زمین شناسی اقتصادی
کیامرث حسینی؛ مجید شاه پسندزاده؛ رقیه ذبیحی خرق
چکیده
گستره معدنی سنگان در شمال کمربند ماگمایی سنوزوییک خاور ایران عمدتاً از سنگهای آتش فشانی و آذرآواری (پیروکلاستیک) اسیدی-حدواسط تشکیل گردیده که تحت نفوذ تودههای گرانیتوییدی ائوسن قرار گرفته‌اند. در کانسار اسکارن آهن باغک، این گرانیتوییدها از بیوتیت‌کوارتزمونزونیت پورفیری، بیوتیت سینیت تا بیوتیت سینوگرانیت و آلکالی فلدسپار ...
بیشتر
گستره معدنی سنگان در شمال کمربند ماگمایی سنوزوییک خاور ایران عمدتاً از سنگهای آتش فشانی و آذرآواری (پیروکلاستیک) اسیدی-حدواسط تشکیل گردیده که تحت نفوذ تودههای گرانیتوییدی ائوسن قرار گرفته‌اند. در کانسار اسکارن آهن باغک، این گرانیتوییدها از بیوتیت‌کوارتزمونزونیت پورفیری، بیوتیت سینیت تا بیوتیت سینوگرانیت و آلکالی فلدسپار کوارتز سینیت تا آلکالی فلدسپار گرانیت پیش از کانی‌زایی و کوارتز آلکالی سینیت و کوارتز سینیت‌های هم زاد با کانی‌زایی تشکیل شدهاند. این گرانیتوییدهای نوع I ماهیت متاآلومین منیزیمی، کالک آلکالن، آلکالن پتاسیم بالا تا شوشونیتی دارند. این گرانیتوییدها غنی‌شدگی نسبی عناصر LREE/HREE و LILE /HFSE، بی‌هنجاری منفی Eu, Sr, Ta, Th و Ti و بی‌هنجاری مثبت Th, U, K, Ba, Rb به همراه مقادیر بالای La و نسبت Zr/Nb, Nb/Th, Nb/U و Nb/La را نشان میدهند که نه تنها منشأ گوشته‌ای نشأت گرفته از لیتوسفر اقیانوسی فرورونده، بلکه آلایش پوسته قاره‌ای در تکامل ماگمای سازنده آنها را پیشنهاد می‌کند. مقادیر Sm/Yb در برابر La/Sm, Sm/Yb در برابر Sm و Dy/Yb در برابر La/Yb نشان می‌دهد ماگمای اولیه از ذوببخشی اندک (2 تا 5 درصد) لرزولیت‌های گارنت-اسپینل‌دار در ژرفایی حدود 68-66 کیلومتری گوشته بالایی، تحت‌تأثیر آلایش پوسته‌ای قرار گرفته است. بنابر این پژوهش، جایگاه زمین‌ساختی-ماگمایی گرانیتوییدها، کمان ماگمایی همزمان تا پس از برخورد قاره‌ای پیشنهاد می‌شود.
سنگ شناسی
محمود صادقیان؛ سید حسین حسینی؛ علی همتی؛ سکینه شکاری
چکیده
تودههای گرانیتوییدی جنوب باختر میامی (60 کیلومتری خاور شاهرود) در شمالیترین بخش پهنه ساختاری ایران مرکزی، دارای ترکیب کلی گرانیتی و ماهیت کالکآلکالن و پرآلومین ضعیف هستند. اگر چه این گرانیتوییدها توسط توالی ستبری از سنگهای رسوبی به سن اواخر تریاس- اوایل ژوراسیک پوشیده شدهاند؛ ولی در مناطق بسیار کموسعتی، ...
بیشتر
تودههای گرانیتوییدی جنوب باختر میامی (60 کیلومتری خاور شاهرود) در شمالیترین بخش پهنه ساختاری ایران مرکزی، دارای ترکیب کلی گرانیتی و ماهیت کالکآلکالن و پرآلومین ضعیف هستند. اگر چه این گرانیتوییدها توسط توالی ستبری از سنگهای رسوبی به سن اواخر تریاس- اوایل ژوراسیک پوشیده شدهاند؛ ولی در مناطق بسیار کموسعتی، سنگهایمیزبان گنیسی آنها به سن نئوپرتروزوییک رخنمون دارند. این گرانیتوییدها با دو سری دایک دیابازی به سن اواخر نئوپرتروزوییک و ژوراسیک میانی قطع شدهاند. اگر چه پیش‍تر سنهای پس از لیاس- پیش از دوگر، جوانتر از ژوراسیک و کهنتر از کرتاسه به گرانیتوییدهای مورد مطالعه نسبت داده شده است؛ ولی سنسنجی U-Pb که برای اولین بار روی زیرکنهای استخراج شده از آنها صورت گرفته است، بیانگر آن است که این سنگها سن اواخر نئوپروتروزوییک (اواخر ادیاکارن) دارند (10±545 میلیونسال) و جزو سرزمینهای کهن و پیسنگی ایران به شمار میروند و با تودههای گرانیتوییدی بندهزارچاه، سفید سنگ، دلبر، شترکوه، رضاآباد و دوچاه قابل مقایسه هستند. گرانیتوییدهای مورد نظر حاصل ذوببخشی سنگهای مادر متاپلیتی و متاگریوکی هستند و به گرانیتوییدهای نوع S تعلق دارند. تودههای گرانیتوییدی جنوب باختر میامی در اواخر نئوپروتروزوییک، در یک محیط زمین‌ساختی از نوع برخوردی و در ارتباط با بسته شدن حوضه پشت کمانی درون قاره ای و سپس دگرگونی سنگ های وابسته از رخساره شیست سبز تا آمفیبولیت و به ندرت گرانولیت، که در نهایت با گرانیت زایی از نوع s همراه بوده است.
رامین صمدی؛ نرگس شیردشت‌زاده؛ هیروشی کاواباتا
چکیده
مجموعه پلوتونیک خواجه‌مراد در جنوب خاوری مشهد شامل گرانودیوریت‌هایی است که توسط دایک‌هایی از آپلیت و پگماتیت گرانیتی و مونزوگرانیت‌های جوانتر قطع شدهاند. آپلیت‌ها از دید کانی‌شناسی شامل کانیهای کوارتز، فلدسپار (آلبیت تا ارتوکلاز و میکروکلین)، مسکوویت و کانیهای فرعی گارنت (آلماندین - اسپسارتین)، تورمالین، بیوتیت و ایلمنیت ...
بیشتر
مجموعه پلوتونیک خواجه‌مراد در جنوب خاوری مشهد شامل گرانودیوریت‌هایی است که توسط دایک‌هایی از آپلیت و پگماتیت گرانیتی و مونزوگرانیت‌های جوانتر قطع شدهاند. آپلیت‌ها از دید کانی‌شناسی شامل کانیهای کوارتز، فلدسپار (آلبیت تا ارتوکلاز و میکروکلین)، مسکوویت و کانیهای فرعی گارنت (آلماندین - اسپسارتین)، تورمالین، بیوتیت و ایلمنیت هستند. پگماتیتها نیز شامل کوارتز، فلدسپار (آلبیت تا الیگوکلاز، ارتوکلاز و میکروکلین)، مسکوویت و مقدار کمی گارنت (آلماندین - اسپسارتین)، تورمالین، ایلمنیت، بریل و کلمبیت هستند. بر پایه شواهد کانی‌شناسی و ژئوشیمیایی، پگماتیتهای خواجه‌مراد از پگماتیتهای نوع عناصر کمیاب لیتیمدار (RE-Li) و مربوط به خانواده پگماتیتهای لیتیم- سزیم- تانتالیم (LCT) هستند. بر پایه شواهد صحرایی و ژئوشیمی سنگ کل، منشأ مذابهای آپلیت - پگماتیت گارنتدار مرتبط با مونزوگرانیت‌های نوع S و محصول تفریق مذابها در مراحل پایانی تبلور است که در کمربند برخورد قاره‌ای تشکیل شدهاند.
محمود صادقیان؛ مریم شیبی؛ سیمین بدلو
چکیده
توده گرانیتوییدی گل‌زرد به سن تقریبی 5±165میلیون سال، در شمال الیگودرز، از توابع استان لرستان قرار دارد و در پهنه سنندج - سیرجان رخنمون دارد. این توده درون سنگهای اسلیتی، فیلیتی و میکاشیستی (دگرگونی ناحیه‌ای) تریاس پایانی تا ژوراسیک آغازین نفوذ کرده است. گرانودیوریت‌ها بدنه اصلی این توده گرانیتوییدی را تشکیل ...
بیشتر
توده گرانیتوییدی گل‌زرد به سن تقریبی 5±165میلیون سال، در شمال الیگودرز، از توابع استان لرستان قرار دارد و در پهنه سنندج - سیرجان رخنمون دارد. این توده درون سنگهای اسلیتی، فیلیتی و میکاشیستی (دگرگونی ناحیه‌ای) تریاس پایانی تا ژوراسیک آغازین نفوذ کرده است. گرانودیوریت‌ها بدنه اصلی این توده گرانیتوییدی را تشکیل میدهند. گرانودیوریت‌ها توسط لوکوگرانیت‌ها، رگهها و رگچههای آپلیتی، پگماتیتی و دایک‌های گابرودیوریتی قطع شدهاند. حضور آنکلاوهای متاپلیتی (سورمیکاسه و آندالوزیت - سیلیمانیت هورنفلسی)، آنکلاوهای سیلیسی و بیگانه‌بلورهای آندالوزیت و گارنت از نشانه‌های آشکار نوع S بودن این توده گرانیتوییدی به‌شمار می‌رود. برای شناسایی سازوکار جایگیری توده گرانیتوییدی گل‌زرد از روش ناهمسانگردی پذیرفتاری مغناطیسی (AMS) استفاده شده است. پس از آماده‌سازی نمونه‌ها و اندازه‌گیری ناهمسانگردی پذیرفتاری مغناطیسی آنها نتایج زیر به‌دست آمده است. میانگین مقادیر پذیرفتاری مغناطیسی میانگین (Km) اندازه‌گیری شده بر حسب μSI برای گرانودیوریت‌ها 227، لوکوگرانیت‌ها 57 و دایک‌های گابرودیوریتی 585 است. گرانودیوریت‌ها در مجموع به دلیل داشتن Km کمتر از μSI 500 به گرانیت‌های پارامغناطیس تعلق دارند و حامل اصلی خاصیت مغناطیسی در آنها، بیوتیت است. لوکوگرانیت‌ها دارای مقادیر Km کمتری هستند که با کاهش قابل ملاحظه سهم کانیهای پارامغناطیس به‌ویژه بیوتیت در آنها سازگار است. انواع ریزساخت‌های ساب ماگمایی، کمی دگرشکل‌شده و دگرشکلی حالت جامد دمای بالا در این توده دیده شده است و از این میان فابریکهای ماگمایی چیره هستند. با توجه به روند خط‌واره‌ها و برگ‌واره‌های مغناطیسی و در نظر گرفتن دیگر متغیرهای مغناطیسی مانند (Km، T و Ppara%) و نشانه‌های صحرایی و ریزساختی می‌توان گفت این توده نفوذی از پهنه‌های تغذیه‌کننده‌ای بیرون آمده است که مرتبط با فضاهای کششی و در ارتباط با عملکرد یک پهنه برشی امتدادلغز راست‌بر بوده است. توالی تزریق با گرانودیوریت‌ها در قالب یک ساختار دایکی شکل بزرگ آغاز شده و با تودههای کوچک (آپوفیز) و رگه‌های لوکوگرانیتی که گرانودیوریت‌ها را قطع کرده، ادامه یافته است. این توالی با جایگزینی دایک‌های مافیک - حدواسط در امتداد بازشدگی‌های ثانوی که پس از جایگیری توده نفوذی رخ داده، به پایان می‌رسد.
قاسم قربانی؛ حبیب الله قاسمی
چکیده
گرانیتویید باغو واقع در جنوب خاور دامغان توسط رگه‌های کوارتز- تورمالین فراوانی با ستبرای حدود 1 میلی متر تا 30 سانتی‌متر قطع شده است. بر اساس مطالعات سنگ‌نگاری و تجزیه ریزکاو الکترونی، تورمالین‌ها از نوع شورلیت- دراویت- فوئیتیت با تمایل به سمت شورلیت بوده و در گروه قلیایی و Vacancy قرار می‌گیرند. در مقایسه با ترکیب ایده‌آل شورلیت- ...
بیشتر
گرانیتویید باغو واقع در جنوب خاور دامغان توسط رگه‌های کوارتز- تورمالین فراوانی با ستبرای حدود 1 میلی متر تا 30 سانتی‌متر قطع شده است. بر اساس مطالعات سنگ‌نگاری و تجزیه ریزکاو الکترونی، تورمالین‌ها از نوع شورلیت- دراویت- فوئیتیت با تمایل به سمت شورلیت بوده و در گروه قلیایی و Vacancy قرار می‌گیرند. در مقایسه با ترکیب ایده‌آل شورلیت- دراویت، بسیاری از نمونه‌های تورمالین، دارای فضاهای خالی در موقعیت قلیایی و مقدار آلومینیم بالاتری هستند. افزایش آلومینیم در موقعیت اکتاهدرال در تورمالین‌های مورد مطالعه، بازتابی از ترکیب جانشینی‌های پروتون زدایی (تبادل O – OH) و فضاهای خالی در موقعیت قلیایی است و نشان‌دهنده منشأ ماگمایی آنها است. در مقابل وجود منطقه‌بندی، رگه‌ای بودن، مقدار منیزیم بالا در مقایسه با آهن در برخی نمونه‌ها و قرارگیری در محدوده خارجی و دور از بردارهای مربوط به تورمالین‌های ناقص از لحاظ قلیایی و پروتون زدایی، نشان‌دهنده منشأ گرمابی این تورمالین‌ها است. بنابراین، بر اساس این نتایج به‌نظر می‌رسد که رگه‌های تورمالین توسط تقابل سیال‌های غنی از بور ماگمایی- گرمابی از منشأ تودههای گرانیتی- داسیتی با انواع سنگهای کوارتز- تورمالین و متاپلیتی- متاپسامیتی میزبان تشکیل شدهاند.
داریوش اسماعیلی؛ سیده زهرا افشونی
چکیده
توده گرانیتوییدی آستانه با ترکیب اصلی گرانودیوریتی و وسعتی در حدود 30 کیلومترمربع بخش کوچکی از زون سنندج- سیرجان را در 40 کیلومتری اراک تشکیل داده است. این توده نفوذی به طور وسیعی متحمل دگرسانی گرمابی شده و دست‌کم شش زون دگرسانی سریسیتی، کلریتی، پروپیلیتی، آرژیلیتی، آلبیتی و تورمالینی در آن قابل شناسایی است. محاسبات شاخص شیمیایی ...
بیشتر
توده گرانیتوییدی آستانه با ترکیب اصلی گرانودیوریتی و وسعتی در حدود 30 کیلومترمربع بخش کوچکی از زون سنندج- سیرجان را در 40 کیلومتری اراک تشکیل داده است. این توده نفوذی به طور وسیعی متحمل دگرسانی گرمابی شده و دست‌کم شش زون دگرسانی سریسیتی، کلریتی، پروپیلیتی، آرژیلیتی، آلبیتی و تورمالینی در آن قابل شناسایی است. محاسبات شاخص شیمیایی دگرسانی (CIA) نشان می‌دهد که زون دگرسانی سریسیتی 47/63%، زون دگرسانی کلریتی 73/59%، زون دگرسانی پروپیلیتی 54/61%، زون دگرسانی آرژیلیتی 69/63%، زون دگرسانی آلبیتی 61/60% و زون دگرسانی تورمالینی 43/65% دستخوش دگرسانی گرمابی شده است. بررسی‌های تغییرات جرم عناصر براساس عنصر آلومینیم (به‌عنوان عنصر ناظر بی‌تحرک) نیز نشان می‌دهد که در تمام زون‌های دگرسانی این منطقه مقادیر قابل ملاحظه‌ای از اکسیدهای CaO، MgO، Fe2O3 و TiO2 و همچنین LFSE ها از جملهBa ، Cs، Sr، Rb و Kشسته و از سیستم خارج شده است. نتایج به‌دست آمده نشان میدهند که SiO2 در زون‌های دگرسانی سریسیتی، آرژیلیتی و تورمالینی به وسیله سیال‌های دگرسان‌کننده وارد سیستم شده است. Al2O3 به‌دلیل ماهیت نامتحرک خود، تغییر جرم نشان نمی‌دهد. سایر اکسیدها از جمله P2O5،K2O ،Na2O ،MnO و LOI در زون‌های مختلف رفتارهای متفاوتی نشان داده و Sc و (HFSE) Y در تمام زون‌ها کاهش جرم دارند. از این گروه، Ga (به استثنای زون کلریتی) و U (به استثنای زون سریسیتی) از سیستم خارج شـده‌اند. در زون فیلیک (سریسیتی) عناصر Nd،Pr ،Ce ،La (LREE) وSm ، Gd، Eu (MREE) و Yb (HREE) افزایش و Er،Ho ، Dy کاهش جرم نشان میدهند، در حالی‌که Tb و Lu هیچ‌گونه تغییر جرمی ندارند. در زون کلریتی به استثنای Eu وYb که به سیستم اضافه شده است و Lu که تغییر جرم نشان نمی‌دهد، سایر عناصر REE از سیستم خارج شدهاند. همچنین در سایر زون‌های دگرسانی مورد مطالعه، عناصر REE شسته شدهاند.
میر علی اصغر مختاری؛ حسین معین‌وزیری؛ محمد رضا قربانی؛ محمود مهرپرتو
چکیده
توده نفوذی کمتال در شمال باختری ایران، استان آذربایجان شرقی و در مجاورت مرز ایران و جمهوری ارمنستان واقع شده است. این توده دربرگیرنده یک بخش اسیدی با ترکیب مونزوگرانیت و یک بخش حدواسط- بازی متشکل از سنگهای مونزونیت، مونزودیوریت، کوارتزمونزونیت، کوارتزمونزودیوریت و گابرو است. عدسی‌های کوچک با ترکیب گابرو، در حاشیه جنوب خاوری ...
بیشتر
توده نفوذی کمتال در شمال باختری ایران، استان آذربایجان شرقی و در مجاورت مرز ایران و جمهوری ارمنستان واقع شده است. این توده دربرگیرنده یک بخش اسیدی با ترکیب مونزوگرانیت و یک بخش حدواسط- بازی متشکل از سنگهای مونزونیت، مونزودیوریت، کوارتزمونزونیت، کوارتزمونزودیوریت و گابرو است. عدسی‌های کوچک با ترکیب گابرو، در حاشیه جنوب خاوری توده نفوذی کمتال، در داخل بخش کوارتزمونزونیتی وجود دارند. بخش اسیدی در بخش حد واسط- بازی نفوذ کرده است. بخش اسیدی و بخش حد واسط دارای ماهیت کلسیمی- قلیایی با پتاسیم بالا بوده، در حالی که عدسی‌های گابرویی ماهیت تولئیتی دارند.سنگهای اسیدی و حد واسط، متاآلومین بوده و در زمره گرانیتوییدهای نوع I قرار می‌گیرند. تغییرات عناصر کمیاب خاکی نمونه‌های اسیدی و حدواسط، یک الگوی غنی از LREE با نسبت بالای LREE/HREE را نشان میدهند. تفاوت این دو بخش در مقدار غنی‌شدگی از MREE است. شباهت تغییرات عناصر کمیاب در این دو بخش، می‌تواند بیانگر ارتباط زایشی آنها باشد. در نمودارهای عنکبوتی عناصر کمیاب همه فازهای توده نفوذی کمتال، بی‌هنجاری منفی Nb و Ti مشاهده می‌شودکه نشانگر محیط‌های فرورانشی است. مقایسه فراوانی عناصر ناسازگار سنگهای منطقه مورد مطالعه با تغییرات این عناصر در گرانیتوییدهای محیط‌های مختلف زمین‌ساختی، بیانگر تشابه آنها با گرانیتوییدهای کمان آتشفشانی آند است. همچنین، نمودارهای تفکیک محیط‌های زمین‌ساختی گرانیتوییدها، بیانگر ارتباط گرانیتوییدهای کمتال با کمان آتشفشانی (VAG) بوده که در نتیجه فرورانش صفحه اقیانوسی نوتتیس به زیر سکوی قاره‌ای قفقاز به‌وجود آمده‌اند.
سید سعید محمدی؛ منصور وثوقی عابدینی؛ محمد پورمعافی؛ محمدهاشم امامی؛ محمدمهدی خطیب
چکیده
توده گرانیتوییدی بی‌بی مریم با وسعت حدود 5 کیلومترمربع درون نوار افیولیت ملانژ خاور ایران، در پهنه ساختاری سیستان واقع شده، این توده نفوذی از تونالیت- کوارتزدیوریت وگرانودیوریت تشکیل شده است. کانیهای مافیک شامل هورنبلند و بیوتیت در کوارتزدیوریت- تونالیت هستند. وجود آنکلاوهای میکرودیوریتی درتونالیتها و نبود آن ...
بیشتر
توده گرانیتوییدی بی‌بی مریم با وسعت حدود 5 کیلومترمربع درون نوار افیولیت ملانژ خاور ایران، در پهنه ساختاری سیستان واقع شده، این توده نفوذی از تونالیت- کوارتزدیوریت وگرانودیوریت تشکیل شده است. کانیهای مافیک شامل هورنبلند و بیوتیت در کوارتزدیوریت- تونالیت هستند. وجود آنکلاوهای میکرودیوریتی درتونالیتها و نبود آن درگرانودیوریت از ویژگیهای توده مورد مطالعه است. بافتهای پرتیتی و گرانوفیری در گرانودیوریت‌ها به ترتیب بیانگر کم بودن فشار بخار آب و سرد شدن به نسبت سریع در ژرفای کم است. بررسی ژئوشیمیایی سنگهای مورد مطالعه نشان‌دهنده ویژگی کلسیمی- قلیایی و متاآلومین تا پرآلومین است. بررسی عناصر کمیاب در نمودارهای عنکبوتی بیانگر کاهش Nbو تمرکز بالای عناصر K، Rb، Ba و Thاست که می‌تواند نشان‌دهنده آغشتگی ماگمای اولیه حاصل از ذوب بخشی گوشته با مواد پوسته‌ای باشد. با وجود اینکه توده نفوذی بی‌بی مریم سنگهای اولترامافیک را قطع نموده است، ویژگیهای سنگ‌نگاری و ژئوشیمیایی پلاژیوگرانیتهای اقیانوسی را نداشته و بیشتر ویژگیهای آن با گرانیتوییدهای نوع Iقابل مقایسه است. از نظر جایگاه زمین‌ساختی در رده گرانیتوییدهای کوهزایی و در گروه VAGقرار میگیرد.
