نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه زمین‌شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
2 گروه علوم زمین، دانشگاه میلان، میلان، ایتالیا
چکیده
نوار سنندج- سیرجان کمان قاره‌ای فعالی است که حاصل فرورانش پوسته اقیانوسی نئوتتیس به زیر ایران مرکزی است و میزبان مجموعه آذرین ملایر- بروجرد است. به‌تازگی در این مجموعه نمونه‌هایی با ویژگی سنگ‌های آداکیتی گزارش شده است. مطالعه پیش‌رو نشان می‌دهد که از فرایندهای پتروژنتیکی مختلفی که برای تشکیل سنگ‌های آداکیتی پیشنهاد شده دو فرایند در تشکیل سنگ‌های آداکیتی این مجموعه نقش داشته است. 1) برهم‌کنش ماگمای مشتق از پوسته با سنگ‌های الترامافیک؛ 2) تبلور آمفیبول از یک ماگمای مافیک‌تر. به نظر می‌رسد ماگمای با منشأ پوسته‌ای پس از نفوذ به سنگ الترامافیک و برهم‌کنش با آن، بلورهای آمفیبول را درون سنگ الترامافیک متبلور کرده است. رشد آمفیبول با تغییرات بافتی و شیمیایی به سمت حاشیه بلور همراه است. مدل‌سازی شیمیایی نشان داد که رشد آمفیبول با هضم الیوین همراه است. بخش‌های باقیمانده الیوین‌های هضم شده به صورت ادخال درون آمفیبول دیده می‌شود. تبلور آمفیبول باعث افزایش
Th, Zr, Ta و LREE اما کاهش Ti و HREE در ماگمای جدید (مذاب در تعادل با آمفیبول حاشیه‌ای) شده است. هضم الیوین هم مانع کاهش Ni و Co شده است. ترکیب شیمیایی مذاب در تعادل با آمفیبول حاشیه‌ای با سنگ‌های آداکیتی بسیار شبیه است. بنابراین مذاب تشکیل‌دهنده آمفیبول حاشیه‌ای همان مذاب آداکیتی است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
اثنی‌عشری، ا. و حسن‌زاده، ج.، 1393، ماگماتیسم قوسی در بخش میانی نوار سنندج- سیرجان (غرب ایران) و روابط ژئوشیمیایی حاکم بر گرانیتوییدهای این منطقه. فصلنامه زمین‌شناسی ایران، تابستان 1393، سال هشتم، شماره 30، ص 85-96. http://geology.saminatech.ir/fa/Article/9361.
اثنی‌عشری، ا.، تیه‌پولو، م. و قربانی، ق.، 1399، سنگ‌زایی کوارتز دیوریت بروجرد بر پایه زمین‌شیمی عناصر اصلی و کمیاب کانی‌های پیروکسن و آمفیبول. مجله بلورشناسی و کانی‌شناسی ایران، سال بیست و هشتم، شماره 4، ص 1009 - 1022. https://ijcm.ir/article-1-1564-fa.html.
اثنی‌عشری، ا. و سرجوقیان، ف.، 1395، خاستگاه الیوین در سنگ‌های الترامافیک منطقه ملاطالب و نقش الیوین در سیر تحولی ماگما. مجله بلورشناسی و کانی‌شناسی ایران، سال بیست و چهارم، شماره 1، ص 145 -154. https://ijcm.ir/article-1-html 123-fa.
اثنی‌عشری، ا. و سرجوقیان، ف.، 1396، سنگ‌های الترامافیک در بخش میانی نوار سنندج- سیرجان و نقش آنها در ارزیابی شرایط فیزیکوشیمیایی زمان آغاز فرورانش. پترولوژی، سال هشتم، شماره 32، ص 45 - 66. https://ijp.ui.ac.ir/article_22393.html?lang=fa.
اسدی‌آورگانی، م.، رضایی‌کهخایی، م. و قاسمی، ح.، 1398، سنگ‌شناسی و زمین‌شیمی داسیت‌های آداکیتی کالدرای نئوژن قره‌چای، جنوب خاور قوچان، فصلنامه علمی علوم زمین، اسفند 1398، سال بیست و نهم، شماره 114، ص 241-250. https://www.gsjournal.ir/article_102920.html.
Atherton, M.P., and Petford, N., 1993. Generation of sodium-rich magmas from newly underplated basaltic crust, Nature, 362, 144 -146.
Berberian, F., and Berberian, M., 1981. Tectono-plutonic episodes in Iran. In: Gupta, H.K., Delany, F.M. (eds) Zagros–Hindu Kush–Himalaya Geodynamic Evolution. American Geophysical Union, Geodynamics Series, 3, pp. 5–32.
Castillo, P.R., 2006. An overview of adakite petrogenesis, Chinese Science Bulletin, 51(3), 257–268. https://doi.org/10.1007/s11434-006-0257-7.
Castillo, P.R., 2012. Adakite petrogenesis, Lithos, 134- 135, 304- 316.
Davidson, J., Turner, S., Handley, H., Macpherson, C., and Dosseto, A., 2007. Amphibole ‘sponge’ in arc crust?, Geology, 35, 787-790.
Deevsalar, R., Shinjo, R., Ghaderi, M., Murata, M., Hoskin, P.W.O., Oshiro, S., Wang, K.L., Lee, H.Y., and Neill, I., 2017. Mesozoic- Cenozoic mafic magmatism in Sanandaj-Sirjan Zone, Zagros Orogen (Western Iran): Geochemical and isotopic inferences from Middle Jurassic and Late Eocene gabbros, Lithos,
284- 285 ,588-607.
Defant, M.J., and Drummond, M.S., 1990. Derivation of some modern arc magmas by melting of young subducted lithosphere, Nature, 347, 662―665.
Dorais, M., and Tubrett, M., 2008. Identification of a subduction zone component in the Higganum dike, Central Atlantic Magmatic Province: A LA-ICPMS study of clinopyroxene with implications for flood basalt petrogenesis, Geochemistry Geophysics Geosystems, 9, 1-13.
Esna-Ashari, A., and Tiepolo, M., 2020. Petrogenesis of gabbroic rocks from the Malayer plutonic complex (Sanandaj-Sirjan zone, west Iran), Periodico di Mineralogia, 89, 91- 104.
Esna-Ashari, A., and Tiepolo, M., 2021. Reply to Deevsalar and Shinjo (2020) comments on “Petrogenesis of gabbroic rocks from the Malayer plutonic complex, Sanandaj-Sirjan zone, west Iran” (Esna-Ashari and Tiepolo, Periodico di Mineralogia 89, 91-104, 2020), Periodico di Mineralogia, 90, 211- 215.
Esna-Ashari, A., Tiepolo, M., Valizadeh, M.V., Hassanzadeh, J., and Sepahi, A.A., 2012. Geochemistry and zircon U-Pb geochronology of Aligoodarz granitoid complex, Sanandaj-Sirjan Zone, Iran, Journal of Asian Earth Sciences, 43, 11- 22.
Esna-Ashari, A., Tiepolo, M., and Hassanzadeh, J., 2016. On the occurrence and implications of Jurassic primary continental boninite-like melts in the Zagros orogen, Lithos, 258- 259, 37- 57.
Kelemen, P.B., 1995. Genesis of high Mg-number andesites and the continental crust, Contributions to Mineralogy and Petrology, 120, 1- 19.
Kelemen, P.B., Joyce, D.B., Webster, J.D., and Holloway, J.R., 1990. Reaction between ultramafic rock and fractionating basaltic magma. Experimental investigation of reaction between olivine tholeiite and harzburgite at 1150-10508C and 5 kb, Journal of Petrology, 31, 99-134.
Qian, Q., and Hermann, J., 2010. Formation of high-Mg diorites through assimilation of peridotite by monzodiorite magma at crustal depths, Journal of Petrology, 51, 1381- 1416.
Qu, X.-M., Hou, Z. Q., and Li, Y. G., 2004. Melt components derived from a subducted slab in late orogenic ore-bearing porphyries in the Gangdese copper belt, southern Tibetan plateau, Lithos, 74, 131- 148.
Rollinson, H., and Martin, H., 2005. Geodynamic controls on adakite, TTG and sanukitoid genesis: implications for models of crust formation, introduction to the special issue, Lithos, 79, ix–xii.
Tiepolo, M., Oberti, R., Zanetti, A., Vannucci, R., and Foley, S.F., 2007. Trace-element partitioning between amphibole and silicate melt, Reviews in Mineralogy and Geochemistry, 67, 417- 452.
Tiepolo, M., Tribuzio, R., and Langone, A., 2011. High-Mg Andesite Petrogenesis by Amphibole Crystallization and Ultramafic Crust Assimilation: Evidence from Adamello Hornblendites (Central Alps, Italy), Journal of Petrology, 52, 1011- 1045.
Wang, Q., McDermott, F., Xu, J.F., Bellon, H., and Zhu, Y.T., 2005. Cenozoic K-rich adakitic volcanic rocks in the Hohxil area, northern Tibet: lower-crustal melting in an intracontinental setting, Geology, 33, 465–468.
Yogodzinski, G.M., and Kelemen, P.B., 1998. Slab melting in the Aleutians: Implication of an ion probe study of clinopyroxene in primitive adakite and basalt, Earth and Planetary Science Letters, 158, 53- 65.
Yumul, Jr. G.P., Dimalanta, C.B., Faustino, D.V., and De Jesus, J.V., 1999. Silicic arc volcanism and lower crust melting: an example from the central Luzon, Philippines, Journal of Geology, 154, 13- 14.
Zhang, Z., Xiao, W., Ji, W., Majidifard, M.R., Rezaeian, M., Talebian, M., Xiang, D., Chen, L., Wan, B., Ao, S., and Esmaeili, R., 2018. Geochemistry, zircon U-Pb and Hf isotope for granitoids, NW Sanandaj- Sirjan zone, Iran: Implications for Mesozoic-Cenozoic episodic magmatism during Neo-Tethyan lithospheric subduction, Gondwana Research, 62, 227- 245.
)