سنگ شناسی
محسن زادصالح؛ فریبرز مسعودی؛ حامد پورخرسندی؛ کارن فونتیجن
چکیده
آتشفشان دماوند، مخروطی است جوان با ارتفاع 5610 متر، در میان رشته‌کوه‌های البرز مرکزی و در زمان کواترنری شکل گرفته است. مخروط این آتشفشان و دامنه‌های اطراف‌آن شامل روانه‌های تراکیتی و تراکی‌آندزیتی و نهشته‌های پیروکلاستیک جریانی و ریزشی و لاهار است که در فاز‌های مختلف و طی فرایندهای متفاوت شکل گرفته‌اند. برای بررسی فرایندهای ...
بیشتر
آتشفشان دماوند، مخروطی است جوان با ارتفاع 5610 متر، در میان رشته‌کوه‌های البرز مرکزی و در زمان کواترنری شکل گرفته است. مخروط این آتشفشان و دامنه‌های اطراف‌آن شامل روانه‌های تراکیتی و تراکی‌آندزیتی و نهشته‌های پیروکلاستیک جریانی و ریزشی و لاهار است که در فاز‌های مختلف و طی فرایندهای متفاوت شکل گرفته‌اند. برای بررسی فرایندهای حاکم بر مخازن ماگمایی دماوند و تغییرات آن در گذر زمان، بافت بلورهای پلاژیوکلاز در روانهها و خاکستر‌ها مطالعه شد. برای این منظور از شش روانه با سن‌های متفاوت و همچنین از رخنمون‌های خاکستر ریزشی و موجی آتشفشان دماوند نمونه‌برداری شد. در این مطالعه پلاژیوکلازهایی در ابعاد و اندازه نزدیک به یکدیگر ولی با بافت‌های کاملاً متفاوت و پلاژیوکلازهایی با ابعاد متفاوت ولی با ویژگی‌های بافتی مشابه دیده شد. 28 نوع بافت با ویژگی‌های متفاوت و در ابعاد مختلف در پلاژیوکلازهای روانهها و تنها 3 نوع بافت با ویژگی متمایز در پلاژیوکلازهای خاکسترهای ریزشی و موجی متمایز شد. جمعیت زیادی از پلاژیوکلازهای موجود در خاکسترهای ریزشی و جریانی شرایط غیرتعادلی را در مخزن ماگمایی نشان می‌دهند، اما در روانهها مجموعه‌ای از پلاژیوکلاز‌ها در کنار هم هستند که شرایط تعادل و نبود تعادل در مخزن یا مخازن ماگمایی دماوند را معرفی می‌نمایند. جمعیتی از بلورها در روانهها بارها در شرایط نبود تعادل قرار‌گرفته‌اند، اما از دهانه خارج نشده‌اند و در مخزن ماگمایی بار دیگر در شرایط تعادلی شروع به رشد دوباره کرده‌اند. تغییرات سرعت صعود ماگما، همرفت‌های مقیاس کوچک و بزرگ در مخازن ماگمایی، بالارفتن دما، تغییرات سریع و ناگهانی فشار، تغییر حجم مخزن ماگمایی، از شواهدی هستند که به کمک مطالعات بافتی آشکار شد. مخزن یا مخازن ماگمایی آتشفشان دماوند جوان در بازه سنی روانه‌های نمونه‌برداری شده یعنی در بازه زمانی حدود 7000 سال تا 450 هزار سال، شرایط یکنواختی حتی در طول رشد یک بلور را ثبت نکرده است و تبلور ماگما دائماً از حالت تعادل خارج شده است، اما خروج از حالت تعادل همیشه منجر به فوران آتشفشان دماوند نشده است.
دورسنجی
امیر اسکندری؛ صدرالدین امینی؛ فریبرز مسعودی
چکیده
پایش آتشفشان‌های نیمه فعال مانند آتشفشان دماوند ضروری است. هدف از این پژوهش، ارزیابی تغییرات دمای سطح زمین (LST) بر اساس تصاویر ماهواره لندست در یک بازه زمانی 23 ساله در ناحیه آتشفشان دماوند بوده است. مناطق با ناهنجاری حرارتی و مرتبط با فعالیت زمین‌گرمایی بر اساس تصاویر روز و شب سنجنده لندست استخراج شدهاند. مقدار شار حرارتی زمین‌گرمایی ...
بیشتر
پایش آتشفشان‌های نیمه فعال مانند آتشفشان دماوند ضروری است. هدف از این پژوهش، ارزیابی تغییرات دمای سطح زمین (LST) بر اساس تصاویر ماهواره لندست در یک بازه زمانی 23 ساله در ناحیه آتشفشان دماوند بوده است. مناطق با ناهنجاری حرارتی و مرتبط با فعالیت زمین‌گرمایی بر اساس تصاویر روز و شب سنجنده لندست استخراج شدهاند. مقدار شار حرارتی زمین‌گرمایی (GHF) در مناطق زمین‌گرمایی به طور میانگین W/m2 42 (در تصویر روز) وW/m2 20 (در تصویر شب) برآورد می‌شود. مقدار کل GHF تابشی در تمامی مناطق ناهنجاری حرارتی معادل با 50 مگاوات در تصویر شب و 119 مگاوات در تصویر روز برآورد می‌شود. نتایج پردازش‌ها در ناحیه دماوند نشان می‌دهد که ناهنجاری‌های حرارتی ارتباط فضایی نزدیکی با گسل‌ها، چشمه‌های آبگرم، لیتولوژی، دگرسانی گرمابی، مناطق با دگرشکلی فعال و مناطق با ناهنجاری شار حرارتی به‌دست‌آمده از داده‌های زیرسطحی دارند. از شش تصویر لندست که که در فاصله سالهای 1988 تا 2011 و در ماه و ساعت یکسانی برداشت شده بودند برای مقایسه تغییرات دمایی استفاده شد. در تصاویر سالهای 2002 و 2007، دماوند فعال‌تر بوده و افزایش LST در مناطق با ناهنجاری حرارتی دیده می‌شود که در سال 2007 تغییراتی در شیمی چشمه‌ها و فعالیت‌های لرزه ای نیز مشاهده شده است. با توسعه و رفع خطاها، می‌توان از دورسنجی مادون قرمز حرارتی به عنوان روشی کم‌هزینه همراه با سایر روش‌های تکمیلی، در پایش تغییرات آتشفشان دماوند و سایر آتشفشان‌های کشور بهره گرفت.
کیوان شیعیان؛ جلیل قلمقاش؛ منصور وثوقی عابدینی؛ فریبرز مسعودی
چکیده
آتشفشان بزمان در کمان ماگمایی مکران قرار دارد. سنگهای آذرآواری و گدازه‌ای با ترکیب ریوداسیتی تا بازالتی با ماهیت کالک‌آلکالن در زمان کواترنری از دهانه‌های اصلی و جانبی این آتشفشان فوران کرده‌اند. نمودارهای چند عنصری بهنجارشده براساس ترکیب گوشته اولیه، غنی‌شدگی عناصر LIL نسبت به عناصر HFS و بی‌هنجاری منفی عناصرNb و Ti را نشان ...
بیشتر
آتشفشان بزمان در کمان ماگمایی مکران قرار دارد. سنگهای آذرآواری و گدازه‌ای با ترکیب ریوداسیتی تا بازالتی با ماهیت کالک‌آلکالن در زمان کواترنری از دهانه‌های اصلی و جانبی این آتشفشان فوران کرده‌اند. نمودارهای چند عنصری بهنجارشده براساس ترکیب گوشته اولیه، غنی‌شدگی عناصر LIL نسبت به عناصر HFS و بی‌هنجاری منفی عناصرNb و Ti را نشان می‌دهد. همچنین الگوی توزیع عناصر خاکی کمیاب بهنجار شده برپایه کندریت، غنی‌شدگی LREE نسبتHREE را با بی‌هنجاری منفی Eu نشان می‌دهد. این شکلهای ژئوشیمیایی نشانگر آن است که سنگهای آتشفشانی بزمان، در یک موقعیت فرورانشی و از ذوب بخشی یک گوشته متازوماتیسم شده تشکیل شدهاند. بر پایه نمودارهای La/Yb در برابر Dy/Yb وLa/Sm در برابر Sm/Yb منشأ ماگمایی بزمان ترکیب فلوگوپیت اسپینل لرزولیت و یا فلوگوپیت گارنت لرزولیت داشته است.
مهین فرهادیان بابادی؛ فریبرز مسعودی؛ علیرضا زراسوندی
چکیده
مقادیر قابل توجهی پسماند در هر عملیات حفاری نفتی تولید می‌شود که دارای اجزای گوناگون مانند فلزات سنگین و هیدروکربن‌ها هستند. این پسماندها در گودال‌های خاکی کنار دکل حفاری و یا دریا تخلیه می‌شوند که به‌منظور مدیریت درست دفع آنها لازم است ماهیت ژئوشیمیایی‌شان به‌خوبی شناخته شود. در این پژوهش، نمونه‌برداری از مواد افزودنی ...
بیشتر
مقادیر قابل توجهی پسماند در هر عملیات حفاری نفتی تولید می‌شود که دارای اجزای گوناگون مانند فلزات سنگین و هیدروکربن‌ها هستند. این پسماندها در گودال‌های خاکی کنار دکل حفاری و یا دریا تخلیه می‌شوند که به‌منظور مدیریت درست دفع آنها لازم است ماهیت ژئوشیمیایی‌شان به‌خوبی شناخته شود. در این پژوهش، نمونه‌برداری از مواد افزودنی گل پایه آبی سنگین، سنگشناسیهای مختلف سازندگچساران و همچنین خاکهای پیرامون انجام شد. پس از آمادهسازی، غلظت فلزات در نمونهها بهروش ICP-MS اندازه‌گیری شد. بر پایه نتایج به دست آمده، غلظت فلزات سرب، مس، آرسنیک، روی، مولیبدن، آنتیموان، جیوه و استرانسیم در پسماندها بیشتر از استانداردها و خاک های منطقه است. همچنین محاسبه ضریب همبستگی میان عناصر در پسماندها نشان داد که فاز‌های کانیایی احتمالی، بهصورت ناخالصی همراه با باریت حفاری وجود دارد. بررسی‌های زیستمحیطی نیز نشان از آن دارد که این پسماندها نسبت به فلزات جیوه و آنتیموان، آرسنیک، مس و سرب بسیار آلوده هستند. استفاده از باریت با درجه خلوص بالا می‌تواند غلظت بسیاری از فلزات آلودهکننده را کاهش دهد.
بهمن رحیم‌زاده؛ فریبرز مسعودی؛ شیما رنجبر
چکیده
اسکوری‌ها یکی از مواد آذرآواری سازنده آتشفشان دماوند هستند.کانی‌های اصلی موجود در واحد اسکوری به‌ترتیب فراوانی شامل پلاژیوکلاز، پیروکسن و الیوین است. در این مطالعه، فرایند تشکیل حباب‌ها در هنگامفوران اسکوری‌های آتشفشان دماوند با استفاده از روش توزیع اندازه حباب‌ها و با محاسبه فراوانی، سهم حجمی، مدل‌سازی سه بعدی، هسته‌بندی ...
بیشتر
اسکوری‌ها یکی از مواد آذرآواری سازنده آتشفشان دماوند هستند.کانی‌های اصلی موجود در واحد اسکوری به‌ترتیب فراوانی شامل پلاژیوکلاز، پیروکسن و الیوین است. در این مطالعه، فرایند تشکیل حباب‌ها در هنگامفوران اسکوری‌های آتشفشان دماوند با استفاده از روش توزیع اندازه حباب‌ها و با محاسبه فراوانی، سهم حجمی، مدل‌سازی سه بعدی، هسته‌بندی و رشد حباب‌ها مورد بررسی قرار گرفته است. حباب‌ها در سه بعد عمود بر هم (X, Y, Z) از سنگ اسکوری منطقه به طور کمی اندازه‌گیری و نتایج ابعاد مختلف با یکدیگر مقایسه شدند. در مجموع در سه بعد 16830 حباب (X=7357, Y=5385, Z=4088) رسم و شمارش شد.سهم حجمی حباب‌ها در سه بعد به‌ترتیب(X=47.21, Y=40.27,Z=40.01)درصد محاسبه شد. شکل سه‌بعدی حباب‌ها با استفاده از محاسبه سه قطر عمود بر هم بازسازی شد. بهترین میانگین نسبت ابعاد برای هر وجه برابر با (X=1:1:4,Y=Z=1:1:3.4) اندازه‌گیری شد و شکل رسم شده در هر 3 وجه یک بیضوی‌گون است که طول قطر کشیده آن (L) تقریبا" 4 برابر دو قطر دیگر (I, S) است. راستای L همان راستای عمود بر سطح است که کمترین فشار به ماگما وارد می‌شود و حباب‌ها توانایی رشد 4 برابری را در آن راستا داشته‌اند. وجود سه قله در نمودار پراکندگی فراوانی اندازه حباب‌ها، نشان‌دهنده سه رخداد هسته‌زایی مجزاست(F1, F2, F3) که توزیع پلی‌مدال تا نمایی را برای حباب‌های موجود در اسکوری‌های دماوند پیشنهاد می‌کند.در آتشفشان دماوند سه نسل حباب در سه رخداد هسته‌زایی تشکیل شده است که به ترتیب از نسل اول تا سوم چگالی هسته‌بندی افزایش و رشد حباب‌ها کاهش یافته است. شکل این سه نسل حباب در سه وجه اسکوری دماوند همانند است و نسبت میانگین 1:1:3.7 دارد که یک شکل بیضی‌گون است. نسل اول حباب‌ها در آشیانه ماگمایی و نسل دوم در هنگام صعود ماگماتشکیل شدهاند. نسل سوم ممکن است در میان حباب‌های بزرگ‌تر پیشین و یا در آخرین مرحله بیرون‌ریزی ماگما از دودکش آتشفشانی تشکیل شده باشد.
نعمت‌اله رشیدنژاد عمران؛ امیرعباس فتاحی؛ فریبرز مسعودی
چکیده
مجموعه نفوذی پس از برخوردی خشومی- درانجیر به سن ائوسن پسین، شامل دو توده گرانیت خشومی و دیوریت درانجیر در منطقه ساغند، در فاصله 120 کیلومتری شمال خاوری شهرستان یزد و در پهنه ساختاری ایران مرکزی قرار دارد. این مجموعه درون سنگهای دگرگونی کمپلکس چاپدونی تزریق شده و ترکیب سنگ‌شناسی آن از سینوگرانیت، مونزوگرانیت، گرانودیوریت، کوارتزدیوریت ...
بیشتر
مجموعه نفوذی پس از برخوردی خشومی- درانجیر به سن ائوسن پسین، شامل دو توده گرانیت خشومی و دیوریت درانجیر در منطقه ساغند، در فاصله 120 کیلومتری شمال خاوری شهرستان یزد و در پهنه ساختاری ایران مرکزی قرار دارد. این مجموعه درون سنگهای دگرگونی کمپلکس چاپدونی تزریق شده و ترکیب سنگ‌شناسی آن از سینوگرانیت، مونزوگرانیت، گرانودیوریت، کوارتزدیوریت تا تونالیت در تغییر بوده و کل مجموعه توسط دایک‌های آپلیتی، میکرومونزونیتی تا میکرودیوریتی قطع شده‌است. سنگهای دورگه و آنکلاوهای میکروگرانولار مافیک با ابعاد و اشکال متنوع به فراوانی در این سنگها دیده می‌شوند. بررسی‌های ژئوشیمیایی حاکی از آن است که این سنگها متاآلومین تا اندکی پرآلومین، منیزیمی و از گرانیت‌های نوع I و A کلسیمی– قلیایی پتاسیم بالا هستند. الگوهای عناصر کمیاب خاکی بهنجار شده با کندریت هر دو توده و دایک‌های وابسته، حاکی از تفریق درون گروهی این عناصر ( 2.72 >(La/Yb)N >41.64) و غنی‌شدگی LREE و بی‌هنجاری منفی متوسطEu (Eu/Eu*= 0.63 میانگین) است. رفتارعناصرکمیاب بیانگر کاهش P, Ti, Nb و تمرکز بالای عناصر Ba, Rb, K و Th است که می‌تواند نشانه آغشتگی ماگمای مافیک با مواد پوسته‌ای باشد. خاستگاه زمین‌ساختی آنها با گرانیت‌های کمان‌های آتشفشانی (VAG) و درون‌صفحه‌ای(WPG) همخوانی دارد. ویژگی‌های سنگ‌نگاری، ژئوشیمیایی و تکتونوماگمایی این مجموعه نفوذی با گرانیت‌های کلسیمی- قلیایی پتاسیم بالا (KCG) شباهت بسیار داشته و همانند بیشتر توده‌های گرانیتی KCG، فرایندهای تبلور بخشی و آمیختگی ماگماهای مافیک - فلسیک نقش بسزایی در تحول و تکوین آن داشته‌اند.
بهمن رحیم زاده؛ فریبرز مسعودی؛ سید محمود فاطمی عقدا؛ طیبه پرهیزکار؛ علیرضا پورخورشیدی
چکیده
در شمال محور آبیک- قزوین واحدهای آتشفشانی متنوعی شامل اولیوین‌بازالت، بازالت، آندزی‌بازالت، داسیت، تراکی‌آندزیت و توفهای همراه، با سن ائوسن تا پلیوکواترنر رخنمون دارند. به منظور یافتن ویژگی‌های ژئوشیمیایی و سنگ‌نگاری تأثیرگذار در کیفیت پوزولان، فعالیت پوزلانی 5 نمونه از سنگهای مختلف منطقه در آزمایشگاه مرکز تحقیقات ساختمان ...
بیشتر
در شمال محور آبیک- قزوین واحدهای آتشفشانی متنوعی شامل اولیوین‌بازالت، بازالت، آندزی‌بازالت، داسیت، تراکی‌آندزیت و توفهای همراه، با سن ائوسن تا پلیوکواترنر رخنمون دارند. به منظور یافتن ویژگی‌های ژئوشیمیایی و سنگ‌نگاری تأثیرگذار در کیفیت پوزولان، فعالیت پوزلانی 5 نمونه از سنگهای مختلف منطقه در آزمایشگاه مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن مطالعه شد. این نمونهها در این آزمایشگاه خردایش و بر روی آنها آزمایشهای تعیین فعالیت پوزولانی با استفاده از روش ترموگراویمتری انجام شد. واحدهای توفی با بافت شیشهای کم و بیش سالم با فعالیت پوزولانی 83/26 درصد مناسبترین نتیجه، واحدهای توفی به نسبت دگرسان و واحد داسیتی با فعالیت پوزولانی 21 تا 24 درصد و در رده متوسط تا خوب قرار می‌گیرند. توفهای لیتیکدار فعالیت پوزولانی 70/19 درصد دارند و در رده ضعیف قرار می‌گیرند. بنابراین در منطقه به طور کلی واحدهای توفی شیشهای بدون دگرسانی و داسیتها، برای استفاده به عنوان پوزولان مناسب و واحدهای با دگرسانی بالا و لیتیکدار بدون کیفیت پوزولانی هستند.
فریبرز مسعودی؛ محمد محجل؛ فرزانه شاکر اردکانی
چکیده
منطقه زرین در شمال اردکان واقع و بخشی از پهنه ایران مرکزی است. بخش‌های همگن و یکنواختی از توده گرانیتی زرین در پهنه برشی قرار گرفته و میلونیت‌ها و اولترامیلونیت‌ها تشکیل شدهاند. شواهد ریزساختاری و بررسی دگرشکلی نشان می‌دهد که تغییرات شیمیایی و ساختاری به موازات پیشرفت دگرشکلی در میلونیت‌ها ایجاد شده است. بیشترین تغییرات شیمیایی ...
بیشتر
منطقه زرین در شمال اردکان واقع و بخشی از پهنه ایران مرکزی است. بخش‌های همگن و یکنواختی از توده گرانیتی زرین در پهنه برشی قرار گرفته و میلونیت‌ها و اولترامیلونیت‌ها تشکیل شدهاند. شواهد ریزساختاری و بررسی دگرشکلی نشان می‌دهد که تغییرات شیمیایی و ساختاری به موازات پیشرفت دگرشکلی در میلونیت‌ها ایجاد شده است. بیشترین تغییرات شیمیایی متعلق به کاهش قابل توجه مقادیر Fe , Mg , Ti و P از میلونیت‌ها به اولترامیلونیت‌ها است. سیلیس همزمان با افزایش کوارتز مدال، یک افزایش کند در پهنه میلونیتی نشان می‌دهد؛ ولی میزان Al2O3 در طول میلونیتی شدن، کم و بیش ثابت است. مقدار K2O در میلونیت‌ها نسبت به پروتومیلونیت‌ها به علت کاهش پورفیروکلاست‌های فلدسپار و فلدسپار قلیایی زمینه کاهش می‌یابد. اما با افزایش نسبی پلاژیوکلاز، فلدسپار قلیایی و اپیدوت در زمینه، مقادیرNa ,Ca و K در اولترامیلونیت‌ها افزایش می‌یابد. در اثر تغییرات ساختاری، دانه‌های کوارتز در دگرشکلی ضعیف در پروتولیت و پروتومیلونیت‌ها تبلور مجدد و Sub grain و با پیشرفت دگرشکلی در میلونیت‌ها و اولترامیلونیت‌ها پدیده مهاجرت مرز دانه‌ای در تبلور مجدد را نشان می‌دهند. در طی دگرشکلی پیشرونده، در فلدسپارهای قلیایی شکستگی و پرتیتی شدن ظاهر می‌شود و ماکل‌های پلاژیوکلاز خمش نشان می دهند. با پیشرفت دگرشکلی پدیده تبلور مجدد در مرز دانه‌های فلدسپار قلیایی و دوقلویی در دانه‌های پلاژیوکلاز شکل می‌گیرند. با توجه به شواهد ساختاری، حرارت دگرشکلی در منطقه زرین به طور پیوسته از حدود ºC 400 در پروتولیت گرانیت و پروتومیلونیت‌ها تا ºC 500 یا بیشتر در میلونیت‌ها و اولترامیلونیت‌ها در شرایط مشابه رخساره شیست سبز افزایش می‌یابد.
