ف. د.، 1372- نقشه 1:100000مرند، سازمان زمین­شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
حاصلی مبارک­آبادی، ز.، علیپور، ص.، عابدینی، ع. و حسینی ا.،1392- بررسی کانی­شناسی نیمه جنوب ­شرقی و باختری و امتداد جاده شهید کلانتری دریاچه ارومیه، سی و دومین گردهمایی و نخستین کنگره بین المللی تخصصی علوم زمین.
زبیهی، ا. و قمیشی، م.، 1381- نقشه 1:100000  آذرشهر، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
علیپور، ص.، عابدینی، ع. و حسینی، ا.، 1392- ژئوشیمی رسوبات نیمه باختری دریاچه ارومیه با تأکید بر آنومالی نقره، سی و دومین گردهمایی و نخستین کنگره بین‎المللی تخصصی علوم زمین.
قمیشی، ا. و افشاریان‎زاده.، 1371- نقشه 1:100000تسوج، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
کریم‎پور، م ح، 1378- کانی­ها و سنگ­های صنعتی، دانشگاه فردوسی مشهد، 396 ص.
محمدیان، ه . و حدادان، م.، 1384- نقشه 1:100000  عجب‎شیر، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
موسوی اونلقی، خ. و علیپور، ص.، 1393- کانی­شناسی رسوبات بستر شمال­ شرق دریاچه ارومیه. بیست و دومین همایش بلور­شناسی و کانی­شناسی ایران، دانشگاه شیراز.
موسوی اونلقی، خ.، علیپور، ص. و اصلان‌پور، ش.، 1393-کانی­شناسی رسوبات شمال دریاچه ارومیه (با مقایسه‌ دو مجموعه­ شمال ­شرقی و باختری)، سی و سومین گردهمایی ملی علوم زمین.
 
.