نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

2 گروه مهندسی معدن، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

چکیده

دماوند یکی از مستعدترین آتشفشان‌های ایران برای فوران در آینده است. شواهدی نظیر میزان سرپا بودن مخروط (نبود فرسایش شدید آن)، وجود چشمه‌های آبگرم فراوان، کوتاه بودن فاصله زمانی از آخرین فوران و حضور شرایط زمین‌ساختی مناسب، همگی، نشانگر استعداد فوران آن در آینده می‌باشند. شدت فوران آن احتمالاً در حد 3- 5 در مقیاس VEI خواهد بود. در اثر آن، خاکسترها، ابرهای سوزان، جریان‌های گدازه و لاهارهای تولیدی مشکلاتی را به وجود خواهندآورد. بنابراین، هدف این مطالعه پهنه‌بندی این خطرها است. برای پهنه‌بندی این تهدیدها از مدل‌های ارتفاعی رقومی (DEM)، تصاویر ماهواره‌ای و نرم‌افزارهای Arc GIS ،ENVI و VORIS استفاده شد. برای تهیه نقشه گسترش خاکسترهای آن مدل فرارفت - انتشار، و برای تهیه نقشه پراکنش ابر سوزان مدل مالین و شریدان مورد استفاده قرار گرفتند. در ارتباط با گسترش خاکسترهای آن، اطلاعات جوی مورد نیاز از داده‌های پایگاه NCEP/NCAR اخذ شدند. همچنین، مدل شبیه‌سازی جریان برای تهیه نقشه گسترش جریان گدازه به‌کار گرفته شد. برای تهیه نقشه محدوده‌های گسترش لاهار، با استفاده از DEM منطقه، موقعیت آبراهه‌های اصلی سطح مخروط و دره‌های اطراف مشخص شد و با در نظر گرفتن بافر زون 50 متری، محدوده گسترش لاهار تهیه گردید. براساس این مطالعه، پلوم خاکسترهای آتشفشانی به سمت خاور گسترش می‌یابد و چند آبادی را تهدید می‌کند. گدازه‌ها و ابرهای سوزان نیز برخی از روستاهای اطراف مخروط را تهدید می‌کنند. لاهارهای حاصل از این آتشفشان، ضمن حرکت در خط‌القعرهای موجود در سطح مخروط، وارد دره‌های اصلی منطقه (هزار و دلیچای) می‌شوند و در مسیر خود آبادی‌های متعددی را تهدید خواهند کرد. نقشه‌های ارائه شده راهنمای مفید و ضروری برای مدیریت این خطرها می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

آقانباتی، ع.، 1383، زمین‌شناسی ایران، سازمان زمین‌شناسی و اکتشاف معدنی کشور. 
امامی، م. ه.، 1368، آتشفشان دماوند و بررسی احتمال فوران مجدد آن، گزارش سازمان زمین‌شناسی کشور.
امامی، م. ه.، 1371، بررسی احتمال فوران مجدد آتشفشان دماوند (فاز اول: بررسی پتروژنز و نحوه فعالیت آتشفشان)، مؤسسه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله.
امامی، م. ه.، 1379، ماگماتیسم در ایران، انتشارات سازمان زمین‌شناسی و اکتشاف معدنی کشور.
امیدیان، ص.، 1386، تعیین جایگاه زمین‌ساختی آتشفشان دماوند براساس شواهد ساختاری و ژئوشیمیایی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
باشکوه، ب.، 1381، دگرسانی گرمابی در شرق یخچال یخار و جایگاه آن در تاریخچه تکوین آتشفشان دماوند، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
بهره مند، ا.، 1376، گزارش نقشه   1:100000 دماوند، سازمان زمین‌شناسی کشور.
پندآموز، ع.، ت، 1377، تعیین جایگاه روانه‌های بازالتی در توالی آتشفشانی دماوند، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
حسن‌زاده، ج.، پندآموز، علی، سون جان، د. و استوکلی، د.، 1380، آتشفشان دماوند: نگاهی به تاریخ تکوین آن بر پایه داده‌های ژئوشیمی و سن‌سنجی جدید، مجموعه مقالات پنجمین همایش انجمن زمین‌شناسی ایران، دانشگاه تهران،  49-44.
خیاط‌زاده، ا.، عباس‌نژاد، ا.، رنجبر، ح.، احمدی‌پور، ح. و عباس‌نژاد، ب.، 1401، ارزیابی و پهنه‌بندی خطر تفرا، گدازه و ابرهای سوزان ناشی از فوران احتمالی آتشفشان بزمان، زمین‌شناسی کاربردی پیشرفته،DOI:AAG.2022.40960.2299/10.22055 .
خیاط‌زاده، ا. و  عباس‌نژاد، ا.، 1395، کاربرد روش‌های تصمیم‌گیری EN- SAW و ANP در مطالعات زمین‌شناسی: ارزیابی و اولویت‌بندی خطر فعال شدن استراتوولکان‌های ایران به عنوان مطالعه موردی، فصلنامه علوم زمین، (102) 26، 146-137.
خیاط‌زاده، ا.، عباس‌نژاد، ا. و رنجبر، ح.، 1395، پهنه‌بندی خطر تفرا، گدازه و ابرهای سوزان ناشی از فوران احتمالی آتشفشان تفتان، فصلنامه جغرافیا و مخاطرات محیطی، (18) 5، 30-17.
درویش‌زاده، ع.، 1364، اصول آتشفشان‌شناسی، انتشارات دانشگاه تهران.
شاه‌بیک، ا.، 1372، آب‌های معدنی و گرم ایران، انتشارات سازمان زمین‌شناسی کشور.
قربانی، م.، 1382، آتشفشان‌شناسی، با نگرشی بر آتشفشان‌های ایران،  نشر آرین زمین.
قلمقاش، ج.، رشید، ح. و محمدی‌آزاد، ل.، 1399، پتروگرافی، ژئوشیمی و پتروژنز آتشفشان دماوند: مقایسه نسل‌های مختلف آتشفشانی، فصلنامه کواترنری ایران، (4)6. 547-566.
کمالی‌نژاد، م. و عباس‌نژاد، ا.، 1398، مطالعه چشمه‌های آبگرم و معدنی ایران: ویژگی‌های شیمیایی، درمانی و گردشگری، نشر سنجش و دانش.
مرادی، م.، 1375، تفروکرونولوژی و دینامیک آتشفشان دماوند، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
مقیمی، ا. ، بدری‌فر، م.، و  زارعی‌نژاد، م.، 1388، مورفودینامیک توده آتشفشانی دماوند و مدیریت محیط با استفاده از GIS و RS، علوم زمین، (8) 72، 72-63.
منصوریان، ع.، زارعی‌نژاد، م.، مقیمی، ا. و امیدیان، ص.، 1387، ایجاد بانک اطلاعات ژئومورفولوژیکی- زیست‌محیطی دماوند تحت Web GIS، مجله علوم زمین، 69، 85-74.
مهدی‌زاده، ح.، 1370، بررسی پتروشیمی دماوند و مقایسه آن با مرکز فعالیت آتشفشانی ماسیف سانترال، مجله علوم دانشگاه تهران، (2)20، 124-109.
ملکوتیان، س.، حق‌نظر، ش.  و معین وزیری، ح.، 1386، کانی‌شناسی سنگ‌های آتشفشانی دماوند، سومین همایش زمین‌شناسی کاربردی و محیط‌زیست.
Allen-bach, P., 1966. Geologic und Petrographic des Damavand and seiner Umgeburg (Zentral Elburz), Iran, Mitteilong. Na 63, Geoiogisches Institut, ETH –Zurich,114P.
Bonadonna, C., Biass, S., Menoni, S., and Gregg, C. E., 2021. Assessment of risk associated with tephra-related hazards. In Forecasting and planning for volcanic hazards, risks, and disasters , pp. 329-378.
Brousse, B., Lefevre, C., Maury, R.C., Moein Vaziri, H., and Aminsobhani, E., 1977. Le Damavand; un volcan shoshonitic dela plague Iranienne, Comptes Rendus, Acoid Sc., Serie D, 285 (2), 131- 134.
Cas, R.A.F., and Wright, J.V., 1996. Volcanic Successions, Modern and Ancient, Chapman and Hall, 528 p.
Chester, D. K., 1988. Volcanoes and climate: recent volcanological perspectives, progress in physical Geography: Earth and Envionment, 12 (1), 1-35.
Cole, P. D., Neri, A. and Baxter, P. J., 2015. Hazards from Pyroclastic Density Currents, in: The Encyclopedia of Volcanoes (2nd ed), 943- 956.
Connor, C. B., Hill, B. E., Brandi, W., Franklin, N. M., and La Femina, P. C., 2001. Estimation of volcanic hazards from tephra fallout، Natural Hazards Review, 2 (1), 33-42.
Davidson, J., and De Silva, S., 2000. Composite volcanoes, Encyclopedia of volcanoes, 1, 663- 681.
Davidson, J., Hassanzadeh, J., Stockli, D. H., Bashkooh, B., Turrin, B., and Pannamouz, A., 2004.The Geology of Damavand volcano, Alborz Mountains, Northern Iran, GSA Bulletin, 116(1-2), 16- 29.
Eskandari, A., Amini, S., De Rosa, R., and Donato, P., 2018. Nature of the magma storage system beneath the Damavand volcano (N. Iran): An integrated study. Lithos, 300, 154-176.
Felpeto, A., 2009. VORIS, a GIS based tool for volcanic hazard assessment, user Guide, Observatorio Geofisico Central, IGN.
Felpeto, A., Marti, J., and Ortiz, R., 2007. Automatic GIS- based system for volcanic hazard assessment, Journal of Volcanology and Geothermal Research, 166, 106- 116.
Gallant, E., 2019. Modelling and Assessing Lava Flow Hazards, University of South Florida.
Hansell, A., and Oppenheimer, C., 2004. Health hazards from volcanic gases: a systematic literature review. Archives of Environmental Health: An International Journal, 59(12), 628-639.
Kostka, R., 2002. The world mountain Damavand: documentation and monitoring of human activities using remote sensing data. ISPRS journal of photogrammetry and remote sensing, 57(1-2), 5-12.
Malin, M. C., and Sheridan, M. F., 1982. computer- assisted mapping of pyroclastic surges, Science, 217, 637- 640.
Moine Vaziri, H., 1985. Volcanisme Tertiaire et Quaternaire en Iran, Theses de doctorates Terre, Ocean.
Mortazavi, M., Sparks, R. S. J., and Amigo, A., 2009. Evidence for Recent Large Magnitude Explosive Eruptions at Damavand Volcano, Iran, with Implication of volcanic Hazards, Journal of Sciences, Islamic Republic of Iran, university of Tehran, 20 (20), 253- 264.
Ovcinnikow, A., 1930. Outline of the geology of the Damavand region. Bull. Naturalists Moseou, sect. geol, 8(4).
Toon, O. B., 1980. Volcanoes and climate. Atmospheric Effects and Potential Climatic Impact of the 1980 Eruptions of Mount St. Helens, 15-36.
Williams- Jones, G., and Rymer, H., 2015. Hazards of volcanic gases, in: The Encyclopedia of volcanoes, Academic Press, ), 985- 992.
Zelenski, M., Chaplygin, I., Babadi, M. F., Taran, Y., Campion, R., Mehrabi, B., and Kuznetsova, O., 2020. Volcanic gas emissions from Taftan and Damavand, the Iranian volcanoes. Journal of Volcanology and Geothermal Research, 397, 106880.