علی عامری؛ ناصر اشرفی؛ حسین کریمی قره بابا
چکیده
منطقه مورد مطالعه در شمالباختر ایران و در حدود 20 کیلومتری خاور شهرستان هریس واقع شده و بخشی از زون البرز- آذربایجان میباشد. وجود گنبدهای گدازه به همراه جریانهای ستبر گدازه، برش و لایههای ایگنمبریتی، نشاندهنده یک مرکز فوران مهم در این منطقه میباشد. سن آتشفشانیهای مورد مطالعه ائوسن زیرین- میانی بوده و ...
بیشتر
منطقه مورد مطالعه در شمالباختر ایران و در حدود 20 کیلومتری خاور شهرستان هریس واقع شده و بخشی از زون البرز- آذربایجان میباشد. وجود گنبدهای گدازه به همراه جریانهای ستبر گدازه، برش و لایههای ایگنمبریتی، نشاندهنده یک مرکز فوران مهم در این منطقه میباشد. سن آتشفشانیهای مورد مطالعه ائوسن زیرین- میانی بوده و سنگهای گرانیتوییدی نوع I با سن ائوسن پسین این مجموعه را همراهی میکنند. محلولها و سیالهای گرمابی حاصل از این گرانیتوییدها که ارتباط ژنتیکی با سنگهای آتشفشانی مورد بررسی دارند در برخی نواحی باعث دگرسانی آنها و در نتیجه باعث کانهزاییهای فلزی شدهاند. بر اساس ردهبندی شیمیایی سنگهای آتشفشانی منطقه شامل آندزیت، آندزیت بازالتی و تراکیآندزیت میباشد. بافت این سنگها پورفیری، میکرولیتی پورفیری و هیالومیکرولیتی بوده و درشتبلورهای آنها اغلب پلاژیوکلاز، فلدسپار قلیایی، اوژیت، هورنبلند و بیوتیت است. بافتهای غربالی و دگرسانی انتخابی در پلاژیوکلازها، وجود بیوتیتها و هورنبلندهای با حواشی سوخته به همراه سایر بافتهای غیرتعادلی از ویژگیهای بارز این سنگها است. نمودارهای SiO2 در برابر Na2O+K2O، AFM، SiO2 در برابر K2O نشان میدهد که این سنگها همانند گرانیتوییدهای همراه، کلسیمی- قلیایی (کالک آلکالن) پتاسیم متوسط تا بالا هستند. ویژگیهای شیمیایی سنگهای مورد بررسی حاکی از غنیشدگی آنها در زونهای فرورانشی یا آلایش پوستهای بوده و روند غنیشدگی درون صفحهای را نشان نمیدهند. ترسیم نمونهها در نمودارهای Rb/Ba در برابر Ti/Y و Nb/Zr در برابر Nb نشان میدهد که شیمی این سنگها بیشتر توسط تبلور تفریقی کنترل شده و نقش آمیختگی ماگمایی در تحول این سنگها محسوس نبوده است. ترسیم نمونههای مورد بررسی در نمودارهای متمایزکننده محیط زمینساختی بازالتها و آندزیتها که بر اساس عناصر Th, Ti, Zr, Nb, Sr استوارند، حاکی از تعلق آنها به کمانهای آتشفشانی کلسیمی- قلیایی است. همچنین مقایسه الگوهای عناصر ناسازگار و سازگار کمیاب سنگهای آندزیتی مورد بررسی با انواع موجود در محیطهای زمینساختی مشخص، بیانگر تطابق زیادتر آنها با کمانهای آتشفشانی، بویژه با انواع موجود در محیطهای پس برخوردی میباشد.
نصیر عامل؛ محسن موید؛ علی عامری؛ منصور وثوقی عابدینی؛ محمد هاشم امامی؛ محسن مؤذن
چکیده
ماگماتیسم کلسیمی- قلیایی با سن پلیو ـ کواترنری در منطقه آذربایجان و شمال باختر ایران به شکلهای گوناگون از جمله آتشفشان چینهای، گنبد و روانههای آتشفشانی ظاهر شده و شامل آتشفشانی- آواریها، بازالتهای آندزیتی، آندزیت، داسیت، ریوداسیت و ریولیت است. این مجموعه آتشفشانی با مرز دگرشیب بر روی واحدهای رسوبی با سن میوسن ...
بیشتر
ماگماتیسم کلسیمی- قلیایی با سن پلیو ـ کواترنری در منطقه آذربایجان و شمال باختر ایران به شکلهای گوناگون از جمله آتشفشان چینهای، گنبد و روانههای آتشفشانی ظاهر شده و شامل آتشفشانی- آواریها، بازالتهای آندزیتی، آندزیت، داسیت، ریوداسیت و ریولیت است. این مجموعه آتشفشانی با مرز دگرشیب بر روی واحدهای رسوبی با سن میوسن قرار دارد. بررسی ترکیب شیمیایی سنگهای حد واسط تا اسید نشان میدهد که ماگمای تشکیل دهنده سنگهای یاد شده کلسیمی- قلیایی است و با نسبت Na2O / K2O> 1مشخص میشود و در محدوده ماگماهای پتاسیم متوسط و متاآلومینوس قرار میگیرند. این سنگها غنیشدگی در LILE، و U و تهیشدگی در عناصر Y،Nb و HREE نشان میدهند. الگوی عناصر خاکی کمیاب این سنگها به شدت تفریق یافته است و فاقد بیهنجاری منفی Eu است.
محیط زمینساختی این سنگها در محدوده کمانهای ماگمایی پس برخوردی و کمانهای حاشیه قارهای فعال قرار میگیرد. ادامه همگرایی صفحههای عربستان و اوراسیا پس از برخورد در اواخر میو- پلیوسن به اوج خود رسیده و سبب ستبرشدگی، کوتاه شدگی و فراخاست قابل توجه پوسته در شمال باختر ایران و خاور ترکیه شده و فلات مرتفع ایران- ترکیه را بهوجود آورده است. در اثر بههم خوردن و آشفتگی در ترازهای حرارتی و فراخاست، گوشته سست کرهای دچار ذوب بخشی با آهنگ کم، با حضور گارنت در بازمانده شده است و ماگمای بازی قلیایی تشکیل شده است. صعود ماگمای بازی داغ و استقرار آن در پوسته سبب توسعه ذوب بخشی در این ناحیه شده و ماگماهای اسیدی تشکیل شده است. این ویژگی باعث شده است که ابتدا ماگمای اسید از ذوب پوسته و محصولات پرتابی آن خارج شده و سپس ماگمای بازی قلیایی فوران کند، لذا وجود سریهای معکوس آتشفشانی که در آن واحدهای بازالتی قلیایی اولیویندار در بالا و سنگهای حدواسط تا اسیدی در زیر قرارگرفتهاند، از علائم فعالیت آتشفشانی دونمایی(بایمودال) در پلیو- کواترنر آذربایجان است. ماگمای هیبرید حاصل از آمیختگی ماگمای اسیدی با منشأ پوستهای و بازی با منشأ گوشته مولد سنگهای حدواسط بوده است. ویژگیهای شیمیایی دو ماگما با هم متفاوت بوده و یکی از آنها خاصیت کلسیمی- قلیایی داشته و دیگری قلیایی- بازی است. در تحول ماگمایی سنگهای آتشفشانی پلیو-کواترنر آذربایجان فرایندهای (AFC) نیز مؤثر بوده است و این مسئله با شواهد کانی شناسی و نمودارهای تغییرات عناصر اصلی و جزئی قابل درک است. مقایسه شواهد زمینشناختی و ویژگیهای زمینشیمیایی واحدهای آتشفشانی شمال باختر ایران و خاور ترکیه در پلیو-کواترنر نشان میدهد که سیر تحولی یکسانی در تکوین ماگمای این مناطق وجود داشته است.