نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشکده علوم زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران
2 پژوهشکده علوم زمین، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران
چکیده
کانسار مس میاندشت، در 110کیلومتری خاور شاهرود، 24 کیلومتری شمال باختر عباس‌آباد و در کمربند آتشفشانی سنوزوییک شمال ایران مرکزی قرار گرفته است. عمده واحد‌های سنگ- چینه‌ای منطقه مورد مطالعه دارای سن ائوسن و شامل گدازه‌های زیردریایی (بازالت، تراکی‌بازالت، آندزیت و تراکی‌آندزیت)، آذرآواری (توف، توف برش، آگلومرا) و مجموعه های رسوبی (آهک نومولیت‌دار، آهک توفی، شیل، ماسه سنگ و کنگلومرا) هستند. کانه‌زایی مس در این منطقه به‌صورت اپی ژنتیک و چینه‌کران در امتداد لایه‌بندی سنگ‌های درونگیر (توف‌برش و آگلومرا با ترکیب آندزیت بازالتی و تراکی‌آندزیت‌بازالتی) و نیز در امتداد گسل‌های قطع‌کننده لایه‌بندی سنگ‌های میزبان رخ داده است. بافت‌های عمده ماده معدنی شامل رگه- رگچه‌‌ای، پرکننده فضای خالی، دانه پراکنده و جانشینی است. ماده معدنی حاوی کانی‌های اولیه کالکوسیت، بورنیت، کالکوپیریت و پیریت و کانی‌های ثانویه کوولیت، کالکوسیت ثانویه، مالاکیت، هماتیت، گوتیت و آزوریت است. از مهمترین دگرسانی‌های همراه کانه‌زایی می‌توان به دگرسانی کربناتی- سیلیسی، سریسیتی و آرژیلیک و کلریتی اشاره کرد که با نزدیک‌شدن به بخش کانه‌دار، بر شدت کربناتی و سیلیسی‌شدن افزوده می شود. محیط زمین‌ساختی تشکیل توالی میزبان این کانسار با توجه به بررسی‌های ژئوشیمیایی صورت گرفته، محیط کششی است که در کمان آتشفشانی حاشیه قاره‌ای تشکیل شده است. با توجه به ویژگی‌هایی نظیر محیط زمین‌ساختی، سنگ‌های دربرگیرنده، کانی‌شناسی، کنترل‌کننده‌های کانه‌زایی و انواع دگرسانی‌ها، کانسار مس میاندشت با کانسارهای تیپ مانتو شباهت زیادی نشان می دهد و به‌طور عمده در زمان کوهزایی و چین‌خوردگی و گسل‌خوردگی توالی میزبان تشکیل شده است. گفتنی است ویژگی خاص کانه‌زایی مس میاندشت شامل گسترش دگرسانی آرژیلیک و نبود دگرسانی قابل توجه زئولیتی، آن را از دیگر کانسارهای مس منطقه از جمله کانسار عباس‌آباد متمایز می کند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
آقانباتی، ع.، 1349، زمین شناسی منطقه فرومد و عباس آباد، دانشکده علوم، دانشگاه تهران، 74صفحه.
آقانباتی، ع. و افتخارنژاد، ج.، 1371، نقشه زمین شناسی جاجرم به مقیاس 250000/1، انتشارات سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور به شماره DJ 40-14.
بادامه، ع.ا.، 1382، پتروژنز سنگ‌های آتشفشانی منطقه میاندشت شرق شاهرود. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه صنعتی شاهرود.
بویری کناری، م.، راستاد ا. و رشید نژاد عمران، ن.، 1393، کانه زایی مس- نقره نوع "Volcanic Red Bed" در کانسار کشت مهکی، شمال باختر صفاشهر، پهنه سنندج- سیرجان. مجله علوم زمین، شماره 93، صفحه 19-63.
توسلی، ع. و لطفی، م.، 1380، مطالعات دور سنجی در پی جویی و اکتشافات معدنی در محدوده عباس آباد سمنان، شمال- شمال خاوری ایران، فصلنامه علوم زمین ایران، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور شماره 1، صفحه63تا 79.
جباری، ا.، ملک زاده شفارودی، آ. و کریم پور، م.، 1396، کانسار مس چینه کران (نوع مانتو) کال ابری در مجموعه آتشفشانی-رسوبی ائوسن شمال غربی بردسکن، شمال شرقی ایران، مجله زمین شناسی کاربردی پیشرفته دانشگاه شهید چمران اهواز، شماره 23.
حق نظر، ش.، ملکوتیان، س. و مرتضوی، م.، 1388، سنگ شناختی و کانی سازی در معادن باستانی وشنوه- جنوب قم"، فصلنامه تخصصی زمین و منابع، شماره یک، صفحه27-38.
خلعتبری‌جعفری، م.، 1371، نقشه زمین شناسی عباس آباد به مقیاس 100000/1، انتشارات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور به شماره 7262.
سامانی، ب.، 1381، متالوژنی کانسارهای مس (نوع مانتو) در ایران، ششمین همایش انجمن زمین‌شناسی ایران.
صالحی، ل.، رسا، ا.، علیرضایی، س. و کاظمی مهرنیا، ا.، 1393، پتروگرافی، ژئوشیمی و پتروژنز سنگ‌های آتشفشانی عباس‌آباد (شرق شاهرود) با تأکید بر دگرسانی و کانه‌زایی مس همراه آن، فصلنامه زمین‌شناسی ایران، 31، ص. 49-63.
صالحی، ل.، رسا، ا.، علیرضایی، س. و کاظمی مهرنیا، ا.، 1394، کانسار مس معدن بزرگ با میزبان آتشفشانی، نمونه ای از کانسارهای مس نوع مانتو، خاور شاهرود، فصلنامه علوم زمین، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، شماره 98، صفحه 93تا 104.
طائفی، ن.، صادقیان، م. و موسیوند، ف.، 1392، کانی شناسی، ساخت و بافت و الگوی رخداد کانه زایی مس نرتلویی و استغانی در جنوب شرق شاهرود، سی و دومین گردهمایی علوم زمین، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران.
طائفی، ن.، موسیوند، ف. و صادقیان، م.، 1393، کانی‌شناسی و ژئوشیمی و الگوی رخداد کانه‌زایی مس در منطقه گریگ و گورخان، جنوب شرق شاهرود، ششمین همایش زمین‌شناسی اقتصادی، دانشگاه زاهدان.
ظفرزاده، م.، موسیوند، ف. و رمضانی اومالی، ر.، 1396، الگوی رخداد کانه‌زایی مس توران، شرق میامی، بر مبنای مطالعات ساخت و بافت و کانی‌شناسی مواد معدنی، کنفرانس ملی مهندسی مواد، متالورژی و معدن ایران، دانشگاه شهید چمران اهواز.
عادل پور، م.، رسا، ا.، مسعودی، ف. و حسینی، م.، 1394، سنگ نگاری، ژئوشیمی، کانه زایی و جایگاه زمین ساختی- ماگمایی کانسار مس گرماب، قائن (خراسان جنوبی). پژوهش‌های دانش زمین، شماره 24، صفحه77-58.
علیزاده، و.، مؤمن زاده، م. و امامٌی، م. ه.، 1391، سنگ نگاری، ژئوشیمی، مطالعه میانبارهای سیال و تعیین نوع کانه‌زایی کانسار مس ورزگ- قائن، فصلنامه علوم زمین، سال بیست و دوم، شماره 86، ص. 47 تا 58.
فضلی، ن.، قادری، م. و مغفوری، م.، 1393، کانه‌زایی مس چینه‌کران تیپ مانتو نارباغی شرقی در توالی آتشفشانی رسوبی ائوسن، شمال‌شرق ساوه، سی و سومین گردهمایی علوم زمین، سازمان زمین‌شناسی اکتشافات معدنی کشور.
قاسمی، ح.، عرب‌زاده بنی‌اسدی، م. و رستمی حصوری، م.، 1399، شیمی کانی و شیمی ایزوتوپی سنگ‌کل: روزنه‌ای به پتروژنز سنگ‌های بازالتی- آندزیتی ائوسن عباس‌آباد، شرق شاهرود، فصلنامه علوم زمین، جلد 118، ص. 135-144.
قاسمی، ح.، رستمی‌حصوری، م.، صادقیان، م. و کدخدای عرب، ف.، 1395، فعالیت ماگمایی کششی پشت کمانی در حوضه الیگومیوسن لبه شمالی ایران مرکزی، علوم زمین، دوره شماره 99، ص. 239-252.
کبودی، ز.، قادری، م. و راستاد، ا.، 1398، کانی‌شناسی، ساخت و بافت و الگوی تشکیل کانسار مس تیپ مانتو کهک در توالی آتشفشانی- رسوبی ائوسن، جنوب قم، شماره 113 ، صفحه 145 تا 154.
مهرابی، ب. و فاضلی، آ.، 1380، بررسی تیپ کانی‌سازی مس در کانسار وشنوه (جنوب استان قم)، بیستمین گردهمایی علوم زمین، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
Bornhorst, T.J. and Mathur, R., 2017. Copper Isotope Constraints on the Genesis of the Keweenaw Peninsula Native Copper District, Michigan, USA". Minerals, 7: 185. https://doi.org/10.3390/min7100185.
Boveiri Konari, M., Rastad, E., Kojima, S., and Omran, N.R., 2013. Volcanic red bed-type copper mineralization in the Lower Cretaceous volcano-sedimentary sequence of the Keshtmahaki deposit, southern Sanandaj-Sirjan Zone, Iran”, Neues Jahrbuch für Mineralogie-Abhandlungen, Journal of Mineralogy and Geochemistry, Vol. 190, p. 107-121. DOI: 10.1127/0077-7757/2013/0236.
Brown, A.C., 2006. Genesis of native copper lodes in the Keweenaw district, northern Michigan: A hybrid evolved meteoric and metamorphogenic model. Economic Geology 101: 1437–1444. https://doi.org/10.2113/gsecongeo.101.7.1437.
Cabral, A. R., and Beaudoin, G., 2007. Volcanic red-bed copper mineralisation related to submarine basalt alteration, Mont Alexandre, Quebec Appalachians, Canada." Mineralium Deposita 42(8): 901-912. https://doi.org/10.1007/s00126-007-0141-7.
Carrillo-Rosúa, J., Boyce, A.D., Morales-Ruano, S., Morata, D., Roberts, S., Munizaga, F., and Moreno-Rodríguez, V., 2014. Extremely negative and inhomogeneous sulfur isotope signatures in Cretaceous Chilean manto-type Cu–(Ag) deposits, Coastal Range of central Chile". Ore Geology Reviews 56: 13–24. https://doi.org/10.1016/j.oregeorev.2013.06.013.
Espinoza, S., Véliz, H., Esquivel, J., Arias, J. and Moraga, A., 1996. The cupriferous province of the Coastal Range, northern Chile. Soc. Econ. Geol. Spec. Publ., 5, 19– 32. DOI: https://doi.org/10.5382/SP.05.02.
Ghasemi, H., and Rezaei-Kahkhaei M., 2015. Petrochemistry and tectonic setting of the Davarzan-Abbasabad Eocene volcanic (DAEV) rocks, NE Iran. Mineralogy and Petrology 109: 235–252. https://doi.org/10.1007/s00710-014-0353-3.
Hastie, A. R., Craig, Kerr, A., Pearce, J., and Mitchell, S. F., 2007. Classification of Altered Volcanic Island Arc Rocks Using Immobile Trace Elements: Development of the Th–Co Discrimination Diagram. Journal of Petrology 48 (12). 2341–2357. https://doi.org/10.1093/petrology/egm062.
Kirkham, R.V., 1996. Volcanic red bed copper, Geol. Sur. Of Canada, Canadian mineral deposit types, 8: 241- 252. DOI:https://doi.org/10.1130/DNAG-GNA-P1.241.
Kojima, S., Trista‐Aguilera, D., and Hayashi, K.I., 2009. Genetic Aspects of the Manto-type Copper Deposits Based on Geochemical Studies of North Chilean Deposits”. Resource geology, 59(1), pp. 87-98. https://doi.org/10.1111/j.1751-3928.2008.00081.x.
Lefebure, D.V., and Church, B.N., 1996. Volcanic Redbed Cu, in Selected British Columbia Mineral Deposit Profiles, Volume 1 - Metallic Deposits, Lefebure, D.V., Hõy, T, Editors, British Columbia Ministry of Employment and Investment, Open File 1996-13, pages 5-7. https://www.medellin.unal.edu.co/~rrodriguez/MODELOS/columbia /Volcanic%20Redbed%20Copper.htm.
Lindenberg, H. G., and Jacobshagen, V., 1983. Post-Paleozoic Geology of the Taknar Zone and Adjacent Area, NE Iran, Khorasan.” GSI. Rep 51, 145–163.
Maghfouri, S., Hosseinzadeh, M., Moayyed, M., Movahednia, M., and Flavien, C., 2017. Geology, mineralization and sulfur isotopes geochemistry of the Mari Cu (Ag) Manto-type deposit, northern Zanjan, Iran. Ore Geology Reviews 81: 10- 22. https://doi.org/10.1016/j.oregeorev.2016.10.025.
Pearce, J.A., 1983. Role of the sub-continental lithosphere in magma genesis at active continental margins. In: Hawkesworth, C.J. and Norry, M.J. eds. Continental basalts and mantle xenoliths, Nantwich, Cheshire: Shiva Publications, pp. 230-249. http://orca.cardiff.ac.uk/id/eprint/8626.
Ramírez, L., Palacios, C., Townley, B., Parada, M., Sial, A. N., Fernandez-Turiel, J. L., Gimeno, D., Garcia-Valles, M., and Lehmann, B., 2006. The Mantos Blancos Copper Deposit: An Upper Jurassic Breccia-Style Hydrothermal System in the Coastal Range of Northern Chile.” Mineralium Deposita 41 (3). 246–258. https://doi.org/10.1007/s00126-006-0055-9.
Rossetti, F., Nasrabady, M., Vignaroli, G., Theye, T., Gerdes, A., Razavi, M., and Moin Vaziri, H., 2010. Early Cretaceous migmatitic mafic granulites from the Sabzevar range (NE Iran): implications for the closure of the Mesozoic peri-Tethyan oceans in central Iran. Terra Nova, v 22, pp 26-34. https://doi.org/10.1111/j.1365-3121.2009.00912.x.
Winchester, J., and Floyd, P., 1977. Geochemical discrimination of different magma series and their diffrantition products using immobile elements. Chemical geology 20: 325- 343. https://doi.org/10.1016/0009-2541(77)90057-2.
)