نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانشیار، گروه جغرافیای طبیعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
چکیده
سامانه‌های رودخانه‌ای و سیمای زمین‌ریختی محیط‌های نیمه‌خشک شمال باختری ایران نشانگر آثار متعددی از فعالیت‌های زمین‌ساختی و تغییرات محیطی کواترنری هستند. چاله زمین‌ساختی جلفا-هادیشهر یکی از دشت‌های شکل گرفته این بخش از ایران در راستای رودخانه ارس است که در پژوهش حاضر داده‌های سامانه‌های رودخانه‌ای آن برای ارزیابی نقش تغییرات زمین‌ساختی، سطح اساس و محیطی در چشم‌انداز دشت مورد بررسی قرار گرفته است. تعیین محدوده حوضه‌های آبریز و مخروط‌افکنه‌های مورد مطالعه و همچنین بررسی ویژگی‌های ریخت‌سنجی آنها با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، تحلیل ساختارهای زمین‌شناسی(ستبرای لایه‌ها، سوی لایه‌ها، اثر گسل‌ها بر لایه‌ها و وجود یا نبود چینه‌شناسی) به‌وسیله تحلیل برش‌های زمین‌شناسی و برش‌های ژئوالکتریک و بازدیدهای میدانی انجام شده است. بررسی‌ها نشان داد که ویژگی‌های ریخت‌سنجی و ریخت‌شناختی سامانه‌های رودخانه‌ای به‌ویژه در بخش مخروط‌افکنه‌ها، به شدت از فعالیت‌های زمین‌ساختی، تغییرات سطح اساس و دیگر تغییرات محیطی دوره کواترنری تأثیر پذیرفته‌اند. با توجه به این‌که در حال حاضر، فعالیت‌های عمرانی سطح دشت جلفا- هادیشهر را در برگرفته‌اند، این پژوهش، ضرورت در اختیار داشتن و لحاظ کردن داده‌های ریخت‌شناختی پیش از ایجاد هرگونه تغییر در چشم‌انداز منطقه را گوشزد می‌نماید و می‌تواند با تشریح پدیده‌های مورفودینامیکی اصلی، چگونگی اثرگذاری انسان بر دشت را در حال حاضر و در آینده توجیه نماید.
کلیدواژه‌ها
جلالی عزیزیان، ح.، 1378- تاریخ مرند. انتشارات مؤسسه گوهرسیاح.
سازمان زمین‌شناسی کشور، 1375- نقشه زمین‌شناسی به مقیاس 100000: 1 جلفا.
عابدینی، م.،1384- بررسی نقش عوامل مورفوژنز در ناپایداری دامنه‌های منطقه دره دیز- دیوان داغی(شمال غرب آذربایجان شرقی). پایان‌نامه دورة دکتری، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه تبریز.
قره‌باغی، م.، 1379- مطالعه آب‌و‌هوای حوضه‌های آبریز رودخانه ارس و دریاچه ارومیه با استفاده از روش اگروتوپوکلیما، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه تبریز.
مؤتمن، ق.، 1385- تحلیل یخبندان‌های شمال غرب آذربایجان و تأثیر سرمای بهاره بر سردرختی‌های منطقه خوی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه تبریز.
مختاری، د.، 1382- تحلیل روابط ویژگی‌های مورفومتری مخروط‌افکنه‌ها با حوضه‌های آبریز مطالعة موردی: حوضه‌ها و مخروط‌افکنه‌های دامنة شمالی میشوداغ(آذربایجان، شمال غرب ایران). تحقیقات جغرافیایی، شماره 71.
مختاری، د.، 1386الف- تحلیل‌های زمین‌ساخت- رسوبی چاله تکتونیکی و در حال گسترش مرند، زمین‌شناسی مهندسی، شمارة 2، صص 87-101.
مختاری، د.، 1386ب- پژوهشی در ژئومورفولوژی و تغییرات آب و هوایی هولوسن در دامنة شمالی کیامکی داغ (شمال غرب ایران)، گزارش طرح تحقیقاتی، دانشگاه تبریز.
مختاری، د.، 1389- پژوهشی در ژئومورفولوژی دشت جلفا- هادیشهر با تأکید بر مورفودینامیک، گزارش طرح پژوهشی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مرند.
مختاری، د.،1381- عوامل مؤثر در گسترش و تکامل مخروط‌افکنه‌های کواترنری در دامنه شمالی میشوداغ (آذربایجان- ایران) و ارزیابی توان‌های محیطی آن، پایان‌نامه دورة دکتری، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه تبریز.
مختاری، د.،1384- اشکال مختلف مخروط‌افکنه‌ایدر اطراف تودة کوهستانی میشوداغ (شمال غربایران) با تأکید بر نقش فعالیت‌های تکتونیکی کواترنر در ایجاد آنها، گزارش طرح تحقیقاتی، دانشکدة علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه تبریز.
Blair, T. C. & Mcpherson, J. G., 1994- Alluvial fan processes and forms. In: A.D.Abrahams and A.J.Parsons(eds.). Geomorphology of desert environment. Chapman & Hall. London.
Bull, W. B., 1962- Relations of alluvial-fan size and slope to drainage- Basin Size and lithology in Western Fresno County, California. U.S.Geol.Surv.Prof.Pap.450-B, 51-53.
Bull, W. B., 1964- Geomorphology of segmented alluvial fans in western Fresno County, California: United States Geological Survey Professional Paper 352E, 128p.
Bull, W. B., 1972- Recognition of alluvial fan deposits in the stratigraphic record. In: Rigby, J.K., and Hamblin, W.K. (eds.). Recognition of Ancient Sedimentary Environments: EPM Special Publication 16, p. 63-83.
Calvache, M. L., Viseras, C. & Fernandez, J., 1997- Controls on fan development- evidence from fan morphometry and Sedimentology: Sierra Nevada, E Spain: Geomorpholog 21, p. 69-84.
Chamyal, L. S., Maurya, D. M. & Raj, R., 2003- Fluvial systems of the drylands of western India: A synthesis of late Quaternary environmental and tectonic changes. Quartern. Int., 104: 69-86.
Cook, R. U., Warren, A. & Goud, A., 1993- Desert geomorphology. Vcl Press. London.
Harvey, A., 1988- Controls of alluvial fan development : the alluvial fans of the Sierra de Carrascoy, Murcia, Spain. Catena 13, 123-137.
Harvey, A. M., 1990- Factors influencing quaternary alluvial fan development in southeast Spain. In: A.H.Rachocki and M.Church(eds.). Alluvial fans: A field approach. John Wiley & Sons. p. 247-270.
Harvey, A. M., 1996- The role of alluvial fans in the mountain fluvial Systems of southeast Spain: Implications of Climatic Change: Earth Surface Processes and Land forms, Vol. 21. p. 543-553.
Hirst, J. P. P. & Nichols, G. J., 1986- Thrust tectonic controls on Miocene alluvial distribution patterns, southern Pyrenees. In: Allen PA, Homewood P, editors. Foreland Basins, vol. 8. Int Assoc Sediment Spec Publ; p. 247–58.
Hooke, J. M., 2008- Temporal variations in fluvial processes on an active meandering river over a 20-year period. Geomorphology 100, 3-13.
Hooke, R. L., 1967- Processes on arid region alluvial fans. Journal of geology, 75, pp. 438-460.
Hooke, R. L. & Rohrer, W. L., 1977- Relative erodibility of source area rock types, as determined from second- order variations in alluvial – fan size. Geol. Soc. Amer. Bull. 88:1177-1182.
Kostaschuk, R. A., Macdonald, G. M. & Putnam, P. E., 1986- Depositional Process and alluvial fan-Drainage basin morphometric relationships near Banff, Alberta, Canada: Eart Surface Processes and landforms, Vol. 11, p. 471-484.
Luzo´n, A., Gonza´lez, A., Munoz, A. & Sa´nchez-Valverde, B., 2002- Upper Oligocene–Lower Miocene shallowing upward lacustrine sequences controlled by periodic and non-periodic processes (Ebro Basin, Spain). J Paleolimnol 28:441– 6.
Luzo´n, A., 2001- Ana´lisis Tectosedimentario de los materiales Terciarios continentales del sector central de la Cuenca del Ebro (provincias de Huescay Zaragoza.) PhD thesis, Zaragoza Univ., Spain.
Milla´n Garrido, H., Pueyo Morer, E., Aurell Cardona, M., Luzo´n Aguado, A., Oliva Urc´a, B. & Mart´nez Pena, B., 2000- Actividad tecto´nica registrada en los depo´ sitos terciarios del frente meridional del Pirineo central. Rev Soc Geol Esp 13: 279–300.
Munoz, A., Arenas, C., Gonza´lez, A., Luzo´n, A., Pardo, G. & Villena, J., 2002- Ebro Basin (Northeastern Spain). In: Gibbons W, Moreno T, editors. Geology of Spain. London7 Geological Society; p. 301– 9.
Munoz, J. A., Mart´nez, A. & Verge´s, J., 1986- Thrust sequences in the eastern Spanish Pyrenees. J Struct Geol 8:399– 405.
Oguchi, T. & Ohmori, H., 1994- Analysis of relationships among alluvial fan area, Source basin area, basin slope, and sediment yield: Z. Geomoph. NB.F. 38. p. 405-420.
Puigdefa`bregas, C., Munoz, J. A. & Verge´s, J., 1992- Thrusting and foreland basin evolution in the Southern Pyrenees. In: Mc Clay KR, editor. Thrust tectonics. Chapman & Hall; p. 247–54.
Puigdefa`bregas, C. & Souquet, P., 1986- Tectosedimentary cicles and depositional sequences of the Mesozoic and Tertiary from the Pyrenees. Tectonophysics 129:173– 203.
Renssen, H., Lougheed, B. C., Aerts, J. C. J. H., De Moel, H., Ward, P. J. & Kwadijk, J. C. J., 2007- Simulating long-term Caspian Sea level changes: the impact of Holocene and future climate conditions. Earth and Planetary Science Letters, 261, 685-693.
Riba, O., Reguant, S. & Villena, J., 1983- Ensayo de s´ntesis estratigra´fica y evolutiva de la Cuenca terciaria del Ebro. In: Libro Jubilar JM R´os, editor. Geolog´a de Espana, Tomo II. Instituto Geolo´gico y Minero de Espana; p. 131– 59.
Scott Eaton, L. S., Morgan Benjamin, B. A., Kochel, R. C. & Howard, A. D., 2003- Quaternary deposits and landscape evolution of the central Blue Ridge of Virginia. Geomorphology 56: 139-154.
Silva, P. G., Harvey, A. M., Zazo, C. & Goy, J. L., 1992- Geomorphology, depositional style, and morphometric relationships of Quaternary alluvial fans in the Guadalentin Depression (Murcia, southeast Spain). Zeitschrift für Geomorphologie N. F. 36, pp. 325-341.
Villena, J., Pardo, G., Pe´rez, A., Munoz, A. & Gonza´lez, A., 1996a- The Tertiary of the Iberian margin of the Ebro Basin: sequence stratigraphy. In: Friend P, Dabrio C, editors. Tertiary Basins of Spain, The Stratigraphic Record of Crustal Kinematics. World and Regional Geology Series. Cambridge University Press; p. 77– 82.
Villena, J., Pardo, G., Pe´rez, A., Munoz, A., Gonza´lez, A., 1996b- Tertiary of the Iberian margin of the Ebro Basin: paleogeography and tectonic control. In: Friend P, Dabrio C, editors. Tertiary Basins of Spain: The Stratigraphic Record of Crustal Kinematics World and Regional Geology Series. Cambridge7 Cambridge University Press; p. 83– 8.
Viseras, C. & Maldonado, A., 1999- Facies architecture, seismic stratigraphy and development of a high latitude basin: the powell Basin(Antarctica). Marine geology, 157:69-87.
)