چینه شناسی و فسیل شناسی
حمیده نوروزپور
چکیده
سازند مبارک در شمال شهرستاندامغان از گسترش قابلتوجهی برخوردار است. در این پژوهش یک برش چینهشناسی در منطقه تالو (شمالغرب دامغان) جهت مطالعه زیستچینهنگاری و لیتواستراتیگرافی براکیوپودهای کربونیفر زیرین در سازندمبارک انتخاب شده است. سازندمبارک در برش تالو 580 متر ضخامت داشته وبهطورعمده از آهکهای خاکستری تیره و شیلهای ...
بیشتر
سازند مبارک در شمال شهرستاندامغان از گسترش قابلتوجهی برخوردار است. در این پژوهش یک برش چینهشناسی در منطقه تالو (شمالغرب دامغان) جهت مطالعه زیستچینهنگاری و لیتواستراتیگرافی براکیوپودهای کربونیفر زیرین در سازندمبارک انتخاب شده است. سازندمبارک در برش تالو 580 متر ضخامت داشته وبهطورعمده از آهکهای خاکستری تیره و شیلهای سیاه (غنی از مواد آلی) تشکیلشده است. این سازند در برش مورد مطالعه بهصورت پیوسته برروی سازند جیرود قرارگرفته و آهکهای ورمیکوله قاعده سازند الیکا با یک سطح فرسایشی روی سازند مبارک را میپوشاند. از نمونههای برداشتشده دراین برش تعداد 25جنس و 30گونه براکیوپود مورد شناسایی قرار گرفت. با توجه به گستردگی براکیوپودهای مقطع مورد مطالعه، 4واحد زیستی تجمعی دررسوبات کربونیفر آغازین مشخص گردید. زیستزون1 (تورنزینپیشین): این زون با اجتماع گونههای شاخص زیر شناخته میشود: Rugosochonetes cf. hardrensis (Phillips,1841)،Spinocariniferanigra Rossirhynchusadamantinus, Shumardella sp., Cleiothyridina transversa؛ زیستزون2 (تورنزینمیانی): Spirifermissouriensis، Spirifer attenuatus (Sowerby,1839)، Spirifer cf. trigonalis (Martin, 1809)، Athyrishibernica Syringothyriscospidata؛ زیستزون3 (تورنزینپسین): Marginatia aff. burlingtonensis (Hall,1893)،Tomiproductus elegantulus، Leptagonia cf. regularis, Marginatiaburlingtonensis, Fusellatornacensis؛ زیستزون4 (ویزئنپیشین-میانی): Buxtonia cf. praejuresanensis، Marginatia cf. kinghirica، Cleiothyridina cf. okensis (Grunt,1980) بر اساس این مطالعه سن سازند مبارک در برش تالو تورنزین تا ویزئن میانی تعیین شده است. براساس مطالعه انجامشده براکیوپودهای سازند مبارک در محیطهای لاگون، سد و جلویریف میزیستهاند.
مریم شیبی؛ مهدخت پورعلیزاده مقدم
چکیده
در جنوب خاور دامغان، توده گرانیتوییدی پنجکوه با وسعت 15 کیلومتر مربع به درون توالی آتشفشانی- رسوبی ائوسن نفوذ کرده است. ترکیب چیره این توده سیینیت است که تحت تأثیر فرایندهای حاصل از دگرسانی سدیک- کلسیک به مونزونیت تبدیل شدهاند. حضور رگههای آلبیت- اسکاپولیت با ستبرای متفاوت (از میلیمتر تا چند صد متر) مهمترین نشانه حضور این ...
بیشتر
در جنوب خاور دامغان، توده گرانیتوییدی پنجکوه با وسعت 15 کیلومتر مربع به درون توالی آتشفشانی- رسوبی ائوسن نفوذ کرده است. ترکیب چیره این توده سیینیت است که تحت تأثیر فرایندهای حاصل از دگرسانی سدیک- کلسیک به مونزونیت تبدیل شدهاند. حضور رگههای آلبیت- اسکاپولیت با ستبرای متفاوت (از میلیمتر تا چند صد متر) مهمترین نشانه حضور این نوع دگرسانی در توده مورد مطالعه است. در این پژوهش نتایج حاصل از مطالعات فابریک مغناطیسی مورد بررسی قرار گرفته و بر پایه الگوهای خطوارگی و برگوارگی مغناطیسی و همچنین مطالعات ریزساختی، سازوکار جایگیری توده نفوذی پنجکوه تعیین شده است. این توده به دلیل دارا بودن پذیرفتاری مغناطیسی میانگین بهنسبت بالا (Km>400 Μsi)) و حضور مگنتیت در رده گرانیتوییدهای فرومغناطیس قرار میگیرد. بیشترین مقادیر ناهمسانگردی نیز در نواحی با دگرشکلی بالا دیده شده است. خطوارگی و برگوارگی با شیب زیاد و پارامتر شکل منفی، محل اصلی تغذیه ماگمای سازنده این توده را نشان میدهند. بر پایه مطالعات انجام گرفته به نظر میرسد که توده دارای دو الگوی فابریک مغناطیسی متفاوت است. الگوی اول متعلق به الگوی خطوارگیها و برگوارگیهای ماگمایی است که با یکدیگر همخوانی داشته و به صورت موازی با محور طولی توده در راستای شمال خاور- جنوب باختر امتداد یافتهاند. الگوی دوم مرتبط با مناطق متأثر از دگرسانی سدیک- کلسیک بوده که موازی با یکدیگر در امتداد راهروهایی، الگوی فابریک مرحله اول را قطع کردهاند. این موضوع با استفاده از شواهد ریزساختی دیده شده که شامل انواع فابریکهای ماگمایی تا حالت جامد دمای پایین است به خوبی تأیید میشود. همه شواهد به دست آمده نشان از آن دارد که توده گرانیتوییدی نام برده در یک پهنه برشی شکلپذیر و از نوع چپلغز جایگیری کرده است.
مریم شیبی؛ پروین مجیدی
چکیده
توده گرانیتوییدی چالو در جنوب دامغان از دو واحد مونزودیوریت و کوارتزدیوریت تشکیل شده و به درون سنگهای آتشفشانی ائوسن تزریق شده است. سازوکار جایگیری این توده با استفاده از روش ناهمگنی قابلیت پذیرفتاری مغناطیسی (AMS) مورد مطالعه قرار گرفته است. میانگین پذیرفتاری مغناطیسی اندازه گیری شده (Km، برحسب µSI) در کوارتزدیوریتها و مونزودیوریتهای ...
بیشتر
توده گرانیتوییدی چالو در جنوب دامغان از دو واحد مونزودیوریت و کوارتزدیوریت تشکیل شده و به درون سنگهای آتشفشانی ائوسن تزریق شده است. سازوکار جایگیری این توده با استفاده از روش ناهمگنی قابلیت پذیرفتاری مغناطیسی (AMS) مورد مطالعه قرار گرفته است. میانگین پذیرفتاری مغناطیسی اندازه گیری شده (Km، برحسب µSI) در کوارتزدیوریتها و مونزودیوریتهای سالم، به ترتیب 31608 و 33726 است و بنابراین جزو گرانیتوییدهای فرومغناطیس به شمار میروند. در این توده گرانیتوییدی، مگنتیت عامل اصلی پذیرفتاری مغناطیسی و بیوتیت و پیروکسن از دیگر حاملهای فرعی رفتار مغناطیسی هستند. بررسیهای صحرایی، سنگنگاری و فابریکهای مغناطیسی نشان میدهد که توده نفوذی یادشده در دو مرحله و با دو سازوکار متفاوت جایگیری کرده است. واحد مونزودیوریتی با بافت چیره پورفیروییدی و الگوهای خطوارگی و برگوارگی شمالی- جنوبی موازی با حاشیه توده در امتداد بازشدگیهای کششی یک پهنه برشی راستالغز جایگیری و واحد کوارتزدیوریتی همزمان یا کمی پس از واحد مونزودیوریتی بهصورت دایک جایگیری کرده است. الگوی فابریک مغناطیسی و همچنین کلوچهای بودن شکل بیضوی مغناطیسی همراه با بافت چیره تراکیتوییدی در این واحد با الگوی فابریک غیر عادی در دایکها همخوانی دارد و جهتگیری کانی پلاژیوکلاز جهت جریان ماگما را نشان میدهد. در برخی از ایستگاهها به دلیل فرایند دگرسانی گرمابی کانی مگنتیت از دید اندازه بلوری کوچک و یا به هماتیت دگرسان شده و هر دو عامل سبب کاهش در مقدار پذیرفتاری مغناطیسی شده است. ریزساختهای موجود در این توده بیشتر ماگمایی و نشاندهنده بالا بودن درصد مذاب به بلور در هنگام جایگیری توده و یا نبود تنشهای زمینساختی پس از تبلور کامل ماگماست.
محمدعلی شکری؛ محمد فروتن؛ مجید نعمتی؛ محمدجواد بلورچی؛ شهریار جوادیپور؛ بهنام اویسی
چکیده
در ساعت 23:53 دقیقه شامگاه جمعه 5 شهریور 1389 خورشیدی زمینلرزهای با بزرگای 9/5 در سنجه امواج محلی (MN) شهرستان دامغان و روستاهای جنوب آن را لرزاند. پیش از رخداد این زمینلرزه، هیچ پیشلرزهای در پیرامون رومرکز یاد شده ثبت نشدهاست. این در حالی است که تا حدود یک ماه پس از زمینلرزه اصلی، 85 پسلرزه با بزرگای بین 5-1 توسط مرکز لرزهنگاری ...
بیشتر
در ساعت 23:53 دقیقه شامگاه جمعه 5 شهریور 1389 خورشیدی زمینلرزهای با بزرگای 9/5 در سنجه امواج محلی (MN) شهرستان دامغان و روستاهای جنوب آن را لرزاند. پیش از رخداد این زمینلرزه، هیچ پیشلرزهای در پیرامون رومرکز یاد شده ثبت نشدهاست. این در حالی است که تا حدود یک ماه پس از زمینلرزه اصلی، 85 پسلرزه با بزرگای بین 5-1 توسط مرکز لرزهنگاری کشوری گزارش شده است. طی بازدیدهای میدانی انجام شده پس از رخداد، گسلش سطحی مرتبط با گسل مسبب زمینلرزه دیده نشد ولی شکستگیهای ثانویهای با راستای چیره N120º-140º برداشت گردید. بر پایه بازدیدهای انجام شده در 32 شهر و آبادی آسیب دیده در پی این زمینلرزه، بیشینه شدت زمینلرزه در سنجه تصحیح شده مرکالی (MMI) در آبادی توچاهی واقع در 85 کیلومتری جنوب دامغان، برابر با VIII+ برآورد شد. متأسفانه بر اثر این رخداد 4 تن از هممیهنانمان جان خود را از دست دادند. برای حل سازوکار زمینلرزه اصلی توچاهی و بزرگترین پسلرزه آن، از قطبش نخستین پرتو فشاری رسیده به ایستگاهها استفاده شد. سازوکار ژرفی حل شده برای این رخداد لرزهای، سازوکار راستالغز چپبر و شیب نزدیک به قائم و راستای شمال خاوری-جنوب باختری را برای گسل مسبب این زمینلرزه پیشنهاد میکند. با توجه به موقعیت روکانون، موقعیت مکانی پسلرزهها، حل سازوکار ژرفی زمینلرزه و مشاهدات صحرایی، گسل مسبب این رخداد لرزهای، یکی از شاخههای گسلی جایگرفته در شمال بلندیهای دارستان در جنوب آبادیهای توچاهی، کوهزر و کوشاهی با سازوکار راستالغز چپبر و راستای کلی شمال خاور-جنوب باختر با شیب به سوی شمال باختر و با نام گسل توچاهی معرفی میشود.
بابک آقابابالو؛ خسرو خسروتهرانی؛ سید محمود حسینینژاد
چکیده
سازند مبارک گسترش خوبی در برشهای شمال شهرستان دامغان دارد. سنگشناسی این سازند در برش مطالعهشده از سنگآهک دارای سنگواره، آهک مارنی و شیل خاکستری تشکیل شده است. با مطالعه بازوپایان سازند مبارک در برش لبرود، 23جنس در 31 گونه از این گروه شناسایی شدند که حضور سنگوارههای شاخص:
Rossirhynchus adamantinus (Gaetani, 1964), Tomiproductus elegantulus (Tolmmachev, 1924), ...
بیشتر
سازند مبارک گسترش خوبی در برشهای شمال شهرستان دامغان دارد. سنگشناسی این سازند در برش مطالعهشده از سنگآهک دارای سنگواره، آهک مارنی و شیل خاکستری تشکیل شده است. با مطالعه بازوپایان سازند مبارک در برش لبرود، 23جنس در 31 گونه از این گروه شناسایی شدند که حضور سنگوارههای شاخص:
Rossirhynchus adamantinus (Gaetani, 1964), Tomiproductus elegantulus (Tolmmachev, 1924), Pustula cf. altaica (Tolmachev, 1924), Leptagonia analoga (Phillips, 1841), Hemiplethrorhynchus crassus (Gaetani, 1968), Tylothyris cf. planimedia (Cvancara, 1958), Lamellosathyris aff. Lamellose (Leveille, 1835), Punctospirifer aff. Scabricosta (North, 1920)
زمان تورنزین تا ویزئن پیشین را برای سازند مبارک در این برش مشخص میکند. بر پایه حضور گونهها، 4 زیستزون تجمعی از بازوپایان پیشنهاد میشود. در این برش، سازند مبارک از پایه بهگونهای همشیب روی سازند جیرود نهاده شده است و در بخش بالایی با یک ناپیوستگی در زیر سازند دورود؟ قرار میگیرد.
کاوه محمدی؛ نادر تقیپور؛ حسین مصدق
چکیده
در گذر دونین- کربنیفر به دلیل تغییر شرایط محیطی ( بالاآمدن جهانی سطح آب و رخداد زیستی هنگنبرگ)، تغییرات ژئوشیمیایی در غلظت عناصر رخ دادهاست که برخی از آنها به عنوان ردیاب شاخص برای شناسایی منشأ رسوبات و همچنین بررسی نوسانات سطح آب بهکار میروند. در این گذر تغییرات Srبا تغییرات سطح آب رابطه عکس و با مقدار نهشتهشدن رسوبات رابطه ...
بیشتر
در گذر دونین- کربنیفر به دلیل تغییر شرایط محیطی ( بالاآمدن جهانی سطح آب و رخداد زیستی هنگنبرگ)، تغییرات ژئوشیمیایی در غلظت عناصر رخ دادهاست که برخی از آنها به عنوان ردیاب شاخص برای شناسایی منشأ رسوبات و همچنین بررسی نوسانات سطح آب بهکار میروند. در این گذر تغییرات Srبا تغییرات سطح آب رابطه عکس و با مقدار نهشتهشدن رسوبات رابطه مستقیم دارد. عناصر راهنما مانند Al, Ca, Mg, Mn, Fe, Sr معرف شرایط محیط رسوبگذاری مرز دونین-کربنیفر بوده و تغییرات آنها به دلیل تأثیرات درونی و بیرونی محیط اعم از pH, Eh و آب و هوا و ... است. مطالعه پیش رو به بررسی نحوه تغییرات عنصری در مرز دونین- کربنیفر(سازندهای خوشییلاق و مبارک) در برش لبنسار پرداخته است. تغییرات عنصری در پوسته براکیوپودها و رسوبات دربرگیرنده در محدوده مرز دونین- کربنیفر روند مشابهی دارند که گویای برجا بودن نمونههای فسیلی برداشتشده در منطقه بوده و محیط زندگی موجودات یاد شده و محیط رسوبگذاری رسوبات دربرگیرنده آنها دریایی نیمهبسته تا باز با شرایط احیایی در نظر گرفته شدهاست. شیلهای سیاه در این گذر، دارای مقدار عناصر خاکی کمیاب سبک بیشتری نسبت به عناصر خاکی کمیاب سنگین هستند که تأییدی بر منشأ قارهای آنهاست. تغییرات عناصری همچون منگنز، آهن، سدیم و ...در مرز دونین-کربنیفر اشاره به کممنیزیم بودن کلسیت در پوسته فسیلها و رسوبات دربرگیرنده آنها دارد. تغییر مقادیر منگنز و استرانسیم تابع نوسانات سطح آب دریا است که خود بر مقادیر دیگر عناصر همچون آهن، آلومینیم، تیتان، منیزیم، کلسیم، سدیم، پتاسیم و ... تأثیر گذاشته است. مقدار متوسط سدیم در گذر دونین-کربنیفر در برش لبنسار نشاندهنده شوری متوسط است.
فاطمه کنگرانی فراهانی؛ علی اصغر کلاگری؛ علی عابدینی
چکیده
نهشته لاتریتی کمبلو، در فاصله 80 کیلومتری باختر شهرستان دامغان، استان سمنان رخنمون دارد. این نهشته به شکل عدسیهای چینهسان، در مرز بین سازند کربناتی الیکا (تریاس) و شیلی و ماسهسنگی سازند شمشک (ژوراسیک) توسعه و تکامل یافته است. مطالعات سنگنگاری دلالت بر حضور بافتهای کلومورفی، کلوفرمی، پورفیری دروغین و گرهکی درکانسنگهای این ...
بیشتر
نهشته لاتریتی کمبلو، در فاصله 80 کیلومتری باختر شهرستان دامغان، استان سمنان رخنمون دارد. این نهشته به شکل عدسیهای چینهسان، در مرز بین سازند کربناتی الیکا (تریاس) و شیلی و ماسهسنگی سازند شمشک (ژوراسیک) توسعه و تکامل یافته است. مطالعات سنگنگاری دلالت بر حضور بافتهای کلومورفی، کلوفرمی، پورفیری دروغین و گرهکی درکانسنگهای این نهشته دارند. یافتههای کانیشناسی نشان میدهند که کانسنگها دارای کانیهای گوتیت، مگنتیت، هماتیت، دیاسپور، آناتاز، کائولینیت، بوهمیت و زیرکن هستند. با توجه به ترکیب کانیشناسی و ویژگیهای بافتی، این نهشته در یک محیط تقریباً احیایی نزدیک سطح ایجاد شده است. شاخصهای ژئوشیمیایی مانند Eu/Eu* همراه با نسبتهای Ti/Zr، Nb/Y، و Al/Ti پیشنهاد میکنند که نهشته کمبلو محصول دگرسانی و هوازدگی سنگهایی با ترکیب تراکیآندزیت تا بازالت است. مقایسه روند تغییرات عناصر Si، Al و Fe در یک نیمرخ انتخابی آشکار میکنند که تغییر در شیمی (pH) محلولهای مسئول لاتریتیشدن و شدت زهکشی دو فاکتور اصلی درتشکیل این کانسنگها هستند. بررسیهای ژئوشیمیایی نشان میدهند که توزیع عناصر جزیی در این نهشته تابع از عواملی مانند جذب سطحی، روبش توسط اکسیدها و هیدروکسیدهای فلزی، تثبیت در فازهای نوشکل و حضور در فازهای کانیایی مقاوم است. توزیع ناموزون REEها در نیمرخ مورد مطالعه دلالت بر منشأ نابرجا برای این نهشته دارند. یافتههای بهدست آمده نشان از آن دارند که رسها، آناتاز، زیرکن، گورسکسیت، زینوتایم و چورچیت میزبان احتمالی REEها در این نهشته هستند.
محمدرضا کبریایی زاده
چکیده
سازند جیرود گسترش وسیعی در منطقه دامغان دارد. از نظر سنگ شناختی، این سازند بهطور عمده از آهک، آهک مارنی، شیل و ماسه سنگ کوارتزیتی تشکیل شده است و ستبرای آن از 10 تا حدود 200 متر تغییر میکند. بازوپایان سازند جیرود در جنوب باختر، شمال و شمال خاور منطقه دامغان (برشهای دروار، سیمه کوه و دهملا) مورد مطالعه قرار گرفتند و گونههای زیر در ...
بیشتر
سازند جیرود گسترش وسیعی در منطقه دامغان دارد. از نظر سنگ شناختی، این سازند بهطور عمده از آهک، آهک مارنی، شیل و ماسه سنگ کوارتزیتی تشکیل شده است و ستبرای آن از 10 تا حدود 200 متر تغییر میکند. بازوپایان سازند جیرود در جنوب باختر، شمال و شمال خاور منطقه دامغان (برشهای دروار، سیمه کوه و دهملا) مورد مطالعه قرار گرفتند و گونههای زیر در آنها شناسایی شدند: Schellwienella sp., Mesoplica praelonga, Mesoplica sp., Sentosia sp., Schizophoria impressa, Leptagonia sp., Aulacella interlineata, Zaigunrostrum iranicum, Leptocaryorhynchus jamensis, Araratella dichotomians assimulata, Araratella sp., Centrorhynchus charakensis, Megalopterorhynchus chanakchiensis, Paurogastroderhynchus nalivkini, Paurogastroderhynchus bikniensis, Cleiothyridina coloradensis, Cleiothyridina sp., Athyris tau, Composita cf. globosa,Lamellosathyris sp., Cyrtospirifer sergunkovae, Cyrtospirifer sp.,Cyrtiopsis graciosa chakhaensis, Cyrtiopsis lapparenti, Prospira struniana, Prospira lapparenti, Rigauxia cyrtinaeformis, Rigauxia crassiplicatus, Dichospirifer thylakistoides, Eobrachythyris sp.,Toryniferella echinulata, Cryptonella sp., براساس این بازوپایان، سن فامنین پیشین- پسین را میتوان برای بخش کربناتی سازند جیرود در این برشها در نظر گرفت. همچنین سازند جیرود در این برشها، همارز قسمت میانی و بالایی (بجز زیستزون Rossirhynchus) سازند جیرود در برش الگو (البرز مرکزی) است.
محمد علی شکری؛ منوچهر قرشی؛ حمید نظری؛ رضا سلامتی؛ مرتضی طالبیان؛ ژان فرانسوا ریتز؛ حسین محمدخانی؛ مجید شاه پسندزاده
چکیده
گسل آستانه با درازای بیش از 75 کیلومتر در شمال باختری دامغان قرار دارد. مطالعات ریختزمینساختی در راستای آن نشان میدهد که رسوبات کواترنری بهطور آشکار و بهصورت چپ بر توسط گسل بریده شدهاند، که خود دلیلی بر فعال بودن آن است. قرارگیری گسل آستانه در محدوده لرزهای، زمینلرزه تاریخی کومس با بزرگی Ms=7.9 ( (Ambraseys & Melville, 1982و همچنین ...
بیشتر
گسل آستانه با درازای بیش از 75 کیلومتر در شمال باختری دامغان قرار دارد. مطالعات ریختزمینساختی در راستای آن نشان میدهد که رسوبات کواترنری بهطور آشکار و بهصورت چپ بر توسط گسل بریده شدهاند، که خود دلیلی بر فعال بودن آن است. قرارگیری گسل آستانه در محدوده لرزهای، زمینلرزه تاریخی کومس با بزرگی Ms=7.9 ( (Ambraseys & Melville, 1982و همچنین نزدیکی آن با شهر دامغان که بیشترین کشته (بیش از 45000 نفر) را در اثر زمینلرزه کومس داشته، انجام پژوهشهایی را برای شناسایی گذشته لرزهای گسل آستانه ایجاب مینماید. در این نوشتار، گزارشی از شناسایی 4 تا 5 رخداد زمینلرزهای کهن، با انجام پژوهشهای دیرینه لرزهشناسی بر روی گسل آستانه ارائه شده است.