رسوب شناسی
بیتا میرزاپور؛ راضیه لک؛ سید محسن آل علی؛ مرتضی جمالی؛ رضا شهبازی
چکیده
دریاچه ارومیه بهعنوان یکی از بزرگترین دریاچههای فوق اشباع از نمک جهان واقع در شمالغرب ایران است. تعداد زیادی تالاب در حواشی دریاچه ارومیه بهویژه در بخش جنوب دریاچه واقع شده است. تالابها به عنوان یکی از بسترهای ثبت وقایع محیطی و اقلیمی حائز اهمیت هستند. بررسی رسوبشناسی و پارامترهای آماری رسوبشناسی در تحلیل محیطهای ...
بیشتر
دریاچه ارومیه بهعنوان یکی از بزرگترین دریاچههای فوق اشباع از نمک جهان واقع در شمالغرب ایران است. تعداد زیادی تالاب در حواشی دریاچه ارومیه بهویژه در بخش جنوب دریاچه واقع شده است. تالابها به عنوان یکی از بسترهای ثبت وقایع محیطی و اقلیمی حائز اهمیت هستند. بررسی رسوبشناسی و پارامترهای آماری رسوبشناسی در تحلیل محیطهای رسوبی مختلف در رسوبات تالابهای جنوبی اطراف دریاچه ارومیه شامل تالاب کانی برازان و سولدوز، موضوع پژوهش حاضر میباشد. هدف از این پژوهش بازسازی نوسانات سطح آب دریاچه ارومیه و تأثیر آن بر محدودههای تالابی در دوره هولوسن است. به این منظور تعداد 24 مغزه رسوبی با بیشینه ژرفای 12 متر و مجموع عمق حدود 200 متر با استفاده از مغزهگیر دستی و تعداد 8 مغزه دست نخورده توسط ویبراکورر برداشت و بررسی شد.ر خسارههای رسوبی براساس بافت و ساخت رسوب، ترکیب رسوبات تخریبی و مواد آلی، رنگ، وجود بقایای گیاهی و صدفی و سایر مؤلفههای ماکروسکوپی شناسایی و تفکیک شدند. نمونه برداری براساس تغییر در نوع رسوبات و رخسارههای رسوبی انجام گرفت. تعداد 150عدد نمونه رسوبی جهت انجام آنالیز دانهبندی تفکیک شد.دانهبندی نمونهها به دو روش الک مرطوب و ذرات ریزتر از ماسه (سیلت و رس) توسط دستگاه لیزر (Laser particle Sizer Analysette) انجام شد و با استفاده از نرم افزار سدی لایزر (Sedilizer) پارامترهای آماری رسوبشناسی محاسبه شد و در نرمافزار SPSS مورد تحلیل قرار گرفت. تعداد 2 نمونه از بقایای گیاهی به روش ایزوتوپ C14-AMS، برای آنالیز سن سنجی مورد استفاده قرار گرفت. نتایج، گویای وجود 8 رخساره، متعلق به 3 محیط رسوبی دریاچهای، تالابی و رودخانهای است. نتایج سنسنجی نیز نشانگر نرخ متوسط رسوبگذاری در بخش جنوبی دریاچه ارومیه حدود 5/0 میلیمتر در سال میباشد. با این وجود نرخ رسوبگذاری برای عمقهای مختلف رسوبات متفاوت است. براساس تحلیلهای مغزههای مختلف، بازسازی جغرافیای قدیمه جنوب دریاچه ارومیه و میزان گسترش آن در 20 هزار سال گذشته انجام گرفت. این مطالعه نشان میدهد که در کواترنری پایانی دریاچه ارومیه تا ابتدای دلتای فعلی سیمینهرود گسترش داشته است. در انتهای پلیستوسن و ابتدای هولوسن پسروی خطوط ساحلی در بخش جنوبی و پیشروی رسوبات آبرفتی رودخانه زرینهرود و سیمینهرود در جنوب منطقه اتفاق افتاده است. هولوسن پایانی، با کاهش سطح تراز آب و ایجاد شرایط کمی خشک (در حدود 4 هزار سال گذشته) و گسترش پلایای حاشیهای همراه بوده است. از حدود 2 هزار سال پیش نیز شرایط امروزی بر منطقه حاکم بوده است.
پیمان حیدریان؛ علی اژدری؛ محمد جودکی؛ جواد درویشی خاتونی؛ رضا شهبازی
چکیده
توفان گردوغبار زیانهای هنگفتی در ایران، بهویژه استان خوزستان به وجود آورده است. از این رو، نیاز مبرمی به پهنه بندی منشأهای گردوغبار به عنوان اولین گام در مبارزه با این توفانها وجود دارد. شناسایی دقیق منشأهای داخلی گردوغبار استان خوزستان، با به کارگیری روش ترکیبی سنجش از دور، GIS و رسوبشناسی هدف مطالعه حاضر است. برای این ...
بیشتر
توفان گردوغبار زیانهای هنگفتی در ایران، بهویژه استان خوزستان به وجود آورده است. از این رو، نیاز مبرمی به پهنه بندی منشأهای گردوغبار به عنوان اولین گام در مبارزه با این توفانها وجود دارد. شناسایی دقیق منشأهای داخلی گردوغبار استان خوزستان، با به کارگیری روش ترکیبی سنجش از دور، GIS و رسوبشناسی هدف مطالعه حاضر است. برای این منظور، داده های مکانی خاکشناسی، کاربری زمین، اقلیم، شیب (گردآوری از سازمان مربوطه) و رسوبشناسی به عنوان لایه های محدود کننده و لایه پوشش گیاهی، دمای سطح زمین و رطوبت خاک به عنوان لایه های اصلی استفاده شدند. نقشه رسوبشناسی منطقه با نمونهبرداری میدانی (900 نمونه) و روشهای دورسنجی تهیه شد. همچنین لایه های اصلی با اجرای پردازشهای محاسباتی لازم روی تصاویر ماهواره لندست 8 استخراج شدند. لایه های محدودیت برای حذف مناطق بدون پتانسیل تولید گردوغبار به کار گرفته شد. در مرحله بعد وزندهی لایه های اصلی با بکارگیری روش مقایسات زوجی و روش تحلیل سلسله مراتبی فازی (FAHP) صورت گرفت. پس از ضرب هر لایه اصلی در وزن متناظر، تلفیق پایانی لایه ها انجام شد و نقشه مناطق منشأ گردوغبار به دست آمد. برای درستی سنجی نتایج، بازدید میدانی در 180 نقطه از منشأها صورت گرفت که گویای دقت بالای مناطق شناسایی شده است. نتایج نشان می دهد که 9 درصد از مساحت دشت خوزستان، معادل 349254 هکتار منشأهای تولید گردوغبار هستند. کانونهای گردوغبار بر پایه نوع کاربری و مساحت، به ترتیب شامل مراتع تخریب شده، زمینهای کشاورزی دیم رها شده، زمینهای بدون پوشش، تالابها و آبگیرهای خشک شده و زمینهای کشاورزی آبی هستند.
محمد آفرین؛ محمد بومری؛ اسداله محبوبی؛ محمد نبی گرگیج؛ محمدعلی حمزه
چکیده
در این مطالعه، نهشتههای گلسنگی و ماسهسنگی سواحل خاوری چابهار مورد بررسی رسوبشناسی و ژئوشیمی قرار گرفته است. بر این اساس 50 نمونه گلسنگ و ماسهسنگ از 5 برش تیس، رمین، لیپار، گورانکش و خورگریندر برداشت و مورد تجزیه دانهبندی و تجزیه شیمیایی به روشهای XRF و ICP-AES قرار گرفت. جورشدگی و کجشدگی مثبت نمونهها (فراوانی ذرات ...
بیشتر
در این مطالعه، نهشتههای گلسنگی و ماسهسنگی سواحل خاوری چابهار مورد بررسی رسوبشناسی و ژئوشیمی قرار گرفته است. بر این اساس 50 نمونه گلسنگ و ماسهسنگ از 5 برش تیس، رمین، لیپار، گورانکش و خورگریندر برداشت و مورد تجزیه دانهبندی و تجزیه شیمیایی به روشهای XRF و ICP-AES قرار گرفت. جورشدگی و کجشدگی مثبت نمونهها (فراوانی ذرات دانهریز) بیانگر رسوبگذاری آنها در محیطی آرام و کم انرژی است. تجزیه و تحلیل ژئوشیمیایی عناصر اصلی 10 نمونه از گلسنگها و ماسهسنگهای سواحل خاوری چابهار به سن میوسن پسین- پلیستوسن واقع شده در پهنه مکران و رسم دادهها روی نمودارهای تقسیمبندی سنگهای آواری ترکیب ماسهسنگها را وکی وگلسنگها را شیل نشان میدهد. افزون بر این، تعیین اثر هوازدگی در ناحیه منشأ با استفاده از اندیسهای دگرسانی شیمیایی (CIA) و هوازدگی شیمیایی (CWI) میزان هوازدگی این نهشتهها را در منطقه منشأ متوسط معرفی میکند. اندیس تنوع ترکیبی (ICV) نیز در رسوبات مورد مطالعه، بهطور میانگین 57/1 و نشاندهنده این است که رسوبات دارای بلوغ شیمیایی متوسط هستند و از رسوبات چرخه اول رسوبی نتیجه شدهاند. الگوی پراکندگی عناصر خاکی کمیاب در نمودارهای عنکبوتی نشان از غنیشدگی این سنگها از عناصر خاکی کمیاب سبک (LRRE) نسبت به عناصر خاکی کمیاب سنگین (HRRE) دارد. بالا بودن نسبتهای LILE/HFSE و LRRE/HRRE در نمونهها و شباهت ترکیب شیمیایی آنها با سنگهای مناطق فرورانش نشان میدهد که سیلیسی- آواریهای سواحل چابهار در منطقه فرورانش تشکیل شدهاند. استفاده از نمودارهای متمایز کننده محیط زمینساختی همراه با الگوی نمودارهای چندمتغیره نیز نشاندهنده این است که سنگهای مورد مطالعه در حاشیه فعال قاره (ACM) ایجاد شدهاند.
راضیه لک؛ مجتبی تقیزاده
چکیده
خلیج فارس با مساحت حدود240 هزار کیلومتر مربع، شمالیترین بخش از حرکت پادساعتگرد صفحه عربی را تشکیل میدهد و به عنوان یک نمونه امروزی محیط رسوبی کربناتی با آبوهوای خشک هولوسن در نظر گرفته میشود. حجم این حوضه با توجه به میانگین ژرفای آن (36 ) متر، حدود 87 هزار کیلومتر مکعب برآورد میشود. این پژوهش با هدف بررسی تغییرات سطح آب ...
بیشتر
خلیج فارس با مساحت حدود240 هزار کیلومتر مربع، شمالیترین بخش از حرکت پادساعتگرد صفحه عربی را تشکیل میدهد و به عنوان یک نمونه امروزی محیط رسوبی کربناتی با آبوهوای خشک هولوسن در نظر گرفته میشود. حجم این حوضه با توجه به میانگین ژرفای آن (36 ) متر، حدود 87 هزار کیلومتر مکعب برآورد میشود. این پژوهش با هدف بررسی تغییرات سطح آب دریا و تعیین نرخ رسوبگذاری دوره هولوسن در شمال خاور خلیج فارس صورت گرفت. یک مغزه کامل و دست نخورده از رسوبات هولوسن در محدوده کم ژرفای ساحلی و زیر حد جزرومدی جنوب بندر شهید رجایی در استان هرمزگان به طول 1070 سانتیمتر تهیه شد. پس از توصیف دقیق مغزهها بر پایه مشاهدات عینی، 52 نمونه بر پایه جدایش رخسارهای برداشت شد و مورد آزمایشهای رسوبشناسی و ژئوشیمیایی قرار گرفت. تجزیههای دانهبندی،کانیشناسی به روش XRD، تعیین درصد فراوانی عناصر با دستگاه ICP-OES و پلاروگراف، تعیین درصد ماده آلی با دستگاه Rock Eval و تعیین درصد کربناتها با دستگاه کلسیمتر خودکار در برای همه نمونهها انجام و10 نمونه به روش ایزوتوپی C14-AMS تعیین سن شد. نتایج دانهبندی نشان میدهد رسوبات بیشتر از نوع گل دارای ماسه وگراول هستند، ذرات گراولی بیشتر مرتبط با خردههای اسکلتی است. میزان کربنات در رسوبات میان 17 تا 84 درصد متغیر است. نتایج کانیشناسی نشان از آن است که کانیهای آواری سازنده رسوبات، شامل کوارتز، فلدسپار، مسکوویت، پیروکسن وکانیهای رسی کائولینیت، کلریت، مونتموریلونیت، ایلیت، پالیگورسکیت است. کانیهای شیمیایی و بیوشیمیایی بیشتر شامل کلسیت، دولومیت و آراگونیت است. میزان ماده آلی سازنده رسوبات میان 02/0 تا 13/0 درصد متغیر است. منحنی تغییرات دو عنصر کلسیم و استرانسیم که معرف رسوبات درون حوضهای است در تلفیق با نشانههای عینی، اندازه ذرات، نوع رسوبات، مقدار ماده آلی، بافت و ساخت رسوبات، منطبق با تغییرات سطح آب دریاست. فراوانی بیشتر عناصر بهویژه آلومینیم، منیزیم، منگنز، کروم، باریم که منشأ قارهای دارند، با تغییرات سطح آب دریا ارتباط وارون دارند. همچنین دو فاز مهم پیشروی و بالا آمدن سریع سطح آب دریا در میان 6800 تا 3700 و نیز میان 9300 تا 7900 سال پیش وجود داشته است. نتایج سنسنجی نشان میدهد میانگین نرخ رسوبگذاری در محدوده مورد مطالعه نزدیک به 1 میلیمتر در سال (mm/ka966/0) است.
کرامت نژاد افضلی؛ راضیه لک
چکیده
کشور امارات در سالهای اخیر اقدام به ساخت جزایر و بریرهای مصنوعی در بخش جنوبی خلیج فارس کرده است. ساخت این جزایر مشابه هر سازه دریایی تأثیرات خاصی بر روی ریختشناسی حوضه رسوبگذاری میگذارد. هدف از پژوهش اخیر، مستند کردن تغییرات ریختشناختی و اثرات زیستمحیطی ساخت جزایر مصنوعی کشور امارات بر خلیج فارس است. این پژوهش با استفاده ...
بیشتر
کشور امارات در سالهای اخیر اقدام به ساخت جزایر و بریرهای مصنوعی در بخش جنوبی خلیج فارس کرده است. ساخت این جزایر مشابه هر سازه دریایی تأثیرات خاصی بر روی ریختشناسی حوضه رسوبگذاری میگذارد. هدف از پژوهش اخیر، مستند کردن تغییرات ریختشناختی و اثرات زیستمحیطی ساخت جزایر مصنوعی کشور امارات بر خلیج فارس است. این پژوهش با استفاده از بررسیهای دورسنجی و رسوبشناسی انجام پذیرفت. در بررسیهای دورسنجی، مقایسه تصاویر ماهوارهای مربوط به سالهای 1998، 2003، 2007، 2008 و 2009 مد نظر قرار گرفت و در مطالعات رسوبشناسی، ویژگیهای 3 نمونه رسوب مربوط به بخشهای ساحلی جزایر مصنوعی مورد بررسی واقع شد. بررسیها نشان میدهد ساخت این جزایر اثرات منفی بر ویژگیهای زمینریختشناسی زون ساحلی خلیج فارس در محدوده کشور امارات گذاشته است. رسوبگذاری در پیرامون جزایر مصنوعی سبب کاهش ژرفای آب شده است. جنس رسوبات بیشتر کربناتی و منشأ آنها در بخشهای باختری جزایر که در مسیر حرکت جریانهای دریایی به موازات ساحل قرار دارند، بیشتر ذرات کربناتی آواری و در بخشهای خاوری دارای دو منشأ آواری و درون حوضهای است. ساخت بریرهای باریک در امتداد ساحل موجب ایجاد محیطی آرام و لاگونی میان ساحل و بریر کرده است که سبب تهنشست مستقیم کربنات از آب دریا و پیشروی ساحل به سمت دریا شده است. میزان خشکشدگی در بیشترین حالت به میزان120 متر از سال 2008 تا 2009 برآورد میشود.
عبدالحسین امینی؛ مجید شاهحسینی؛ علی محمدی؛ مصطفی شهرابی
چکیده
در این مقاله ویژگیهای رسوبشناسی مغزههای تهیه شده از ٤ گمانه در مجموع به ستبرای ٣٤٠ متر و رسوبات سطحی از بستر دریاچه ارومیه در حاشیه بزرگراه شهید کلانتری مورد بررسی قرارگرفتهاند. به منظور تعیین نقش فرایندهای اصلی در رسوبگذاری با تکیه بر ویژگیهای کانیشناسی و بافتی، نسبت اجزای آواری به اجزای شیمیایی و بیولوژیکی در نمونهها ...
بیشتر
در این مقاله ویژگیهای رسوبشناسی مغزههای تهیه شده از ٤ گمانه در مجموع به ستبرای ٣٤٠ متر و رسوبات سطحی از بستر دریاچه ارومیه در حاشیه بزرگراه شهید کلانتری مورد بررسی قرارگرفتهاند. به منظور تعیین نقش فرایندهای اصلی در رسوبگذاری با تکیه بر ویژگیهای کانیشناسی و بافتی، نسبت اجزای آواری به اجزای شیمیایی و بیولوژیکی در نمونهها مشخص شده است. به منظور تعیین منشأ اجزای آواری، ترکیب کانیشناسی و ویژگیهای بافتی آنها با انواع به دست آمده از بار معلق رودخانههای تغذیهکننده دریاچه مقایسه شده است. به منظور تجزیه و تحلیل تغییرات به وجود آمده در دریاچه در طول زمان، ویژگیهای رسوبشناسی تراسهای آبرفتی حاشیه دریاچه نیز مورد بررسی قرار گرفتهاند. بررسیحاضر نشان میدهد که بین ٢٥ تا ٤٠ درصد اجزای سازنده رسوبات توسط جریانهای مختلف در دریاچه (آبی، بادی) به محل رسوبگذاری حمل شدهاند (آواری) و ٦٠ تا ٧٥ درصد رسوبات شیمیایی یا بیوشیمیایی هستند. مطالعه حاضر نشان میدهد که گسترش ذرات شیمیایی به طور عمده در دورههای تراز پایین آب و شرایطی که دریاچه به ندرت از خشکی تغذیه میشده صورت پذیرفته است. گسترش رسوبات بیولوژیکی به طور عمده توسط موجودات جانوری و گیاهی موجود در دریاچه و در بازههای زمانی صورت گرفته که شرایط برای تشکیل ذرات شیمیایی فراهم نبوده یا در کمترین مقدار بوده است (بالا بودن نسبی سطح آب). منشأ ذرات آواری به رودخانههای تغذیه کننده دریاچه نسبت داده شده است که به صورت بار بستر و بار معلق به محل رسوبگذاری حمل شدهاند. بر اساس طرح پراکنش و ویژگیهای اصلی ذرات آواری مورد مطالعه، رودخانههای تغذیه کننده دریاچه (به عنوان عوامل اصلی تأمین کننده این ذرات) به سه گروه (بسیارمؤثر، با تأثیر متوسط، و تأثیر ناچیز) تقسیم شدهاند. این مطالعه افزونبر پذیرش نقش غیرقابل انکار دایکهای احداثی در تغییر سامانه رسوبگذاری به اولویتدهی به نقش فرایندهای شیمیایی و بیولوژیکی در هرگونه برنامهریزی احتمالی در کنترل تجمع رسوبات در حاشیه بزرگراه تأکید دارد.
مهدی خدامی؛ اسداله محبوبی؛ رضا موسوی حرمی؛ سادات فیض نیا
چکیده
حوضه آبخیز رودخانه لاتشور جزئی از حوضه آبخیز کویر مرکزی ایران است که در استان تهران و در شمال خاوری شهرستان پاکدشت واقع شده است. این حوضه شکلی کشیده داشته و مساحت آن بیش از 2/22 کیلومتر مربع است. منطقه مورد مطالعه در زون ساختاری البرز مرکزی قرار گرفته و واحدهای سنگی سازنده آن سازندهای سرخ نئوژن، هزاردره و پادگانههای آبرفتی هستند. ...
بیشتر
حوضه آبخیز رودخانه لاتشور جزئی از حوضه آبخیز کویر مرکزی ایران است که در استان تهران و در شمال خاوری شهرستان پاکدشت واقع شده است. این حوضه شکلی کشیده داشته و مساحت آن بیش از 2/22 کیلومتر مربع است. منطقه مورد مطالعه در زون ساختاری البرز مرکزی قرار گرفته و واحدهای سنگی سازنده آن سازندهای سرخ نئوژن، هزاردره و پادگانههای آبرفتی هستند. همچنین براساس مطالعات انجام شده طرح کانال رودخانه لاتشور در بالادست از نوع بریده بریده با بستر گراولی و در پایین دست از نوع مآندری با پیچش کم و زیاد است. مطالعات رسوبشناسی در طول کانال اصلی این حوضه نشان میدهد که 3 عامل اصلی (تغییرات ناگهانی شیب بستر ناشی از تغییرات سنگشناسی، ورود سرشاخههای فرعی و رخداد سیلابهای مکرر) باعث تغییر در بافت رسوبات کف کانال و بر هم زدن پیوستگی طولی پارامترهای مختلف اندازه ذرات شده است. رخسارههای سنگی شناسایی شده در این حوضه شامل رخسارههای گراولی (Gmm, Gmg, Gcm, Gt)، ماسهای (St, Sp, Sl, Sh) و گلی (Fl, Fr) می باشند. با توجه به رخسارههای سنگی موجود در کانال اصلی رودخانه لاتشور، عناصر ساختاری شکل گرفته در این سامانه رسوبی شامل: 1) بار گراولی و اشکال لایهای (Element GB)، 2) رســوبات با رشـــــد جانبی (Element LA)، 3) ماسه با اشکال لایهای (Element SB) و 4) رسوبات ریز دانه (Element FF) میباشند. با توجه به رخسارههای رسوبی و عناصر ساختاری شناسایی شده در کانال اصلی رودخانه لاتشور، مدلهای رسوبی این رودخانه تفسیر و ارائه گردیده است که از بالادست به سمت پایین دست حوضه، شامل رودخانه بریده بریده با بار گراولی و کم ژرفا (Shallow gravel braided river)، رودخانه بریده بریده با بار گراولی (Gravel wandering river)، رودخانه مآندری با بار گراولی (Gravel meandering river)، رودخـــــانه مآنـــــــدری با بار ماســــــهای (Sandy meandering river) و رودخــــانه مآنـــدری با بــار ریـــزدانه (Fine grain meandering river) میباشد. این دادهها میتوانند در مطالعات رسوبشناسی و مدیریتی رودخانه در حوضههای مشابه در ایران مورد استفاده قرار گیرند.