نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• معصومه حاج‌منوچهری ¹
• مهران آرین ²
• منوچهر قرشی ³
• علی سلگی ⁴
• علی سربی ⁵

¹ دانشجوی دکترا، گروه زمین‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

² دانشیار، گروه زمین‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

³ دانشیار، گروه زمین‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران؛ پژوهشکده علوم زمین، سازمان زمین‌شناسی و اکتشا‌فات معدنی کشور، تهران، ایران

⁴ استادیار، گروه زمین‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

⁵ استادیار، گروه زمین‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج، البرز، ایران

چکیده

شاخص زمین‌ریخت‌شناسی زمین‌ساخت فعال، ابزار مفیدی برای بررسی تأثیر فعالیت زمین‌ساخت در یک ناحیه است. محاسبه این شاخص به‌وسیله نرم‌افزار‌های Arc GIS و سنجش‌از‌ دور (به عنوان ابزار شناسایی) در یک منطقه بزرگ برای تشخیص ناهنجاری‌های احتمالی مرتبط با زمین‌ساخت فعال سودمند است. این روش به‌ویژه در مناطقی که کار مطالعاتی کمی روی فعالیت زمین‌ساختی آن با استفاده از این روش صورت گرفته است، می‌تواند روش نو و مفیدی باشد. بر پایه مقادیر شاخص طول- شیب رودخانه (SL)، عدم تقارن حوضه زهکشی (Af)، انتگرال فرازسنجی (Hi)، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع آن (Vf)، شکل حوضه زهکشی (Bs) و پیچ و خم پیشانی کوه (Smf)، شاخصی به نام Iat (Indexofrelativeactivetectonics؛ زمین‌ساخت فعال نسبی) حاصل شد که ترکیبی از شاخص‌های بالاست و خود به چهار رده تقسیم می‌شود. مقادیر به ‌دست ‌آمده برای شاخص Iat در منطقه مورد بررسی نشان‌دهنده پهنه‌ای با فعالیت زمین‌ساختی پایین (رده 4) در زیر‌حوضه‌های 4 و 6 و پهنه‌ای با فعالیت زمین‌ساختی متوسط (رده 3) در زیر‌حوضه‌های 1، 2، 7، 9، 10، 11، 12، 14، 15 و 19 و پهنه‌ای با فعالیت زمین‌ساختی بالا (رده 2) در زیر‌حوضه‌های 3، 5، 8، 13، 16، 17و 18 است. الگوی تقارن توپوگرافی عرضی (T) نیز برای ناحیه مورد بررسی محاسبه و نتیجه آن به شکل نقشه‌ای از بردارهای T تهیه شد. با مقایسه مقادیر این شاخص با نقشه رده‌بندی زمین‌ساخت فعال نسبی، تطبیق نواحی رده بالا با پهنه‌های دارای مقادیر بالای عدم تقارن تأیید شد.
شاخص زمین‌ریخت‌شناسی زمین‌ساخت فعال، ابزار مفیدی برای بررسی تأثیر فعالیت زمین‌ساخت در یک ناحیه است. محاسبه این شاخص به‌وسیله نرم‌افزار‌های Arc GIS و سنجش‌از‌ دور (به عنوان ابزار شناسایی) در یک منطقه بزرگ برای تشخیص ناهنجاری‌های احتمالی مرتبط با زمین‌ساخت فعال سودمند است. این روش به‌ویژه در مناطقی که کار مطالعاتی کمی روی فعالیت زمین‌ساختی آن با استفاده از این روش صورت گرفته است، می‌تواند روش نو و مفیدی باشد. بر پایه مقادیر شاخص طول- شیب رودخانه (SL)، عدم تقارن حوضه زهکشی (Af)، انتگرال فرازسنجی (Hi)، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع آن (Vf)، شکل حوضه زهکشی (Bs) و پیچ و خم پیشانی کوه (Smf)، شاخصی به نام Iat (Indexofrelativeactivetectonics؛ زمین‌ساخت فعال نسبی) حاصل شد که ترکیبی از شاخص‌های بالاست و خود به چهار رده تقسیم می‌شود. مقادیر به ‌دست ‌آمده برای شاخص Iat در منطقه مورد بررسی نشان‌دهنده پهنه‌ای با فعالیت زمین‌ساختی پایین (رده 4) در زیر‌حوضه‌های 4 و 6 و پهنه‌ای با فعالیت زمین‌ساختی متوسط (رده 3) در زیر‌حوضه‌های 1، 2، 7، 9، 10، 11، 12، 14، 15 و 19 و پهنه‌ای با فعالیت زمین‌ساختی بالا (رده 2) در زیر‌حوضه‌های 3، 5، 8، 13، 16، 17و 18 است. الگوی تقارن توپوگرافی عرضی (T) نیز برای ناحیه مورد بررسی محاسبه و نتیجه آن به شکل نقشه‌ای از بردارهای T تهیه شد. با مقایسه مقادیر این شاخص با نقشه رده‌بندی زمین‌ساخت فعال نسبی، تطبیق نواحی رده بالا با پهنه‌های دارای مقادیر بالای عدم تقارن تأیید شد.

کلیدواژه‌ها

• شاخص‌های زمین‌ریختی زمین‌ساخت فعال
• حوضه زهکشی
• عدم تقارن
• البرز
• چالوس