احمد زمانی؛ صدیقه فراحی قصر ابونصر
چکیده
وجود گسلهای فعال، آتشفشانها، رخداد زمینلرزههای ویرانگر و پستی و بلندیهای فراوان در ایران، بررسی زمینساختی و لرزهزمینساختی این سرزمین را از اهمیت فراوان برخوردارکرده است. در گذشته پهنهبندیهای زمینساختی و لرزهزمینساختی این کشور با استفاده از معدودی دادههای سطحی شامل: مشاهدات صحرایی، عکسهای هوایی، تصاویر ...
بیشتر
وجود گسلهای فعال، آتشفشانها، رخداد زمینلرزههای ویرانگر و پستی و بلندیهای فراوان در ایران، بررسی زمینساختی و لرزهزمینساختی این سرزمین را از اهمیت فراوان برخوردارکرده است. در گذشته پهنهبندیهای زمینساختی و لرزهزمینساختی این کشور با استفاده از معدودی دادههای سطحی شامل: مشاهدات صحرایی، عکسهای هوایی، تصاویر ماهوارهای و ... انجام شده است. افزایش حجم دادهها، و لزوم پهنهبندی دقیق و به دور از قضاوتهای شخصی باعث شده که در سالهای اخیر با استفاده از طیف وسیعی از دادههای سطحی و زیر سطحی و کاربرد روشهای آماری چند متغیره، اقدام به تهیه نقشههای رقومی خود سامانده شود. در این مقاله، ابتدا مجموعه گستردهای از اطلاعات زمینشناسی، ژئوفیزیکی و زمینریختشناسی ایران گردآوری و سپس با استفاده از مدلهای آماری، نقشههای رقومی خود سامانده تهیه شده است. بر اساس نتایج حاصل سرزمین ایران به 7 زون زمینساختی تقسیم شده است. چنانچه نقش و اهمیت هر یک از پارامترهای مورد استفاده در پهنهبندی مشخص شود، شاید بتوان به منظور سهولت و تسریع در کار پهنهبندی فقط پارامترهای مهم را مورد استفاده قرار داد. از این رو تعیین نقش و اهمیت هر یک از پارامترهای مورد استفاده در انجام پهنهبندی زمینساختی از اهمیت فراوان برخوردار است. در این راستا با استفاده از روشهای آماری تحلیل واریانس، نقش پارامترها در پهنهبندی مشخص شده است. نتایج حاصل نشان میدهد که از بین پارامترهای مورد استفاده شاخصهای زلزلهخیزی، رخنمون سنگهای سنوزوزییک و ناهنجاریهای ثقلی به ترتیب بیشترین نقش را در این پهنهبندی ایفا نمودهاند. در ادامه با کاربرد روشهای کاهش ابعاد، پارامترهای مورد استفاده در پهنهبندی بر اساس ارتباط درونی و میزان همبستگی در 12 گروه تفکیک شدهاند. در اینجا نکته حائز اهمیت این است که برخلاف استفاده فراوان از مقادیر b , a رابطه گوتنبرگ - ریشتر در تهیه نقشههای زلزلهخیزی و لرزهزمینساختی، این پارامترها نه تنها نقش مهمی در پهنهبندی نداشته، بلکه از همبستگی ضعیفی با دیگر پارامترهای مؤثر در زونبندی برخوردار هستند. بنابراین به نظر میرسد برآوردها و نقشههای تهیه شده با استفاده از این مقادیر ثابت از اعتبار علمی لازم برخوردار نیستند.
احمد زمانی؛ مهناز ندائی
چکیده
یکی از اساسیترین مباحث در علومزمین، تهیه و رسم نقشههای مختلف پهنهبندی زمینساختی است. روشهای مرسوم و متداول در پهنهبندی زمینساختی نه تنها با قضاوتهای ذهنی همراه است، بلکه تفسیر حجم بالای دادهها مشکل و در عمل خارج از توانایی بشر است. برای پرهیز از این نواقص و اشکالها، روشهای علمی رقومی استخراج اطلاعات از دادهها ...
بیشتر
یکی از اساسیترین مباحث در علومزمین، تهیه و رسم نقشههای مختلف پهنهبندی زمینساختی است. روشهای مرسوم و متداول در پهنهبندی زمینساختی نه تنها با قضاوتهای ذهنی همراه است، بلکه تفسیر حجم بالای دادهها مشکل و در عمل خارج از توانایی بشر است. برای پرهیز از این نواقص و اشکالها، روشهای علمی رقومی استخراج اطلاعات از دادهها (data mining) میتواند به عنوان ابزاری مفید و مؤثر برای تهیه و رسم نقشههای رقومی جدید در علومزمین مورد استفاده قرار گیرد. در این مقاله، شبکة عصبی نگاشت خودسامانده (self-organizing map) که یکی از روشهای متداول استخراج اطلاعات از دادهها است، برای پهنهبندی رقومی زمینساختی ایران زمین به کار گرفته شده است. SOM نوعی شبکه عصبی مصنوعی غیرنظارتی (unsupervised artificial neural network) است که برای الگوشناسی (pattern recognition) و خوشهبندی (clustering) دادههای چند بعدی به کار میرود. تجسم visualization)) دادههای چند بعدی در پدیده نگاشت (feature map) دوبعدی با حفظ توپولوژی (مکانشناسی) (topological-preserving)، از دیگر ویژگیهای بارز کاربرد روش SOM در تهیه نقشههای رقومی است که نمایانگر میزان همگنی و تقارب پهنههای تفکیک شده است. اگر چه نقشههای رقومی که در این پژوهش تهیه شده شباهتهای بسیاری با نقشههای سنتی (conventional maps) دارد، لکن نقشههای SOM از توانمندیهای بهتری برای تفکیک و تفسیر مناطق مختلف برخوردار هستند. روش جدید افزونبر تفکیک پهنههای زمینساختی، میزان همگنی هر پهنه را نیز مشخص مینماید. مناطق با تاریخچه تحولات زمینشناسی مشابه، صرفنظر از موقعیت جغرافیاییشان، در یک پهنه قرار میگیرند. برای مثال نتایج حاصل از این روش حاکی از آن است که پهنههای لوت و گاوخونی اصفهان نسبت به پهنههای مکران و آذربایجان غربی از درجه همگنی بالاتری برخوردارند. مناطق کپه داغ و راندگی زاگرس نیز با وجود واقع شدن در دو منطقة جغرافیایی متفاوت، برای یک پهنه با ویژگیهای مشابه منفک شدهاند. افزونبر آن، در نقشه رقومی تهیه شده، پهنه مکران از رشته کوههای خاور ایران و پهنة آذربایجان غربی از رشته کوههای البرز تفکیک شدهاند. قابل توجه است که نتایج به دست آمده توسط SOM فقط براساس متغیرهای ژئوفیزیکی، زمینشناسی و لرزهخیزی یاد شده است، بنابراین باید در تعیین شباهت و تمایز بین نقشههای رقومی و زمینساختی رایج دقت لازم به عمل آید.
احمد زمانی؛ مریم آق اتابای
چکیده
زمینلرزة 11 فروردین 1385(31 مارس 2006م) با بزرگای گشتاوری 1/6، روستاهای منطقة درب آستانه (سیلاخور) در استان لرستان را ویران کرد. ناحیة رومرکزی این رویداد در قلمرو زون گسل اصلی معاصر(Main Recent Fault,MRF) و سازوکار راستالغز راستگرد آن نیز مشابه دیگر زمینلرزههای این سامانة گسلی است. این زمینلرزه با پسلرزههای نسبتاً فراوانی همراه بوده ...
بیشتر
زمینلرزة 11 فروردین 1385(31 مارس 2006م) با بزرگای گشتاوری 1/6، روستاهای منطقة درب آستانه (سیلاخور) در استان لرستان را ویران کرد. ناحیة رومرکزی این رویداد در قلمرو زون گسل اصلی معاصر(Main Recent Fault,MRF) و سازوکار راستالغز راستگرد آن نیز مشابه دیگر زمینلرزههای این سامانة گسلی است. این زمینلرزه با پسلرزههای نسبتاً فراوانی همراه بوده که در این تحقیق، توالی پسلرزههای آن با استفاده از معیارهای کمی ضریب تغییرات (coefficient of variations,Cv)، توان تابع چگالی طیفی(power spectral density) و ابعاد فراکتالی تعمیم یافته (generalized fractal dimensions) مورد مطالعه قرار گرفته است. شاخصهای کمی محاسبه شده حاکی از وجود ساختار فراکتالی (fractal structure) در توزیع زمانی و مکانی پسلرزههای این زمینلرزه است. مشاهدة رفتار فراکتالی علاوه بر تأیید وجود خوشهبندی در توزیع پسلرزهها، دلیلی بر ناهمگنی وضعیت زمینشناسی و ژئودینامیکی منطقة کانونی زمینلرزه نیز هست. نتایج به دست آمده نشان میدهد با گذشت زمان ابعاد چندفراکتالی توالی زمانی پسلرزهها کاهش و ابعاد چندفراکتالی مراکز سطحی آنها افزایش یافته است. به نظر میرسد این تغییرات ناشی از تغییر رژیم تنش زمینساختی و تأثیر گسلهای فرعی و همراه (secondary and sympathetic faults) باشد. نتایج به دست آمده همچنین دلالت بر کاربرد مؤثرتر روش چندفراکتالی نسبت به روشهای فراکتالی ساده برای مطالعه رفتار خوشهبندی فرایند پسلرزهای دارد.