مرتضی خلعت‌بری جعفری؛ مسلم غنی
چکیده
در شمال خاوری ایران، در شمال باختری شهرستان سبزوار، توالی خروجی افیولیتی و سری سوپراافیولیتی رخنمون دارند که دارای میان لایه‌های سنگ آهک پلاژیک با سن کرتاسه بالایی هستند. توالی خروجی دربردارنده برش و توف‌هیالوکلاستیک همراه با روانه صفحهای در بخش زیرین، گدازه بالشی آفیریک حفرهدار در بخش میانی و سنگهای آتشفشانی-رسوبی در ...
بیشتر
در شمال خاوری ایران، در شمال باختری شهرستان سبزوار، توالی خروجی افیولیتی و سری سوپراافیولیتی رخنمون دارند که دارای میان لایه‌های سنگ آهک پلاژیک با سن کرتاسه بالایی هستند. توالی خروجی دربردارنده برش و توف‌هیالوکلاستیک همراه با روانه صفحهای در بخش زیرین، گدازه بالشی آفیریک حفرهدار در بخش میانی و سنگهای آتشفشانی-رسوبی در بخش بالایی است. سری سوپراافیولیتی نیز دربردارنده تناوبی از رسوبات ولکانوژنیک، توربیدایتی و گدازه است. بررسی تجزیه‌های شیمیایی نشان از همبستگی ژئوشیمیایی گدازههای بخش بالایی این توالی و گدازههای سری سوپراافیولیتی دارد. این گدازه‌ها ویژگی‌های کالک‌الکالن دارند و در الگوهای نمودارهای عنکبوتی تهی‌شدگی واضح از Nb و تهی‌شدگی معین ازZr و Ti نشان میدهند. در نمودارهای تکتونوماگمایی نیز در قلمرو مناطق فرورانش واقع شده‌اند که گویای تشکیل آنها در بالای صفحه فرورونده است. تغییرات ناچیز عناصر کمیاب خاکی سنگین در الگوهای نمودارهای عنکبوتی را می‌توان به ذوب بخشی یک گوه گوشته‌ای تهی‌شده نسبت داد که تحت ترکیبات فرورانش (سیالات- مذاب) برخاسته از صفحه فرورونده از LILE غنی شده‌اند. در مقایسه، روانه صفحهای و گدازه بالشی بخشهای زیرین و میانی توالی خروجی، دارای تمایل OIB بوده و فاقد تهی‌شدگی از عناصر Nb،Zr و Ti هستند. نمودارهای عنکبوتی این سنگها دارای الگوهای غنی‌شده از عناصر کمیاب هستند که معرف ذوب بخشی کم منبع گوشته‌ای غنی شده و گارنت‌دار است. به نظر میرسد که حوضه حاشیه‌ای کمانی -که افیولیت سبزوار در آن شکل می‌گرفت- مواجه با دوره‌ای از کشش، کافتی شدن و یا بازگشت به عقب صفحه فرورونده شده است. این فرایند سبب شد تا یک حوضه پشت کمانی در مجاورت کمان تشکیل شود. در این مرحله، فعالیت ماگمایی کمانی متوقف و امکان صعود دیاپیرهای گوشته‌ای فراهم شد. به نظر میرسد که توالی خروجی رخنمون یافته در شمال باختری سبزوار در موقعیت گذر از یک حوضه حاشیه‌ای کمانی به پشت کمان، طی کرتاسه بالایی شکل گرفته است.
یوسف وثیق؛ علی درویش‌زاده؛ منصور وثوقی عابدینی؛ محمدهاشم امامی
چکیده
منطقه حیران در شمال خاور اردبیل و جنوب باختر دریای خزر واقع شده است. شواهد صحرایی نشان‌دهنده فعالیت‌های آتشفشانی زیردریایی در این منطقه است. ترکیب کلی این سنگها، بازالتی بوده و برونزدهایی از گدازههای بالشی (پیلولاوا)، منشور، دایک و روانه‌های گدازه‌ای در نقاط متعدد نشان‌دهنده وجود آثار پوسته اقیانوسی در این منطقه است. مطالعات ...
بیشتر
منطقه حیران در شمال خاور اردبیل و جنوب باختر دریای خزر واقع شده است. شواهد صحرایی نشان‌دهنده فعالیت‌های آتشفشانی زیردریایی در این منطقه است. ترکیب کلی این سنگها، بازالتی بوده و برونزدهایی از گدازههای بالشی (پیلولاوا)، منشور، دایک و روانه‌های گدازه‌ای در نقاط متعدد نشان‌دهنده وجود آثار پوسته اقیانوسی در این منطقه است. مطالعات صورت گرفته در نقاط دیگری از حاشیه جنوبی دریای خزر و تشابه ساختاری و سنگ‌شناسی منطقه حیران با این مناطق می‌تواند تأییدکننده این نکته باشد که منطقه حیران دنباله بازشدگی حاشیه جنوبی دریای خزر است. سن سنگهای آتشفشانی زیردریایی منطقه به کرتاسه پایانی تا ائوسن نسبت داده می‌شود. سنگهای مورد مطالعه از نظر ویژگی‌های سنگ‌نگاری در طیفی از آندزی‌بازالت تا اولیوین بازالت قرار داشته به سری آلکالن تعلق دارند. جایگاه زمین‌ساختی- ماگمایی این گدازه‌ها به حوضه پشت کمان مربوط است. منشأ ماگمای سازنده این سنگها به گوشته سنگ‌کره‌ای زیرقاره مربوط بوده و در رابطه با فرایند فرورانش احتمالاً در یک محیط فرافرورانش (سوپراسابداکشن) تشکیل شده‌اند. بسته شدن اقیانوس سوان ـ آکرا ـ قره‌داغ سبب تشکیل حوضه حاشیه‌ای جنوب دریای خزر به صورت یک حوضه پشت کمانی در کرتاسه بالایی تا اواسط پالئوژن شده است. گدازههای زیردریایی منطقه حیران احتمالاً از بقایای فعالیت‌های آتشفشانی در این حوضه حاشیه‌ای هستند.
مرتضی خلعت بری جعفری؛ مسلم غنی
چکیده
توالی خروجی رخنمون یافته درخاور روستای قز واقع در شمال باختری سبزوار، دربردارنده تنوعی است که می‌توان آن را به سه بخش اصلی تقسیم کرد. بخش زیرین با فراوانی برش و توف هیالوکلاستیک، بخش میانی با گدازه آفیریک حفرهدار و بخش بالایی با تناوبی از روانه صفحهای و سنگهای آتشفشانی- رسوبی همراه است. میان‌لایههای سنگ‌آهک پلاژیک ...
بیشتر
توالی خروجی رخنمون یافته درخاور روستای قز واقع در شمال باختری سبزوار، دربردارنده تنوعی است که می‌توان آن را به سه بخش اصلی تقسیم کرد. بخش زیرین با فراوانی برش و توف هیالوکلاستیک، بخش میانی با گدازه آفیریک حفرهدار و بخش بالایی با تناوبی از روانه صفحهای و سنگهای آتشفشانی- رسوبی همراه است. میان‌لایههای سنگ‌آهک پلاژیک دربردارنده ریززیاهای با سن کرتاسه بالایی (مائستریشتین- مائستریشتین بالایی) است. فراوانی برش هیالوکلاستیک، روانه صفحهای و گدازه حفره- بادامکدار نسبت به گدازه فیریک، گویای تشکیل این توالی در یک آهنگ بازشدگی تند است. سری فراافیولیتی رخنمون یافته در محدوده روستای افچنگ، شامل تناوبی از سنگهای توربیدایتی و آتشفشانی- رسوبی همراه با جریان گدازه،گدازه آفیریک و فیریک و میان‌لایههای چرت- رایولاریت و سنگ‌آهک پلاژیک است. بررسی دیرینه‌شناسی این سنگها نیز سن کرتاسه بالایی را بهدست داده که این ایده را تقویت میکند که سری فراافیولیتی به صورت گودالی همزمان در مجاورت پوسته اقیانوسی سبزوار شکل گرفته است. بر پایه نتایج تجزیه‌های شیمیایی، روانه صفحهای بخش زیرین و گدازه بالشی بخش میانی از توالی خروجی، ویژگی‌های OIB را نشان میدهند در حالی که گدازههای آتشفشانی بخش بالایی از توالی خروجی و گدازههای فیریک، آفیریک و جریانی سری فراافیولیتی تهی‌شدگی آشکار از Nb و تهی‌شدگی ناچیز ازZr دارند که قابل مقایسه با فعالیت آتشفشانی مناطق فرورانش هستند. بررسی نمودارهای زمین‌ساختی- ماگمایی تمایل OIBو کمانی نمونهها را تأیید میکند و به نظر میرسد که منشأ ماگمای مادر بخشهای زیرین و میانی از توالی خروجی متأثر از برجستگیهای (پلوم‌های) برخاسته از گوشته بوده است. منبع ماگمای مادر بخش بالایی توالی خروجی و گدازههای سری فراافیولیتی نیز تهی شده بوده که در اثر تأثیر ترکیبات برخاسته از صفحه فرورونده (سیال‌ها- مذاب)، غنی‌شدگیهای متفاوتی را تحمل کردهاند. جایگاه زمین‌ساختی- ماگمایی توالی خروجی و سری فراافیولیتی با سناریوی فرورانش عمومی پوسته اقیانوسی حاشیه صفحه عربی به زیر خرده قاره ایران مرکزی طی کرتاسه بالایی و در یک حوضه متمایل به پشت کمان قابل توجیه است.
