نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

2 سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران

3 سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران.

4 دانشگاه بارسلونا، بارسلونا، اسپانیا.

چکیده

کانسار سولفید توده‌ای سرگز، در شهرستان جیرفت (جنوب‌ خاور استان کرمان) در پهنه سنندج- سیرجان جنوبی واقع است. بازالت‌های بالشی با سن احتمالی تریاس بالایی- ژوراسیک زیرین و با گسترش حدود 2 کیلومتر مربع، سنگ میزبان کانسار سولفید توده‌ای سرگز هستند. رخداد کانه‌زایی در درون سنگ‌های بازالتی تا آندزی بازالتی‌، وجود افق ژاسپیلیت و لایه‌های آهن- منگنز در بخش‌های جانبی کانسار، تشکیل منطقه کانی‌سازی رشته‌ای (Stringer Zone) به‌طور ناهمشیب با توده معدنی، وجود پیریت به عنوان کانی سولفیدی اصلی، وجود ساخت و بافت برشی و وجود منطقه‌بندی کانیایی در توده معدنی، همگی حاکی از این است که کانسار سرگز از نوع کانسارهای سولفید توده‌ای آتشفشان‌زاد است. کانی‌شناسی این کانسار، ساده و به‌طور عمده شامل کانی‌های پیریت، کالکوپیریت و اسفالریت است. وجود نسل‌های مختلف کانی‌ها در توده معدنی، تفاوت در شکل، اندازه، رابطه متقابل بین کانی‌ها، تأخر و تقدم در رشد کانی‌ها، بافت‌های جایگزینی، تشکیل بافت‌های برشی گسترده و منطقه‌بندی کانیایی آن  نشان‌دهنده تاریخچه تکامل پیچیده کانسار و حاکی از فرایندهای همزمان و پس از نهشت کانسنگ است. براساس مطالعات کانی‌شناسی و ساخت و بافت، چهار مرحله اصلی کانه‌زایی تشخیص داده شد. مرحله اول عمدتاً همراه با تشکیل کانی‌های سولفیدی به صورت پیریت‌های غنی از As و مقادیر فرعی اسفالریت، کوارتز و باریت است. پیریت فرامبوییدال و پیریت و اسفالریت کولوفرم در این مرحله تشکیل شده‌اند. در این مرحله همچنین، ریزش دودکش سولفیدی، احتمالاً به واسطه انحلال زمینه انیدریتی، موجب تشکیل انباشت‌هایی از برش‌های سولفیدی شده است. مرحله دوم با تشکیل کانی‌های پیریت، اسفالریت، تنانتیت- تتراهدریت وگالن به صورت وجه‌دار و دانه‌درشت دنبال شده است که کانی‌ پیریت نسبت به پیریت‌های مرحله اول دارای میزان کبالت بالاتری است. در مرحله سوم، سولفیدهای مرحله اول و دوم تحت تأثیر فرایند پالایش زونی (Zone Refining) و جایگزینی توسط کالکوپیریت قرار گرفته‌اند. در این مرحله، زون غنی از کالکوپیریت در بخش زیرین و زون غنی از اسفالریت، تنانتیت- تتراهدریت و مقدار کم گالن در بخش بالایی کانسار طی فرایند پالایش زونی تشکیل شده است. در مرحله چهارم، کالکوپیریت ته‌نشست یافته در بخش زیرین کانسار، تحت تأثیر فرایند یادشده بازیافت(Over Refining) ، شسته شده و همراه با کربنات جایگزین‌کننده باریت، زون غنی از اسفالریت و کالکوپیریت را در بخش بالایی کانسار تشکیل داده و زون غنی از پیریت را در بخش زیرین بر جای گذاشته است.

کلیدواژه‌ها

کتابنگاری
بدرزاده، ز. و آقازاده، م.، 1385- نقشه زمین‌شناسی منطقه معدنی سرگز و زاغو به مقیاس 1:2000.
سبزه‌ئی، م. و یوسفی، ا. ق.، 1379- دیباچه‌ای بر زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کانسار سولفید توده‌ای سرگزکوه جیرفت (جنوب‌شرقی ایران)، شرکت آرمان پژوه سبزواران، 59 صفحه.
سبزه‌ئی، م. و یوسفی، ا. ق.، 1381- گزارش پایان عملیات اکتشافی معدن مس سرگزکوه جیرفت، شرکت آرمان پژوه سبزواران، 52 صفحه.
مهندسین مشاور خدمات زمین‌فیزیک،1380- گزارش مطالعات ژئوفیزیک در معادن سرگز کوه جیرفت (مرحله اول و دوم)، 37 صفحه.
شهرکی قدیمی، ع.، 1382-  نقشه زمین‌شناسی 1:100000 اسفندقه، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.  
 
 
 References
Alt, J. C., 1999- Hydrothermal alteration and mineralization of oceanic crust: Mineralogy geochemistry and processes: Rev in Econ Geol 8: 133-155.
Barrett, T. J. & MacLean W. H., 1999- Volcanic sequences, lithogeochemistry and hydrothermal alteration in some bimodal volcanic-associated massive sulfide systems. In Volcanic-Associated Massive Sulfide Deposits: Processes and Examples in Modern and Ancient Environments. Edited by C. T. Barrie and M. D. Hannington. Society of Economic Geologists, Rev in Econ Geol 8: 101-131.
       Davis, E. E., Mottl M. J. & Fischer A. T., 1992- Proc ODP, Init Rep 139
Eldridge, C. S., Barton, P. B., Jr. & Ohmoto, H., 1983- Mineral textures and their bearing on formation of the Kuroko orebodies. In Ohmoto, H. & Skinner, B. J. (Eds.), The Kuroko and Related Volcanogenic Massive Sulfide Deposits. Econ. Geol. Monogr., 5:241-281.
Hannington, M. D., Tivey, M. K., Larocque, A. C. L., Petersen, S. & Rona, P. A., 1995- The occurrence of gold in sulfide deposits of the TAG hydrothermal field, Mid-Atlantic Ridge. Can. Mineral., 33:1285-1310.
Hannington, M. D., Galley, A. G., Herzig, P. M. & Petersen, S., 1998 - COMPARISON OF THE TAG MOUND AND STOCKWORK COMPLEX WITH CYPRUS-TYPE.
Herzig, P. M. & Hannington, M. D.,1995- Polymetallic massive sulfides at the modem seafloor, A review, Ore Geology Reviews 10, 95-115
Honnorez, J., 2003- Hydrothermal alteration vs. ocean -floor metamorphism. A comparison between two case histories:the TAG hydrothermal mound(Mid Atlantic Ridge)vs. DSDP/ODP hole 504B(Equatorial East Pacific),Geoscience,C.R.335,781-824.
Humphris, S. E. & Thompson, G., 1978- Hydrothermal alteration of oceanic basalts by seawater. Geochim. Cosmochim. Acta, 42:107-125.
Huston, D. L., Power, M., Gemmell, J. B. & Large, R. R., 1995- Design, calibration and geological application of  the first operational Australian laser ablation sulphur isotope microprobe. Aust J Earth Sci 42:549-555
Knuckey M. J., Watkins J. J. ,1982- The geology of the Corbet massive sulphide deposit Noranda district, Quebec, Canada. In: Hutchinson RW, Spence CD, Franklin JM (eds), Precambrian sulphide deposits. H.S. Robinson Memorial Vol., Geol Ass Can Spec Pap 25: 297±317
Nehlig, P., Juteau, T., Bendel, V. & Cotten, J., 1994- The root zone of oceanic hydrothermal systems: constraints from the Samail ophiolite (Oman). J. Geophys. Res., 99:4703-4713.
Ramdonr, P., 1980- The Ore Minerals and Their Intergrowths, 2nd edn. International Series in Earth Sciences, Pergamon, Oxford. No. 35, Pergamon, Oxford.
Roedder, E.,1968- The noncolloidal origin of colloform textures in sphalerite ores. Economic Geology, 63, 451-471.
Sabzehei, M., 1974- Les melanges ophiolitiques de la region d Esfandagheh. These, Universite de Grenoble, France, 303 pages.
Scott, S. D. & Kissin, S. A., 1973- Sphalerite composition in the Zn–Fe–S system below 300°C. Econ. Geol. 68,475-479
Seyfried, W. E. Jr & Bischoff, J. L., 1981- Experimental seawater-basalt interaction at 300˚C, 500 bars, chemical exchange, secondary mineral formation and implications for the transport of heavy metals: Geochim Cosmochim Acta 45: 135-147
Sharpe, J. I.,1968-Geology and sulfide deposits of the Mattagami area. que. Dep. Nat. Resou. Geol. Rep.,13
Tivey, M. K., Humphris, S. E., Thompson, G., Hannington, M. D. & Rona, P. A., 1995- Deducing patterns of fluid flow and mixing within the TAG active hydrothermal mound using mineralogical and geochemical data. J. Geophys. Res., 100:12527-12555.
Winchester, J. A. & Floyd, P. A., 1977, Geochemical discrimination of different magma series and their differentiation products using immobile elements. Chemical Geology, 20, p. 325-343.
Xu, Q. & Scott, S. D., 2005- Spherulitic pyrite in seafloor hydrothermal deposits:products of rapid crystallization from mixing fluids, In:Mao, J. & Bierlin(eds), Mineral deposit research:meeting the global challenge, Vol.1, 711-713.