نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه علوم زمین، دانشکده علوم، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
2 دانشکده زمین شناسی، پردیس علوم، دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده
در پژوهش حاضر، برای نخستین بار حضور اندیس های کرومیتیت انبانه ای در بخش های افیولیتی شهرستان مریوان گزارش می شود. اندیس های کرومیتیت همراه با سنگ های افیولیتی نوع دونیت و هارزبورژیت بوده و اغلب با فابریک توده ای گرانولار در جنوب باختر شهر مریوان رخنمون دارند. شیمی کانی کروم-اسپینل در سه اندیس کرومیتیتی مورد مطالعه در این منطقه نشان می دهد که میزان عدد کروم برای دو ذخیره، عددی بالا (میانگین 0.85) با میزان TiO2 بسیار پایین (0.01) و برای ذخیره دیگر میزان عدد کروم پایین (0.76) و با میزان میانگین TiO2 بیشتر (0.05) است. این موضوع نشان می دهد که اندیس های کرومیتیت و به تبع آن مجموعه افیولیتی در دو خاستگاه متفاوت ژئوتکتونیکی شامل یک محیط پشته میان‌اقیانوسی از یک ماگمای تولئیتی و یک محیط بالای فروفرارانش از یک ماگمای بونینیتی تکوین یافته اند. Cr2O3 کرومیت های مورد مطالعه در دامنه 28.4 الی 50.78 درصد وزنی متغیر است. تشکیل این اندیس ها و سنگ های میزبان در پاسخ به واگرایی سریع پوسته اقیانوسی و سپس حرکت همگرایی صفحات زمین‌ساختی و بسته شدن اقیانوس تتیس جوان صورت گرفته است. همچنین طیف گسترده‌ای از گابروها شامل گابرو درشت بلور، ملاگابرو و میکروگابرو در سه منطقه شمال باختر کامیاران (روستای یخته خان)، خاور سروآباد (روستای میانه) و جنوب باختر مریوان (روستاهای درگاشیخان-ویسه)، میزبان کانی های ایلمنیت، مگنتیت و تیتانیت هستند. ایلمنیت در هر سه منطقه و کانی های مگنتیت و تیتانیت تنها در خاور سروآباد مشاهده شده اند. ترکیب شیمیایی کانی ایلمنیت نشان می دهد که متوسط میزان درصد وزنی TiO2 از کامیاران (43.19) به سمت سروآباد (46.09) و سپس مریوان (47.42) افزایش می یابد. این کانی ها به صورت ریزدانه تا متوسط دانه (تا 1.5 میلی‌متر) و اغلب آمیبی شکل، بی شکل و به میزان کمتر نیمه خودشکل به‌صورت بین بلوری ایجاد شده اند. با توجه به شواهد بافتی و شیمی کانی، کانه زایی تیتانیم در نتیجه اکسایش ماگما و تشکیل قطرات سیال غیرقابل آمیزش غنی از آهن و تیتانیم، پس از تبلور پلاژیوکلاز صورت گرفته است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
رجب‌زاده، م. ع.، قربانی، م.، سعادتی، م.، 1390، مطالعه کانه‌زایی تیتانیم در مجموعه افیولیتی کهنوج با استفاده از داده‌های سنگ‌شناسی، کانی‌شناسی و ژئوشیمیایی، جنوب استان کرمان، مجله پترولوژی، دانشگاه اصفهان، دوره 2، شماره7، ص. 21- 38. رحیم زاده، ب.، حسن زاده، ج.، مسعودی، ف.، 1392ب، زمین شیمی و سن سنجی گابروهای همراه افیولیت های سه ول آوا-شمال غرب ایران، مجله علوم، دانشگاه خوارزمی، دوره 13، شماره 4، ص. 877-896.
رحیم زاده، ب.، ویسی نیا، ا.، مسعودی، ف.، طباخ شعبانی، ع.، 1398، پتروژنز و تعیین محیط زمین‌ساختی مجموعه افیولیتی نیاباد-قلعه جی، بخشی از مجموعه سروآباد: با استفاده از مینرال شیمی کانی کروم اسپینل، مجله علوم زمین خوارزمی، دوره 5، شماره 1، ص. 55-78. .doi: 10.29252/gnf.5.1.55.
رحیم‌زاده، ب.، مسعودی، ف.، معین وزیری، ح.، الهیاری،خ.، 1392 الف، سنگ‌شناسی، پتروژنز و ژئودینامیک مجموعه افیولیتی سه‌ول‌آوا، شمال‌غرب ایران، مجله پترولوژی دانشگاه اصفهان، دوره 4، شماره 14، ص. 93-114.
قربانی، م. و رجب زاده، م. ع.، 1390، بررسی سنگ‌شناسی، ژئوشیمی و سال‌سنجی ایزوتوپی مجموعه‌ی افیولیتی بندزیارت، جنوب کهنوج، استان کرمان، مجله بلورشناسی و کانی شناسی ایران، دوره 19، شماره 4، ص. 303- 614.
معین‌وزیری، ح.، عزیزی، ح.، مهرابی، ب.، ایزدی، ف.، 1387، ماگماتیسم الیگوسن در زون تراست زاگرس (محور صحنه- مریوان): دور دوم فرورانش نئوتتیس در پالئوژن؛ مجله علوم دانشگاه تهران، دوره 34، شماره 1، ص. 113-122.
Azizi, H., Lucci, F., Stern, R. J., Hasannejad, S., and Asahara, Y., 2018. The Late Jurassic Panjeh submarine volcano in the northern Sanandaj-Sirjan Zone, northwest Iran: Mantle plume or active margin?, Lithos, 308: 364-380. https://doi.org/10.1016/j.lithos.2018.03.019 .
Barnes, S. J., and Roeder, P. L., 2001. The range of spinel compositions in terrestrial mafic and ultramafic rocks. Journal of Petrology 42(12): 2279-2302. https://doi.org/10.1093/petrology/42.12.2279.
Dick, H. J., and Bullen, T., 1984. Chromian spinel as a petrogenetic indicator in abyssal and alpine type peridotites and spatially associated lavas.Contributions to Mineralogy and Petrology 86(1): 54-76. https://link.springer.com/article/10.1007%2FBF00373711.
Dilek, Y., and Furnes, H., 2014. Ophiolites and Their Origins. Elements 10(2): 93-100. https://doi.org/10.2113/gselements.10.2.93.
Emami, M. H., Sadeghi, M. M., and Omrani, S. J., 1993. Magmatic Map of Iran 1: 1,000,000: Geological Survey of Iran. internal report.
Farahat, E. S., 2008. Chrome-spinels in serpentinites and talc carbonates of the El Ideid-ElSodmein District, Central Eastern Desert, Egypt: Their metamorphism and petrogenetic implications. Geochemistry 68(2): 193-205. https://doi.org/10.1016/j.chemer.2006.01.003.
Force, E. R., 1991. Geology of titanium-mineral deposits. Geological Society of America 259. DOI: https://doi.org/10.1130/SPE259.
Ismail, S. A., Mirza, T. M., and Carr, P. F., 2010. Platinum-group elements geochemistry in podiform chromitites and associated peridotites of the Mawat ophiolite, northeastern Iraq. Journal of Asian Earth Sciences 37(1): 31-41. https://doi.org/10.1016/j.jseaes.2009.07.005.
Johnson, C., 2012. Podiform chromitite at Voskhod, Kazakhstan. PhD thesis, University of Cardiff, Wales, UK. https://orca.cardiff.ac.uk/40714/.
Kamenetsky, V. S., Crawford, A. J., and Meffre, S., 2001. Factors controlling chemistry of magmatic spinel: an empirical study of associated olivine, Cr-spinel and melt inclusions from primitive rocks. Journal of Petrology 42(4): 655-671. https://doi.org/10.1093/petrology/42.4.655.
Leblanc, M., and Violette, J. F., 1983. Distribution of aluminum-rich and chromium-rich chromite pods in ophiolite peridotites. Economic Geology 78(2): 293-301. https://doi.org/10.2113/gsecongeo.78.2.293.
Mukherjee, R., Mondal, S. K., Frei, R., Rosing, M. T., Waight, T. E., Zhong, H., and Kumar, G. R., 2012. The 3.1 Ga Nuggihalli chromite deposits, Western Dharwar craton (India): geochemical and isotopic constraints on mantle sources, crustal evolution and implications for supercontinent formation and ore mineralization. Lithos, (155): 392-409. https://doi.org/10.1016/j.lithos.2012.10.001.
Nicolas, A., 1989. Structure of Ophiolites and Dynamics of Oceanic Lithosphere. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht. https://doi.org/10.1007/978-94-009-2374-4. Publisher: Springer Dordrecht. eBook Packages: Springer Book Archive.
Pearce, T. H., Russell, J. K., and Wolfson, I., 1987. Laser-interference and Nomarski interference imaging of zoning profiles in plagioclase phenocrysts from the May 18, 1980, eruption of Mount St. Helens, Washington. American Mineralogist 72(11-12): 1131-1143.
Rajabzadeh, M. A., 1998. Minéralisation en chromite et éléments du groupe du platine dans les ophiolites d’Assemion et de Neyriz, ceinture du Zagros, Iran. PhD Thesis, Institut National Polytechnique de Lorraine, France.
Rajabzadeh, M. A., and Moosavinasab, Z., 2012. Mineralogy and distribution of platinum-group minerals (PGM) and other solid inclusions in the Neyriz ophiolitic chromitites, Southern Iran. The Canadian Mineralogist 50(3): 643-665. Doi: 10.3749/canmin.50.3.000.
Rajish, K., Srivastava Chandra, R., and Shastry, A., 2004. High-Ti type N-MORB parentage of basaltsfrom the south Andaman ophiolite, India. Earth and Planetary Science Letters 113(4): 605-618.
Shafaii Moghadam, H., Li, Q. L., Stern, R. J., Chiaradia, M., Karsli, O., and Rahimzadeh, B., 2020. The Paleogene ophiolite conundrum of the Iran–Iraq border region. Journal of the Geological Society 177(5): 955-964. https://doi.org/10.1144/jgs2020-009.
Shafaii Moghadam, H., Stern, R. J., and Chiaradia, M., 2013. Geochemistry and tectonic evolution of the Late Cretaceous Gogher-Bft ophiolite,central Iran. Lithos 168: 33-47. https://doi.org/10.1016/j.lithos.2013.01.013.
Tian, L., Castillo, P. R., Hawkins, J. W., Hilton, D. R., Hanan, B. H., and Pietruszka, A. J., 2008. Major and trace element and Sr-Nd isotope signatures of lavas from the central Lau Basin: implications for the nature and influence of subduction components in the back- arc mantle. Volcanology and Geothermal Research 178(4): 657-670. https://doi.org/10.1016/j.jvolgeores.2008.06.039.
Uysal, I., Sadiklar, M. B., Tarkian, M., Karsli, O., and Aydin, F., 2005. Mineralogy and composition of the chromitites and their platinum-groupminerals from Ortaca (SW Turkey): evidence for ophiolitic genesis. Mineralogy and Petrology 83(3-4): 219-242. DOI:10.1007/s00710-004-0063-3.
Whitney, D. L., and Evans, B. W., 2010. Abbreviations for names of rock-forming minerals. American Mineralogist 95(1): 185-187. https://doi.org/10.2138/am.2010.3371.
Zhou, M. F., and Kerrich, R., 1992. Morphology and composition of chromite in komatiites from the Belingwe greenstone belt, Zimbabwe. The Canadian Mineralogist 30(2): 303-317.
Zhou, M. F., Robinson, P. T., Malpas, J., and Li, Z., 1996. Podiform chromitites in the Luobusa ophiolite (Southern Tibet): implications for melt-rock interaction and chromite segregation in the upper mantle. Journal of Petrology 37(1): 3-21. https://doi.org/10.1093/petrology/37.1.3.
)