نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران
2 گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
3 اداره حفاظت محیط زیست رشتخوار، رشتخوار، استان خراسان رضوی، ایران
چکیده
بر روی تخته‌سنگ‌هایی نابرجا در شهر مشهد، ردپاهای فراوانی از مهره‌داران یافت شدند. به گمان فزون، این تخته‌سنگ‌ها از نهشته‌های نئوژن شهرستان چناران برداشت شده‌اند. ردپاهای پستانداران و پرندگان شناسایی شده دربردارنده ردپای جفت‌سمان Bifidipesvelox، Lamaichnumguanicoe، Pecoripeda amalphaea، Pecoripeda isp.، ردپای گوشتخواران Canipeda isp.، Felipeda isp. و رد پای پرندگان Aviadactyla isp.، Avipeda gryponyx و Fuscinapeda texana هستند. ردپاهای پرندگان بیشترین فراوانی را دارند. این نخستین گزارش از ردپاهای مهره‌داران سنوزوییک در پهنه کپه‌داغ است و با پیدایش Lamaichnum guanicoe گسترش خانواده شتران در سرزمین ایران به دیرینگی نئوژن آشکار می‌شود و همچنین این برای نخستین بار است که سنگواره ردپای شتران از ایران گزارش می‌گردد. با بررسی این ردپاها آشکار گردید که گوناگونی مهره‌داران نئوژن و به ویژه پستانداران در کپه‌داغ چشمگیر بوده است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
افشارحرب، ع.، 1373، زمین شناسی ایران کپه‌داغ، انتشارات سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، 275 ص.
آقانباتی، ع.، 1383، زمین شناسی ایران. انتشارات سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، 586 ص.
سهندی، م.ر.، طاهری، ج. و قائمی، ف.، 1375، نقشه زمین‌شناسی مشهد، مقیاس 1:100.000، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
عباسی، ن.، موسوی، س. و ترکمن، ی.، 1395، اثرفسیل Culcitapeda tridens از نهشته های قرمز منطقه منجیل و دیرین جغرافیای پرندگان میوسن در شمال باختری ایران. یازدهمین همایش انجمن دیرینه شناسی ایران، طبس.
عباسی،ن. و امینی،ع.، 13۷۸، اثرشناسی ردپای مهره‌داران میوسن در سازند سرخ بالایی، برش ایوانکی، خاور تهران. فصلنامه علوم زمین، سازمان زمین‌شناسی کشور، سال هفدهم، شماره 6۷، ص 6۷– 54.
عباسی، ن.، 1399، ردپای گوشتخواران در سازندآغاجاری (میوسن بالایی پلیوسن)، تاقدیس بی بی حکیمه، کوه‌های زاگرس. بیست و سومین همایش انجمن زمین‌شناسی ایران، 20 و 21 آبان ماه 1399.
عباسی، ن.، شاکری، ص.، 1384 ، آثار ردپای مهره‌داران میوسن در سازند سرخ بالایی، برش چینه‌شناسی مشمپا، استان زنجان ،فصلنامه علوم زمین، سازمان زمین‌شناسی کشور، سال دوازدهم، شماره 55 ، صفحات 89 - 76 .
موسوی‌نیا، ع.، سیدامامی، ک.، و آریایی، ع.، 1393، آمونیت‌های سازند آیتامیر در برش زاوین (خاور کپه داغ) و گزارش اولین فسیل دایناسور دریایی از کرتاسه ایران. فصلنامه علوم زمین، سال بیست و سوم، شماره 91، ص. 39-44. DOI:10.22071/GSJ.2014.43761.
نظامدوست، س. 1399، دیرین‌اثرشناسی نهشته‌های سازند سرخ بالایی (میوسن) منطقه هریس-خواجه، استان آذربایجان شرقی، شمال باختری ایران. پایان نامه دوره کارشناسی ارشد. دانشگاه زنجان.
Abbassi, N., 2010. Vertebrate Footprints from the Miocene Upper Red Formation, Shokorchi Area, Zanjan Province, Nw Iran. Ichnos, 17(2): 115-126. https://doi.org/10.1080/10420941003659493.
Abbassi, N., Alimohammadian, H., Shakeri, S., Broumand, S., and Broumand, A., 2018. Aptian small dinosaur footprints from the Tirgan Formation, Kopet-Dagh Region, northeastern Iran. New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin, 80, 5–14.
Abbassi, N., Alinasiri, S., and Lucas, S.G., 2017. New Localities of Late Eocene Vertebrate Footprints from the Tarom Mountains, Northwestern Iran. Historical Biology, 29(7): 987-1006. https://doi.org/10.1080/08912963.2016.1267162.
Abbassi, N., and Dashtban, H., 2021. Vertebrate footprints from the Agha Jari Formation (Late Miocene-Pliocene), Zagros Mountains, and review of the Cenozoic vertebrate ichnites in the Persian Gulf region. Bulletin of Geosciences, 96: 159-179. https://doi.org/10.3140/bull.geosci.1809.
Abbassi, N., Khoshyar, M., Lucas, S.G., and Esmaeili, F., 2021. Extensive Vertebratetracksite from the Upper Red Formation (middle-late Miocene), west Zanjan, northwestern Iran. Fosil Record, 24: 101-116. https://doi.org/10.5194/fr-24-101-2021.
Abbassi, N., Kundrát, M., Mirzaie Ataabadi, M., and Ahlberg, P.E., 2016. Avian Ichnia and Other Vertebrate Trace Fossils from the Neogene Red Beds of Tarom Valley in North-Western Iran. Historical Biology, 28(8): 1075-1089. http://dx.doi.org/10.1080/08912963.2015.1104306.
Abbassi, N., and Mashhadizadeh Maleki, S., 2020. Carnivore and Artiodactyl Mammal Footprints from the Karaj Formation (Eocene), Taleghan Valley, Alborz Mountains, North Iran. Iranian Journal of Science and Technology, Transactions A: Science, 44, 1407-1417. https://doi.org/10.1007/s40995-020-00968-3.
Abbassi, N., 2022. Miocene Wildlife of Zanjan, NW Iran. Univ. Zanjan Press, 303 p.
Afshar-Harb, A., 1979. The stratigraphy, Tectonics and Petroleum Geology of the Kopet Dagh Region, Northern Iran (Ph.D. thesis). Imperial College of Science and Technology, University of London.
Alavi, M., 2004. Regional stratigraphy of the Zagros fold-thrust belt of Iran and its proforeland evolution. American Journal of Science 304(1), 1–20. https://doi.org/10.2475/ajs.304.1.1.
Allen, M.B., Vincent, S.J., Asop, G.I., Ismail-zadeh, A. and Flecker, R., 2003. Late Cenozoic deformation in the South Caspian region: effects of a rigid basement block within a collision zone. Tectonophysics 366, 223– 239. https://doi.org/10.1016/S0040-1951(03)00098-2.
Allen, M., Jackson, J., and Walker, R. 2004. Late Cenozoic reorganization of the Arabia-Eurasia collision and the comparison of short-term and long-term deformation rates, Tectonics, 23, TC2008, doi:10.1029/2003TC001530.
Aramayo, S.A., Manera de Bianco, T., 1987. Hallazgo de una icnofauna continental (Pleistoceno tardío) en la localidad de Pehuén-Có (Partido de Coronel Rosales), Provincia de Buenos Aires, Argentina, Parte II. Carnivora, Artiodactyla y Aves. 4º Congreso Latinoamericano de Paleontología (La Paz, 1987), Resúmenes, pp. 532-547.
Brunet, M.-F., Korotaev, M.V., Ershov, A.V., and Nikishin, A.M., 2003. The South Caspian Basin: a review of its evolution from subsidence modelling. Sedimentary Geology 156, 119–148. https://doi.org/10.1016/S0037-0738(02)00285-3.
Davoodi, L., Mirzaie Ataabadi, M., Omrani, M., 2016. Paleoichnology of Tertiary vertebrates from Taleghan area, NE Qazvin. In: Paper presented at the 34th National and 2nd International Geosciences Congress Tehran.
Demathieu, G., Ginsburg, L., Guerin, C., True, G., 1984. Etude paléontologique, ichnologique et paléoecologique du gisement Oligocène de Saignon (Bassin d’Apt, Valcluse) [Paleontological, ichnological and paleoecological study of the Oligocene deposit of Saignon (Apt Basin, Vaucluse)]. Bulletin du Musée National d’Histoire Naturelle. 6:153–183.
Egan, S. T., Mosar, J., Brunet, M.-F, and Kangarli, T., 2009. Subsidence and uplift mechanisms within the South Caspian Basin: insights from the onshore and offshore Azerbaijan region. In In: Brunet M.F., Wilmsen M. andGranath J.W. (Eds.): South Caspian to Central Iran Basins. Geol. Soc. London, Spec. Publ. 312, 219-240. https://doi.org/10.1144/SP312.11.
Falkingham, P. L., 2012. Acquisition of high resolution three-dimensional models using free, open-source, photogrammetric software. Palaeontol Electron 15:1–15. https://doi.org/10.26879/264.
Falkingham, P. L. Bates, K. T., Avanzini, M., Bennett, M., Bordy, E. M., Breithaupt, B. H., Castanera, D., Citton, P., Díaz-Martínez, I., and Farlow, J. O., 2018. A standard protocol for documenting modern and fossil ichnological data. Palaeontology 61:469–480. https://doi.org/10.1111/pala.12373.
Gaubert, P., and Véron, G., 2003. Exhaustive sample set among Viverridae reveals thesister-group of felids: the linsangs as a case of extreme morphological convergence within Feliformia. Proceedings of the Royal Society, London Series B, 270: 2523–30.
Ghassemi, M.R., and Garzanti, E., 2019. Geology and geomorphology of Turkmenistan: A review. Geopersia, 9, 125-140. https://doi.org/10.22059/GEOPE.2018.265613.648416.
Ishchenko, V.V., 1981, [Guaurly – an unique monument of them vital activity traces of Akchaghyl in Kopet-Dag]: Paleontologicheskii Sbornik, v. 18, p. 80-81.
Johnson,W. E., Eizirik, E., Pecon-Slattery, J., Murphy, W.J., Antunes, A., Teeling, E., and O'Brien, S.J, 2006. The Late Miocene radiation of modern Felidae: a genetic assessment. Science, 311: 73–77.
Kim, B.K., 1969. A study of several sole marks in the Haman Formation. Journal of the Geological Society of Korea, 5, 243–258.
Kordos, L., 1983. Lábynomok az Ipolytarnóci also-Miocén koru homokköben. [Footprints in Lower Miocene sandstone at Ipolytarnóc, N. Hungary: Geologica Hungarica, v. 46, p. 261-368.
Kordos, L., 1985. Lábnyomok Az Ipolytarnóci Alsó-Miocén Korú Homokköben. Geologica Hungarica, 46 (Palaeontologica (1983)): 259-415.
Lambrecht, K., 1938. Urmiornis Abeli N. Sp., Eine Pliozäne Vogelfährte Aus Persien. Palaeobiologica, 6(2): 242-245.
Leonardi, G., 1987. Glossary and Manual of Tetrapod Footprint Palaeoichnology. Departamento Nacionalde Producao Mineral, Brasilia.
Lockley, M. G., and Harris, J., 2010. On the trail of early birds: A review of the fossil footprint record of avian morphological and behavioral evolution. 1–63. In Ulrich, P. K. and Willett, J. H. (eds.). Trends in Ornithology Research (Birds – Evolution, Behavior and Ecology). Nova Publishers, Hauppauge, NY, 175 pp.
Lockley, M.G., Yang, S.-Y., Matsukawa, M., Fleming, F., and Lim, S.-K., 1992. The track record of Mesozoic birds: evidence and implications. Philosophical Transactions of the Royal Society of London, 336, 113–134.
Lucas S.G., and Hunt A.P., 2007. Ichnotaxonomy of camel footprints. in Lucas S.G., Spielmann J.A., Lockley M., editors. Cenozoic vertebrate tracks and traces. New Mex Mus Nat Hist Sci Bull. 42:155–168.
Melchor, R. N., Feola, S. F., and de Bianco, T. M., 2019. Canid Paleoichnology: Taxonomic Review and producers of Canipeda from the late Pleistocene of Argentina, Ichnos, 26, 85–107. https://doi.org/10.1080/10420940.2018.1447466.
Oppo, D., Capozzi, R., Nigarov, A., Esenov, P., 2014. Mud volcanism and fluid geochemistry in the Cheleken Peninsula, western Turkmenistan, Marine and Petroleum Geology, 57, 122-134. https://doi.org/10.1016/j.marpetgeo.2014.05.009.
Panin, N., and Avram, E., 1962. Noe urme de pas de vertebrate in Miocenul Subcarpatilor Ruminestkya. Studie si Cercetari de Gélogie, Géophyzica, si Géografie, Serie de Géologie 7, 455–484.
Remeika, P., 2001. The Fish Creek Canyon ichnofauna: A Pliocene (Blancan) vertebrate footprint assemblage from Anza-Borrego Desert State Park, Geological Resources Division, Technical Report NPS/NRGRD/ GRDTR-01/01. In: Santucci VL, McClelland L, editors. Proceedings of the 6th Fossil Resource Conference, CA; p. 55–75.
Remeika, P., 1999. Identification, stratigraphy, and age of neogene vertebrate footprints from the vallecito-fish creek basin, anza-borrego desert state park, california, San Bernardino County Museum Association Quarterly, 46, 37–46.
Robert, A.M.M., Letouzey, J., Kavoosi, M.A., Sherkati, S., Müller, C., Vergés, J., and Aghababaei, A., 2014. Structural evolution of the Kopeh Dagh fold-and-thrust belt (NE Iran) and interactions with the South Caspian Sea Basin and Amu Darya Basin. Marine and Petroleum Geology 57, 68-87. http://dx.doi.org/10.1016/j.marpetgeo.2014.05.002.
Sarjeant, W.A.S., and Langston, W.Jr., 1994. Vertebrate footprints and invertebrate traces from the Chadronian (Late Eocene) of Trans-Pecos Texas. Texas Memorial Museum Bulletin 36, 86 p.
Sarjeant, W.A.S., and Reynolds, R.E., 2001. Bird footprint from the Miocene of California, in: Reynolds, R. E. (Ed.), The changing face of the east Mojave Desert: Abstracts from the 2001 Desert Symposium, California, April 2001, pp. 21–40.
Sarjeant, W.A.S., Reynolds, R.E., Kissell-Jones, M.M., 2002. Fossil creodont and carnivore footprints from California, Nevada, and Wyoming, in: Reynolds, R. E. (Ed.), Between the Basins: Exploring the Western Mojave and Southern Basin and Range Province. California State University Desert Studies Consortium Fullerton, pp. 37–50.
Sarjeant, W. A.S., and Reynolds, R.E., 1999. Camel and horse footprints from the Miocene of California. San Bernardino County Museum Association Quarterly, vol. 46, no. 2, p. 3-20.
Scrivner, P. J., and Bottjer, D. J., 1986. Neogene avian and mammalian tracks from Death Valley National Monument, California: their context, classification and preservation. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 57:285–331.
Shabanian, E., Bellier, O., Siame, L., Arnaud, N., Abbassi, M. R., Cochemé, J.J, 2009. New tectonic configuration in NE Iran: Active strike-slip faulting between the Kopeh Dagh and Binalud mountains. Tectonics, American Geophysical Union (AGU)28,: TC5002, doi:10.1029/2008TC002444.
Sotnikova, M., and Rook, L., 2010: Dispersal of the Canini (Mammalia, Canidae: Caninae) across Eurasia during the late Miocene to early Pleistocene, Quaternary Int., 212, 86–97. https://doi.org/10.1016/j.quaint.2009.06.008.
Steininger, F.F., Rabeder, G., and Rögl, F., 1985. Land Mammal Distribution in the Mediterranean Neogene: A Consequence of Geokinematic and Climatic Events in Stanley D.J. and Wezel, F.C. (eds). Geological Evolution of the Mediterranean Basin. Springer-Verlag New York, P. 559-571.
Thulborn, T., 1990. Dinosaur tracks, Chapman and Hall London, 410 p.
Trif, N., Ghaemi, F., Taheri, J., and Taherpour-Khalil-Abad, M., 2020. Short note on the first record of fossil shark teeth in the Chehel-Kaman Formation, Iran. Geološki Anali Balkanskoga Poluoostrva, 81 (1), 31–39. https://doi.org/10.2298/GABP200214003T .
Vialov, O.S., 1965. Stratigrafiya Neogenovix Molass Predcarpatskogo Progiba. Naukova Dumka, part K: 191.
Vialov, O.S., 1966. Sledy Zhiznedeyatelnosti Organizmov I Ikh Paleontologicheskoe Znacheniye [Traces of Living Organisms and Their Paleontological Significance]. Kiev, Naukova Dumka (Akademiya Nauk Ukrainskoy SSR Institut Geologii I Geokhimii Goryuchikh Inskopayemykh).
Vialov, O.S., 1983. [The tracks of prey beasts and birds from the Pliocene of the western Turkmenia]: Paleontologicheskii Sbornik, v. 20, p. 74-79.
Werdelin, L., Yamaguchi, N., Johnson, W.E., and O’Brien, S. J., 2010. Phylogeny and evolution of cats (Felidae). In Macdonald, D.W. and Loverdige, A.J. (eds.) Biology and Conservation of Wild Felids. Oxford Universty Press, 59-82.
Zonenshain, L.P., Kuzmin, M.I., Natapov, L.M., 1990. Geology of the USSR: a plate-tectonic synthesis. In: Page, B.M. (Ed.), American Geophysical Union, Geodyn. Ser., Washington, DC, vol. 21, 242 pp.
Zonneveld, J.-P., Zaim, Y., Rizal, Y., Ciochon, R., Bettis III, E., Aswan, Gunnell, G., 2011. Oligocene Shorebird Footprints, Kandi, Ombilin Basin,Sumatra. Ichnos 18, 221-227. http://dx.doi.org/10.1080/10420940.2011.634288.
)