مرتضی خلعت بری جعفری؛ مجتبی میرزایی؛ محمدرضا جان نثاری
چکیده
توالی پوستهای درونی (پلوتونیک) رخنمون یافته در محدوده شمال قرهقلی- باغجر جزیی از افیولیت سبزوار است که در کناره شمالی خردهقاره ایران مرکزی برونزد دارد. این توالی دربردارنده الیوینگابرو و پیروکسنگابرو با ویژگیهای کومولیتی، گابرو تودهای، گابرو فولیه و کمپلکس دایکهای ورقهای دیابازی است که توسط نفوذیهای ...
بیشتر
توالی پوستهای درونی (پلوتونیک) رخنمون یافته در محدوده شمال قرهقلی- باغجر جزیی از افیولیت سبزوار است که در کناره شمالی خردهقاره ایران مرکزی برونزد دارد. این توالی دربردارنده الیوینگابرو و پیروکسنگابرو با ویژگیهای کومولیتی، گابرو تودهای، گابرو فولیه و کمپلکس دایکهای ورقهای دیابازی است که توسط نفوذیهای (اینتروژنهای) ورلیتی، تودههای کوچک، دایکها و رگههای پگماتیتگابرو و پلاژیوگرانیت قطع شدهاند. این توالی قابل مقایسه با بخشهای بالایی گابروها در کمپلکسهای افیولیتی شناخته شده هستند. این سنگها قطعه و برش(اسلایس) بزرگ زمینساختی را تشکیل داده که روی پریدوتیتهای سرپانتینیتی رانده شده و یا اینکه بهصورت زمینساختی در زیر آنها قرار گرفتهاند. گابروهای کومولیتی بهصورت تدریجی به گابروهای ایزوتروپ تبدیل شدهاند و این گابروها نیز بهصورت عادی به کمپلکس دایکهای ورقهای دیابازی تغییر یافتهاند. اندازهگیریهای ساختاری از لایهبندی ماگمایی و آزیموت دایکهای دیابازی ورقهای، نفوذیهای ورلیتی پگماتیت گابرو و پلاژیوگرانیت نشان از راستای خاوری- باختری در شمال قرهقلی و راستای شمالی- جنوبی در جنوب باختری سلیمانیه دارد که معرف تشکیل پوسته اقیانوسی در پهنههای خردشدگی اقیانوسی است. مطالعات میکروسکوپی نشان میدهد که بافتهای مزوکومولا و هتراد کومولا فراوان بودهاند که معرف حجرههای ماگمایی با سیستم باز در محیطهای فرافرورانش هستند. روند تبلور کانیها در گابروها بهصورت الیوین←پلاژیوکلاز←کلینوپیروکسن± ارتوپیروکسن←آمفیبول شبیه (موربها) و یا الیوین← کلینوپیروکسن± ارتوپیروکسن←پلاژیوکلاز←آمفیبول (شیبه کمان) است. بافتهای میکروسکوپی مزوکومولا و هترادکومولا چیره هستند که معرف حجرههای ماگمایی باز در پهنههای فرافرورانش است. بررسی تجزیههای شیمیایی نشان از گوناگونی ترکیبی نمونهها دارد، به گونهای که نمودارهای عنکبوتی دارای تهیشدگی از Nb و غنی شدگی از LREE هستند. ویژگیهای تیتان پایین، قرارگیری در حوضههای کومولیتی و غیرکومولیتی مرتبط با کمانها، جایگاه زمینساختی- ماگمایی (تکتونوماگماتیک) جزایر کمانی تا مورب، همگی نشان از منشأ فرافرورانش این سنگها در طی دوره کرتاسه بالایی دارد.
مرتضی خلعت بری جعفری؛ مسلم غنی
چکیده
توالی خروجی رخنمون یافته درخاور روستای قز واقع در شمال باختری سبزوار، دربردارنده تنوعی است که میتوان آن را به سه بخش اصلی تقسیم کرد. بخش زیرین با فراوانی برش و توف هیالوکلاستیک، بخش میانی با گدازه آفیریک حفرهدار و بخش بالایی با تناوبی از روانه صفحهای و سنگهای آتشفشانی- رسوبی همراه است. میانلایههای سنگآهک پلاژیک ...
بیشتر
توالی خروجی رخنمون یافته درخاور روستای قز واقع در شمال باختری سبزوار، دربردارنده تنوعی است که میتوان آن را به سه بخش اصلی تقسیم کرد. بخش زیرین با فراوانی برش و توف هیالوکلاستیک، بخش میانی با گدازه آفیریک حفرهدار و بخش بالایی با تناوبی از روانه صفحهای و سنگهای آتشفشانی- رسوبی همراه است. میانلایههای سنگآهک پلاژیک دربردارنده ریززیاهای با سن کرتاسه بالایی (مائستریشتین- مائستریشتین بالایی) است. فراوانی برش هیالوکلاستیک، روانه صفحهای و گدازه حفره- بادامکدار نسبت به گدازه فیریک، گویای تشکیل این توالی در یک آهنگ بازشدگی تند است. سری فراافیولیتی رخنمون یافته در محدوده روستای افچنگ، شامل تناوبی از سنگهای توربیدایتی و آتشفشانی- رسوبی همراه با جریان گدازه،گدازه آفیریک و فیریک و میانلایههای چرت- رایولاریت و سنگآهک پلاژیک است. بررسی دیرینهشناسی این سنگها نیز سن کرتاسه بالایی را بهدست داده که این ایده را تقویت میکند که سری فراافیولیتی به صورت گودالی همزمان در مجاورت پوسته اقیانوسی سبزوار شکل گرفته است. بر پایه نتایج تجزیههای شیمیایی، روانه صفحهای بخش زیرین و گدازه بالشی بخش میانی از توالی خروجی، ویژگیهای OIB را نشان میدهند در حالی که گدازههای آتشفشانی بخش بالایی از توالی خروجی و گدازههای فیریک، آفیریک و جریانی سری فراافیولیتی تهیشدگی آشکار از Nb و تهیشدگی ناچیز ازZr دارند که قابل مقایسه با فعالیت آتشفشانی مناطق فرورانش هستند. بررسی نمودارهای زمینساختی- ماگمایی تمایل OIBو کمانی نمونهها را تأیید میکند و به نظر میرسد که منشأ ماگمای مادر بخشهای زیرین و میانی از توالی خروجی متأثر از برجستگیهای (پلومهای) برخاسته از گوشته بوده است. منبع ماگمای مادر بخش بالایی توالی خروجی و گدازههای سری فراافیولیتی نیز تهی شده بوده که در اثر تأثیر ترکیبات برخاسته از صفحه فرورونده (سیالها- مذاب)، غنیشدگیهای متفاوتی را تحمل کردهاند. جایگاه زمینساختی- ماگمایی توالی خروجی و سری فراافیولیتی با سناریوی فرورانش عمومی پوسته اقیانوسی حاشیه صفحه عربی به زیر خرده قاره ایران مرکزی طی کرتاسه بالایی و در یک حوضه متمایل به پشت کمان قابل توجیه است.
مرتضی خلعت بری جعفری؛ هادی سپهر
چکیده
افیولیت تکتونیزه جنوب دهشیر در انتهای شمالی کمربند افیولیتی شهربابک- دهشیر، در حاشیه جنوبی خرده قاره ایران مرکزی رخنمون دارد و دربردارنده پریدوتیتهای گوشتهای و توالی پوستهای است. پریدوتیتهای گوشتهای، سرپانتینیشده و دربردارنده هارزبورژیت کلینوپیروکسندار و لرزولیت هستند که توسط دایکهای دیابازی منفرد ...
بیشتر
افیولیت تکتونیزه جنوب دهشیر در انتهای شمالی کمربند افیولیتی شهربابک- دهشیر، در حاشیه جنوبی خرده قاره ایران مرکزی رخنمون دارد و دربردارنده پریدوتیتهای گوشتهای و توالی پوستهای است. پریدوتیتهای گوشتهای، سرپانتینیشده و دربردارنده هارزبورژیت کلینوپیروکسندار و لرزولیت هستند که توسط دایکهای دیابازی منفرد قطع شدهاند. توالی پوستهای گابروی لایهای ندارد و دربردارنده گابروهای ایزوتروپ با ویژگیهای کومولایی است که بهصورتی تدریجی و در بالا به کمپلکس دایکهای ورقهای دیابازی تبدیل و توسط ادخالهای ورلیتی، دایکها و پاکتهای کوارتزدیوریت-کوارتزمونزودیوریت و پگماتیتگابرو قطع شدهاند. توالی آتشفشانی این مجموعه نیز شامل تناوبی از چرت، رادیولاریت، سنگآهک پلاژیک دارای ریززیاهای (میکروفوناهای) کرتاسه بالایی در قاعده و برش هیالوکلاستیک، هیالوکلاستیت، توف، روانه صفحهای و گدازهبالشی در بالای توالیاست. بر اساس تجزیههای شیمیایی، سنگهای توالی پوستهای تنوع ترکیبی و روند ماگمایی تولئیتی تا کلسیمی- قلیایی نشان میدهند. در بررسی نمودارهای تکتونوماگمایی، این سنگها بیشتر در محدوده کمانهای آتشفشانی و گاهی در قلمرو اقیانوسی جای گرفتهاند. الگوهای بهنجارشده با مقادیر گوشته اولیه، ویژگیهای افیولیتهای فرافرورانش مانند تهیشدگی از عنصر Nb در بیشتر تجزیهها و Ti در برخی از آنها را دارد. این الگوها در ترازهای مختلفی جای گرفتهاند و غنیشدگی متفاوت از عناصر LILE نشان میدهند که میتواند نشان دهنده ناهمگونی منبع گوشتهای و درجات متفاوت ذوب بخشی باشد. بررسی رفتار عناصر در نمودارهای مختلف و مقایسه آنها با مناطق تکتونوماگمایی شاخص، در قلمروهایی به دور از مورب و نزدیک به کمان و بررسی مقادیر برخی از عناصر مانند Ba، Th، Nb و Yb و نسبتهای آنها نشاندهنده تأثیر متفاوت سیالهای برخاسته از صفحه فرورونده بر گوه گوشتهای دارد. این ویژگیهای ژئوشیمیایی و رخنمون ادخالهای(اینتروژن) ورلیتی و تودههای کوچک کوارتز دیوریتی- کوارتزمونزودیوریتی هورنبلنددار، نشان میدهد که افیولیت جنوب دهشیر، مراحل متوالی از حوادث شامل تولد، جوانی و بلوغ یک افیولیت را پشت سر گذاشته است که پیامد طبیعی تشکیل افیولیتها در سامانههای فرافرورانش است. به نظر میرسد که افیولیت جنوب دهشیر در محدودهای نزدیک به پیشانی کمان با فاصله اندکی از لبه آن تشکیل شده که با سناریوی فرورانش نئوتتیس، طی کرتاسه بالایی قابل توجیه است.
خلیل اللهیاری؛ محمد پورمعافی؛ مرتضی خلعت بری جعفری
چکیده
توالی خروجی مجموعه افیولیتی هرسین به صورت گدازههای بالشی بازالتی در حوالی روستای تمرک و گردنه گشور در خاور هرسین و کرمانشاه، در باختر ایران برونزد دارند. گدازههای بالشی رخنمون یافته در امتداد گسل اصلی زاگرس بخشی از زمیندرز افیولیتی بین کمربند زاگرس و زون سنندج- سیرجان به شمار میآیند. این سنگها در حوالی روستای تمرک دارای ...
بیشتر
توالی خروجی مجموعه افیولیتی هرسین به صورت گدازههای بالشی بازالتی در حوالی روستای تمرک و گردنه گشور در خاور هرسین و کرمانشاه، در باختر ایران برونزد دارند. گدازههای بالشی رخنمون یافته در امتداد گسل اصلی زاگرس بخشی از زمیندرز افیولیتی بین کمربند زاگرس و زون سنندج- سیرجان به شمار میآیند. این سنگها در حوالی روستای تمرک دارای ترکیب بازالت تا بازالت آندزیتی و در گردنه گشور ترکیبی در حد تراکی آندزیت بازالتی را دارند. از نظر سرشت ماگمایی سنگهای محدوده تمرک در قلمرو نیمه قلیایی و سنگهای گردنه گشور در محدوده قلیایی واقع میشوند و از نظر محیط زمینساختی- ماگمایی، گدازههای بالشی تمرک به محیط E-MORB و گدازههای بالشی گشور به بازالتهای WPB تعلق دارند. این بازالتها در هر دو منطقه تمرک و گشور از گوشته منتج شده و از LILE ،LREE و برخی از عناصر HFSE غنی شده هستند. این سنگها بقایایی از سنگکره اقیانوسی نئوتتیس هستند که بین دو حاشیه قارهای عربستان و اوراسیا تشکیل شدهاند.