زمین شناسی اقتصادی
اعظم بهاروندی؛ محمد لطفی؛ مجید قادری؛ محمدرضا جعفری؛ حسینعلی تاج‌الدین
چکیده
کانسار باریت شکربیگ در 46 کیلومتری جنوب باختر مهاباد، در شمال باختر پهنه سنندج- سیرجان جای دارد. واحدهای سنگی رخنمون یافته در محدوده شکربیگ، مجموعه ای از سنگ های آتشفشانی- رسوبی دگرگون شده به سن پروتروزوییک پسین، معادل سازند کهر هستند. ماده معدنی اصلی، به‌صورت عدسی های باریت چینه سان در سه افق همراه با کانه‌های سولفیدی است ...
بیشتر
کانسار باریت شکربیگ در 46 کیلومتری جنوب باختر مهاباد، در شمال باختر پهنه سنندج- سیرجان جای دارد. واحدهای سنگی رخنمون یافته در محدوده شکربیگ، مجموعه ای از سنگ های آتشفشانی- رسوبی دگرگون شده به سن پروتروزوییک پسین، معادل سازند کهر هستند. ماده معدنی اصلی، به‌صورت عدسی های باریت چینه سان در سه افق همراه با کانه‌های سولفیدی است که به صورت توده‌ای و یا نوارهای موازی درون توف های ریولیتی دگرگون شده (متاتوف) قرار دارد. کمرپایین کانسار از فیلیت و اسلیت تشکیل شده و توسط رگه و رگچه های سیلیسی و باریتی سولفیددار (پهنه استرینگر) قطع شده است. کانی‌های اولیه در این کانه‌زایی بیشتر باریت، پیریت، مارکاسیت، کالکوپیریت و تا حدودی بورنیت و کانی‌های ثانویه بیشتر کالکوسیت، کوولیت، مالاکیت، سیدریت، گوتیت، هماتیت و هیدروکسیدهای آهن است. کانی‌های باطله نیز شامل کوارتز، سریسیت، کلسیت، دولومیت، فلدسپار و کلریت است. کانسار شکربیگ از دید کانه های فلزی گوناگونی چندانی ندارد و تنها شامل پیریت و کالکوپیریت است. میانبار های سیال موجود در کانسار شکربیگ از دید نوع به‌طور کلی شامل دوفازی مایع- گاز (LV)، تک‌فازی گاز و تک‌فازی مایع است و نوع دوفازی مایع- گاز (LV) فاز چیره در هر دو بخش استرینگر و چینه‌سان است. داده های ایزوتوپ گوگرد، سیال اصلی مسئول کانه‌زایی در کانه‌زایی شکربیگ را آب دریا نشان داده است؛ بدین صورت که احیای کامل سولفات آب دریا به عنوان سیال اصلی مسئول کانه‌زایی و نرخ سرعت آمیختگی محلول گرمابی با آب‌های سرد در بخش‌های ژرف حوضه، سبب نهشت سولفیدها با محدوده وسیع در پهنه استرینگر و چینه‌سان شده است. از سوی دیگر احیای جزیی سولفات آب دریا، گوگرد مورد نیاز برای نهشت باریت را فراهم آورده است. شواهد زمین‌شناسی، ارزیابی، سنگ‌چینه‌نگاری، شکل کانه‌زایی و نتایج حاصل از مطالعات میانبارهای سیال و ایزوتوپ گوگرد در نمونه های موجود در کانسار شکربیگ، نشان‌دهنده منشأ گرفتن سیال‌های گرمابی با شوری کم و دمای متوسط از آب دریا، چرخش و حرکت رو به بالای آن در اثر گرم شدن توسط یک منبع گرمایی (احتمالاً توده های نفوذی نیمه‌عمیق) و در پایان سرد شدن و نهشته شدن سیال‌ها به‌صورت سولفات و سولفید روی بستر دریا در اثر آمیختگی با آب دریا مشابه با کانسارهای سولفید توده‌ای نوع کوروکو است.
مهین فرهادیان بابادی؛ فریبرز مسعودی؛ علیرضا زراسوندی
چکیده
مقادیر قابل توجهی پسماند در هر عملیات حفاری نفتی تولید می‌شود که دارای اجزای گوناگون مانند فلزات سنگین و هیدروکربن‌ها هستند. این پسماندها در گودال‌های خاکی کنار دکل حفاری و یا دریا تخلیه می‌شوند که به‌منظور مدیریت درست دفع آنها لازم است ماهیت ژئوشیمیایی‌شان به‌خوبی شناخته شود. در این پژوهش، نمونه‌برداری از مواد افزودنی ...
بیشتر
مقادیر قابل توجهی پسماند در هر عملیات حفاری نفتی تولید می‌شود که دارای اجزای گوناگون مانند فلزات سنگین و هیدروکربن‌ها هستند. این پسماندها در گودال‌های خاکی کنار دکل حفاری و یا دریا تخلیه می‌شوند که به‌منظور مدیریت درست دفع آنها لازم است ماهیت ژئوشیمیایی‌شان به‌خوبی شناخته شود. در این پژوهش، نمونه‌برداری از مواد افزودنی گل پایه آبی سنگین، سنگشناسیهای مختلف سازندگچساران و همچنین خاکهای پیرامون انجام شد. پس از آمادهسازی، غلظت فلزات در نمونه‌ها بهروش ICP-MS اندازهگیری شد. بر پایه نتایج به دست آمده، غلظت فلزات سرب، مس، آرسنیک، روی، مولیبدن، آنتیموان، جیوه و استرانسیم در پسماندها بیشتر از استانداردها و خاک های منطقه است. همچنین محاسبه ضریب همبستگی میان عناصر در پسماندها نشان داد که فازهای کانیایی احتمالی، به‌صورت ناخالصی همراه با باریت حفاری وجود دارد. بررسیهای زیستمحیطی نیز نشان از آن دارد که این پسماندها نسبت به فلزات جیوه و آنتیموان، آرسنیک، مس و سرب بسیار آلوده هستند. استفاده از باریت با درجه خلوص بالا میتواند غلظت بسیاری از فلزات آلودهکننده را کاهش دهد.
نازنین ظاهری؛ علیرضا زراسوندی؛ منا صامتی؛ محمد کاروانی؛ هوشنگ پورکاسب؛ فاطمه راستمنش
چکیده
منطقه الیگودرز در بخش میانی پهنه سنندج- سیرجان واقع شده است. در زمان ژوراسیک و پیش از آن، تحت تأثیر فعالیت‌های زمین‌ساختی مرتبط، گوناگونی کانی‌سازی از ذخایر مس، آهن، سرب و روی و باریت در این منطقه به چشم می‌خورد. این گوناگونی کانی‌سازی به همراه فعالیت‌های آتشفشانی- نفوذی در این منطقه پیچیدگی‌های زمین‌شناسی خاصی را به‌وجود ...
بیشتر
منطقه الیگودرز در بخش میانی پهنه سنندج- سیرجان واقع شده است. در زمان ژوراسیک و پیش از آن، تحت تأثیر فعالیت‌های زمین‌ساختی مرتبط، گوناگونی کانی‌سازی از ذخایر مس، آهن، سرب و روی و باریت در این منطقه به چشم می‌خورد. این گوناگونی کانی‌سازی به همراه فعالیت‌های آتشفشانی- نفوذی در این منطقه پیچیدگی‌های زمین‌شناسی خاصی را به‌وجود آورده و ابهاماتی را در تکامل زمین‌شناسی- فلززایی منطقه ایجاد کرده است. در این راستا بررسی تکامل زمین‌شناسی و ارتباط کانی‌سازی با تکامل زمین‌ساخت ماگمایی منطقه، هدف این مطالعه بوده است. مطالعات صحرایی و سنگ‌نگاری نشان داد که بیشتر کانه‌زایی منطقه مورد مطالعه شامل باریت به‌همراه کانی‌های سولفیدی (کالکوپیریت، پیریت و کوولیت) و اکسیدهای آهن در کانسار باریت فرسش با میزبان کربناتی به سن پرمین در جنوب خاور منطقه الیگودرز، کانه‌زایی اسفالریت، گالن و کالکوپیریت با میزبان فیلیت، اسلیت و ماسه‌سنگ‌های دگرگون شده به سن ژوراسیک در شمال خاور منطقه الیگودرز در کانسار سرب و روی گل‌زرد و کانی‌سازی مس همراه با آتشفشانی‌های آندزیتی است. نمونه‌برداری برای مطالعات سنگ‌نگاری و زمین‌شیمیایی با استفاده از روش ICP-MS از هر کانسار به‌صورت مجزا صورت پذیرفت. از سوی دیگر سنگ‌های گرانیتوییدی منطقه نیز برای این مطالعات مد نظر بوده‌اند. الگوی توزیع عناصر خاکی کمیاب (REE) بهنجار شده با کندریت برای نمونه‌های کانسار روی و سرب گل‌زرد نشان‌دهنده غنی‌شدگی LREEها نسبت به HREEها و نسبت La/Lu>1 است. نمونه‌های سنگ میزبان دگرگون شده دارای بی‌هنجاری مثبت Ceو بی‌هنجاری منفیEu هستند. در حالی که نمونه‌های اسفالریت، کوارتز، پیریت و گالن دارای بی‌هنجاری منفی Eu و بی‌هنجاری منفی Ce هستند. نبود بی‌هنجاری Eu در نمونه گالن نشانگر بالا بودن فوگاسیته اکسیژن در زمان نهشت این کانی است. بنابراین با توجه به همانندی در روند عناصر خاکی کمیاب نمونه‌های کانه و سنگ میزبان کانسار گل‌زرد، به‌نظر می‌رسد عناصر REE از سنگ میزبان خارج و سپس به سیال کانی‌ساز افزوده شده‌اند. الگوی پراکندگی عناصر خاکی کمیاب بهنجار شده با کندریت در نمونه‌های باریت و سنگ میزبان کانسار فرسش نشان از غنی‌شدگیLREE ها نسبت به HREEها و بی‌هنجاری قوی و مثبت Eu و بی‌هنجاری منفی Ce دارد. آب دریا منبع اصلی محلول گرمابی ته‌نشست‌دهنده باریت در سنگ میزبان است. الگوی پراکندگی عناصر خاکی کمیاب بهنجار شده با کندریت برای آندزیت‌های منطقه روندی مشابه به‌صورت پهن با شیب کم نشان می‌دهد، که نشان‌دهنده منشأ ماگمایی یکسان برای آنهاست. نمونه‌های آندزیتی نشان‌دهنده غنی‌شدگی LREEها نسبت به HREEها (نسبت (La/Lu>1 و نبود بی‌هنجاری Eu و Ce در نمونه‌های آندزیتی است که نشانگر تبلور همزمان کلینوپیروکسن و پلاژیوکلاز و نشان‌دهنده خروج Ce+3 به همراه دیگر REEها از محیط رسوبی است. الگوی پراکندگی عناصر خاکی کمیاب بهنجار شده با کندریت در نمونه‌های سنگ‌های گرانیتی منطقه دارای غنی‌شدگی LREEها در مقایسه با HREEها، بی‌هنجاری منفی Eu و نبود بی‌هنجاری Ce است. الگوی REE بیانگرکنترل فرایند تفریق در طول شکل‌گیری این گرانیتوییدها توسط تبلور پلاژیوکلاز است. نمودار عنکبوتی بهنجارشده عناصر فرعی نسبت به کندریت نشان‌دهنده روند یکسان تهی‌شدگی HFSEها وHREE ها و غنی‌شدگی LREEها و LILEها برای همه نمونه‌ها است، بنابراین رخداد ماگماتیسم و همه این کانه‌زایی‌ها در منطقه مورد مطالعه در یک پهنه مرتبط با فرورانش رخ داده است. این مطالعات نشان می‌دهد یک ارتباط زایشی میان سیال‌های تأمین‌کننده این کانه‌زایی‌ها و سنگ‌های آتشفشانی- نفوذی منطقه در زمان ژوراسیک یا پیش از آن از دید جایگاه زمین‌ساختی وجود دارد.
