نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، گروه زمین‌شناسی, تهران, ایران
2 دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، گروه زمین شناسی، تهران، ایران
چکیده
رودخانه‌ها مهم‌ترین زمین‌منظرهای موجود در سطح زمین هستند که تجزیه آنها به عنوان یک ابزار با ارزش در بررسی‌های زمین‌ساختی مربوط به چند هزار سال تا دو میلیون سال گذشته شناخته شده است. رودخانه قزل‌اوزن به‌عنوان یکی از طولانی‌ترین سامانه‌های رودخانه‌ای در کشور به تغییرشکل‌های زمین‌ساختی به‌خوبی پاسخ داده است. با کشف و توصیف ناهنجاری‌های ژئومورفیک در طول رودخانه قزل‌اوزن و همخوانی آنها با ساختارها خواهیم توانست نقش ساختارها در ایجاد دگرشکلی‌های فعال را مشخص کنیم. انحنای شدید و ناگهانی برای جریان رودخانه، تغییرات ناهنجار سینوسیتی رودخانه و وجود Knickpointها بر روی نیمرخ طولی رودخانه از جمله ناهنجاری‌های ژئومورفیک مرتبط با ساختارها هستند. انحنای مسیر رودخانه و تغییرات ناهنجار سینوسیتی رودخانه بر روی تصاویر ماهواره‌ای شناسایی و با مشاهدات روی زمین تأیید شده‌اند. Knickpointها بر روی نیمرخ‌های طولی رودخانه مشخص شده‌اند و اثرات سنگ‌شناسی در ایجاد آنها بررسی شده است به‌گونه‌ای که فقط Knickpointهایی در نظر گرفته شده که بر اثر ساختارها ایجاد شده‌اند. نیمرخ‌های طولی رودخانه از مدل ارتفاع رقومی (DEM) به‌دست آمده‌اند. ناهنجاری‌های یاد شده سپس با ساختارهای استخراج شده از نقشه‌های زمین‌شناسی انطباق داده شده و به این ترتیب ساختارهای مؤثر در ایجاد ناهنجاری‌های ژئومورفیک شناسایی شده‌اند. منطقه مورد بررسی در پهنه‌های سنندج - سیرجان, ایران مرکزی و البرز باختری واقع شده است. در پیرامون رودخانه قزل‌اوزن، سنگ‌های مارن، ماسه‌سنگ، لای‌سنگ، آهک، توف، آگلومرا و سنگ‌های آتشفشانی به طور گسترده‌ای رخنمون دارند. این سنگ‌ها، متعلق به سازندهای قم، سرخ زیرین، سرخ بالایی و سازندکرج هستند. انحنای رودخانه قزل‌اوزن در نواحی کوه‌پلنگی، جلودارلو، چم و ینگجه بررسی شده است. تغییرات ناهنجار سینوسیتی رودخانه در نواحی جمعه‌لو، گل‌قشلاق، آرموتلو، کوه قراول، قافلانکوه و کوه پاجدار مطالعه شده است. در نواحی شریف‌آباد، ایمیر، کوه قراول و کوه پاجدار، Knickpointها بر روی نیمرخ طولی رودخانه قزل‌اوزن تشخیص داده شده‌اند. نتایج به‌دست آمده نشان می‌دهد که چین‌های با روند شمال‌باختری – جنوب‌خاوری و شمال خاوری- جنوب باختری بیشترین تأثیر را در انحنای مسیر رودخانه قزل‌اوزن داشته‌اند. ناهنجاری‌های ژئوموفیک دیگر بر اثر عملکرد گسل‌های با روندهای شمال باختری- جنوب‌خاوری، شمال‌خاوری- جنوب‌باختری، شمالی- جنوبی و خاوری- باختری پدید آمده‌اند بویژه در مواردی که گسل‌های با روند شمال‌باختری- جنوب خاوری و شمال خاوری- جنوب باختری یکدیگر را قطع کرده‌اند. بنابراین فعال‌ترین روندهای ساختاری در پیرامون رودخانه قزل‌اوزن عبارتند از روندهای شمال باختری- جنوب‌خاوری، شمال‌خاوری- جنوب‌باختری، شمالی- جنوبی و خاوری- باختری که بیشتر با روند شکستگی‌های موجود در پی‌سنگ ایران زمین نیز برابر هستند. با این روش چین‌ها و گسل‌های فعال در ناحیه شناسایی شده‌اند.
کلیدواژه‌ها
)