نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، دانشکده علوم زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران

2 دانشجوی دکترا، دانشکده علوم زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران

3 دانشیار، دانشکده علوم زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران

چکیده

حوضه ژوراسیک لبه شمالی پهنه ساختاری ایران ­مرکزی و جنوب البرز خاوری در استان سمنان، دربردارنده سنگ­های آذرین با ترکیب بازی متعلق به مراحل اولیه پیدایش و گسترش یک حوضه کششی پشت ­کمانی نابالغ در این زمان است. این سنگ­های آذرین بازی، به هر دو شکل خروجی (بازالتی) و نفوذی (دایک، سیل و استوک­های کوچک میکروگابرویی) در توالی رسوبی بخش زیرین سازند شمشک و معادل آن در پهنه ساختاری ایران مرکزی رخنمون دارند. ماگماهای سازنده این سنگ­ها دارای ماهیت کالک‎آلکالن هستند و از عناصر سنگ‌دوست بزرگ‌یون (LILE) و عناصر خاکی کمیاب سبک (LREE) غنی­شدگی، و از عناصر خاکی کمیاب سنگین (HREE) تهی­شدگی نشان می­دهند. این ماگماها، از ذوب بخشی 5 تا 30 درصدی ستون­های گوشته­ای اسپینل ­پریدوتیتی (در زیر ایران مرکزی) و گارنت ­لرزولیتی (در زیر البرز خاوری)، در یک جایگاه زمین­ساختی کششی پشت­کمانی نابالغ، ناشی از فرورانش مایل سنگ‌کره اقیانوسی نوتتیس به زیر ایران مرکزی در تریاس بالایی- ژوراسیک میانی حاصل شده و از راه سامانه­های شکستگی و گسلش، به ترازهای بالاتر پوسته قاره­ای رفته و به روش­های مختلف درون حوضه­های رسوبی کم­ژرفای این پهنه­ها جایگزین شده­اند. این حوضه، در پشت­کمان ماگمایی تریاس بالایی- ژوراسیک زیرین ایران مرکزی و در نتیجه بروز حرکات کششی در پوسته قاره­ای ایران مرکزی- البرز تشکیل شده است.
 

کلیدواژه‌ها

کتابنگاری
ابتهاج، م.، 1393- پترولوژی و ژئوشیمی دایک‏های دیابازی منطقه باختر بند هزارچاه، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم ­زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود.
احمدی خلجی، ا.، طهماسبی، ز.، رحمانی، س. و بصیری، س.، 1394- ویژگی­های ژئوشیمیایی و زمین­ساختی سنگ­های آتشفشانی خاور نهاوند( پهنه سنندج- سیرجان)، پترولوژی، سال ششم، شماره بیست و سوم، صص. 1 تا 26.
اصغرزاده، ز.، 1392- زمین‌شناسی، ژئوشیمی و پترولوژی دایک­های دیابازی منطقه دلبر، پایان‎نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم­زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود.
بلاغی اینانلو، ز.، 1393- پترولوژی و ژئوشیمی مجموعه دگرگونی- آذرین دلبر، بیارجمند (جنوب خاور شاهرود)، رساله دکترا، دانشکده علوم زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود.
بلاغی، ز.، صادقیان، م.، قاسمی، ح.، محجل، م. و جای، م.، 1393-  کانی­شناسی، زمین شیمی و سن پرتوسنجی دایک­های مافیک موجود در مجموعه­ی دگرگونی دلبر،  بیارجمند (جنوب  خاور شاهرود)، مجله بلورشناسی و کانی­شناسی ایران، سال بیست و دوم، شماره سوم، صص. 471 تا 484.
بیاتی، م.، اسماعیلی، د.، فدوی، ف.، وصالی، ی. و مقدور مشهور، ر.، 1395- سنگ شناسی، زمین‎شیمی و خاستگاه ژئودینامیک توده گرانیتوییدی کلاه قاضی (جنوب باختری اصفهان)، پترولوژی، سال هفتم، شماره بیست و ششم، صص. 45 تا 64.
ترکیان، ا.، محبی، خ. و سپاهی، ع.، ۱۳۹۳ - پترولوژی نفوذی­های گابرو-دیوریتی در کوه پریشان، جنوب قروه استان کردستان)، پترولوژی، سال ششم، شماره بیست و سوم، صص. 27 تا 44.
جمشیدی، خ.، 1389- مطالعه ماگماتیسم مافیک قاعده سازند شمشک در زون البرز خاوری، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شاهرود.
حسینی، ب. و احمدی، ا.، 1395- ژئوشیمی و سن سنجی اورانیم-  سرب سنگ­های گرانیتوییدی شمال سامان، فصلنامه علوم­زمین، سال بیست و پنجم، شماره صدم، صص. 109 تا120.
حسینی، س. ح.، 1394- پترولوژی، ژئوشیمی و ژئوکرونولوژی توده گرانیتوییدی بندهزارچاه بیارجمند (جنوب خاور شاهرود)، رساله دکترای پترولوژی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود.
حسینی، س. ح.، قاسمی، ح. و صادقیان، م.، 1392- سنگ­شناسی، زمین‎شیمی و جایگاه چینه‎شناختی اجتماعات دایکی دیابازی قطع کننده توده گرانیتوییدی بند هزار چاه (جنوب ­خاور شاهرود) شاهدی بر ماگماتیسم سیمیرین میانی، مجله ژئوشیمی، سال اول، شماره چهارم، صص. 317 تا 309.
دادپور، م.، 1393- پترولوژی و ژئوشیمی سنگ­های بازالتی موجود در قاعده توالی رسوبی ژوراسیک منطقه جمیل در خاور سهل (جنوب خاور شاهرود) و جایگاه ژئودینامیکی آنها، پایان­نامه کارشناسی ارشد پترولوژی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود.
طهماسبی، ز.، خلیلی، م.، احمدی خلجی، ا. و مکی‏زاده، م. ع .، 1389- پتروژنز توده گرانیتوئیدی جنوب شازند (جنوب باختر اراک)، پترولوژی، سال اول، شماره اول، صص. 87 تا 102.
طهماسبی، ز.، میراسماعیلی، م.، احمدی خلجی، ا. و سپه­وند، ف.، 1393- پترولوژی، ژئوشیمی و شیمی کانی سنگ­های نیمه‎آتشفشانی و انکلاوها در شیرمزد تپه (جنوب باختر اراک)، پترولوژی، سال ششم، شماره بیست و دوم ، صص. 137 تا 156.
عزیزی، م.، 1391- پترولوژی و ژئوشیمی توده گرانیتوییدی سفید سنگ و سنگ­های دگرگونی میزبان آن (جنوب بیارجمند)، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شاهرود.
قاسمی، ح. و جمشیدی، خ.، 1390- ژئوشیمی، سنگ­شناسی و الگوی تکتونوماگمایی پیشنهادی برای تشکیل سنگ­های بازی قلیایی در قاعده­ی سازند شمشک، زون البرز خاوری، مجله بلورشناسی و کانی­شناسی ایران، سال نوزدهم، شماره چهارم، صص. 699 تا 714.
قاسمی، ح. و جمشیدی، خ.، 1392- بررسی خصوصیات ناحیه منشأ سنگ­های آلکالن بازیک قاعده سازند شمشک در البرز خاوری، فصلنامه زمین­شناسی ایران، سال هفتم، شماره بیست و هفتم، ص. 17 تا 29.
قاسمی، ح. و طاهری، ع.، 1383- شواهدی تازه از آغاز کافت­زایی نئوتتیس در ایران، مجله علوم و فنون دانشگاه صنعتی شاهرود، شماره دوم، صص. 17 تا 26.
مقدسی، ص.، 1382- پترولوژی، پتروژنز و جایگاه چینه­نگاری سنگ­های آتشفشانی ژوراسیک در زون البرز خاوری، پایان‎نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود.
منصف، ا.، رهگشای، م. و وایت چرچ، ه.، ۱۳۸۹- تحولات پتروژنتیک در توالی­های ماگماتیکی ژوراسیک نواحی حسین آباد- حاجی آباد در کمربند سنندج- سیرجان (جنوب ایران)، پترولوژی، سال اول، شماره چهارم ، صص. 89 تا 112.
نعیم امامی، س. و خلیلی، م.، 1393- سن‌سنجی سنگ‎های آتشفشانی و نیمه عمیق شمال شهرکرد با روش 40Ar/39Ar رهیافتی نو پیرامون زمان وقوع و دوام پدیده آتشفشانی ژوراسیک در پهنه سنندج- سیرجان، پترولوژی، سال پنجم، شماره هجدهم، صص. 1 تا 14.
References
Berberian, M. and Nogol, M., 1974- Preliminary explanation text of the geology of Deh Sard and Khabr maps with some remarks on the metamorphic complexes and the tectonics of the area (two geological maps, 1/100000 from the Hajiabad quadrangle map). Geological Survey of Iran, internal report.
Dimitrijevic, M. D., 1973- Geology of Kerman. Geological Survey of Iran, No. 72.
Ricou, L. E., 1974- L’étude géologique de la région de Neyriz (Zagros iranien) etl’évolution des Zagrides. Thesis, Université Paris-Sud, Orsay.
Sabzehei, M., 1974- Les mélanges ophiolitiques de la région d'Sfandagheh (Iran méridional), Etude petrologique et Structurale, Interprétation dans le cadre Iranien. Ph. D. thesis, Universite de Grenoble, France.
Taraz, H., 1974- Geology of the Surmaq-Deh Bid area, Abadeh region, Central Iran. Geological Survey of Iran.
Verdel, C., 2009- Cenozoic geology of Iran: An intergrated study of extentional tectonics and related volcanism. Ph.D. Thesis. California Institute of Technology, Pasadena, California USA.