نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
گروه پژوهشی جغرافیای دانشگاه تبریز، ایران
چکیده
گسل تبریز که در ادامه شمال باختری خود گسل شمالی میشو را نیز شامل می‌شود با روند شمال باختری- جنوب خاوری خود دارای سازوکاری راستالغز با مؤلفه راست‌بر است و یکی از لرزه‌خیزترین گسلهای ایران در ناحیه آذربایجان است. مطالعات به عمل آمده در قسمتهای مختلف این گسل حاکی از وجود آثار ریخت‌شناختی متعدد ناشی از فعالیتهای زمین‌ساختی در راستای آن است. آبگیرهای فرونشستی از جمله این آثار هستند که با وجود اهمیت آنها از نظر زمین‌شناختی، زمین‌ریخت‌شناختی و زمین‌ساختی مطالعه‌ای در ایران در مورد آنها صورت نگرفته است. لذا، بررسی آبگیرهای فرونشستی به عنوان یکی از آثار زمین‌ریختی گسلهای راستالغز برای شناسایی گسلهای فعال، مهم‌ترین هدف این مقاله است که با بررسی آبگیر قوری گل بستان آباد، آبگیر خشک گردنه پیام، آبگیر خشک ارلان و آبگیر خشک قوری گل میشوداغ، سعی شده است این مهم حاصل گردد.
تمامی این آبگیرها به وسیله گسلهای راستالغز و عادی محصور شده‌اند که سازوکار آنها بر پایه اطلاعات حاصل از بررسی منابع و مشاهدات میدانی و مطالعه آثار زمین‌ریختی آنها از قبیل انحراف رودخانه‌ها، پادگانه‌های رودخانه‌ای نامتقارن و مخروط افکنه‌ها مورد شناسایی قرار گرفته است. با توجه به یافته‌های این پژوهش در مورد هر یک از حوضه‌های انباشتی فوق و پرشدگی این حوضه‌ها با نهشته‌های بسیار جوان کواترنری، می‌توان آبگیرهای دایر و یا خشک تشکیل شده در راستای گسل تبریز و شمالی میشو را دلیلی بر فعال بودن این گسلها دانست و رویداد زمین لرزه‌های نسبتاً قوی را در چنین مناطقی پیش‌بینی نمود.
کلیدواژه‌ها
اسدیان و همکاران،1373- نقشة زمین‌شناسی به مقیاس 1:100000 مرند. سازمان‌زمین‌شناسی کشور.
بلادپس، ع.، 1383- پژوهش در تحول تکتونیکی و مرفولوژیکی تالاب قوری گل تبریز. فصلنامه جغرافیایی سرزمین، شماره 4، صص92-81 .
بهروزی و همکاران، 1376- نقشة زمین‌شناسی به مقیاس 1:100000 بستان آباد. سازمان‌زمین‌شناسی کشور.
جعفرخانی، ع.، 1374- بررسی پترولوژی و ژئوشیمی توده‌های گرانیتوییدی جنوب غرب مرند و سنگهای مجاور با نگرش به پتانسیل کانی‌سازی آن (در محدودة روستاهای محبوب‌آباد، پیربالا و عیش آباد). پایان‌نامة کارشناسی ارشد. دانشکدة علوم، دانشگاه تبریز.
حسامی، خ.،کارخانیان،آ. و جمالی، ف.، 1375- گزارش مقدماتی شناسایی تعدادی از گسلهای فعال منطقة آذربایجان. مؤسسة بین المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله.
خیام، م. و مختاری کشکی، د.، 1380 - استوک گچی قلعه‌سی و اثر آن در مورفولوژی دامنه‌های اطراف آن : مجله فضای جغرافیایی، شمارة 3 . صفحة 54-41 . دانشگاه آزاد اسلامی اهر.
خیام، م.و مختاری، د. ،1382- ارزیابی عملکرد فعالیتهای تکتونیکی بر اساس مورفولوژی مخروط افکنه‌ها (مورد نمونه:مخروط افکنه‌های دامنة شمالی میشو داغ). پژوهشهای جغرافیایی، شمارة 44، صص 10-1.
درویش زاده، ع.، 1370- زمین شناسی ایران. نشر دانش امروز.
رضایی مقدم، م. ح.، 1370- تحقیق در تحول ژئومورفولوژی دامنه شمالی توده آتشفشانی سهند، رساله کارشناسی ارشد. دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه تبریز.
قاسمی تودشکی، م.، 1376- پژوهش در ژئومورفولوژی دامنه جنوبی موروداغ. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه تبریز.
مختاری ، د.، 1379- آسیب پذیری سکونت‌گاههای واقع در مسیر خطوط گسل و عمران روستایی. مجله مسکن و انقلاب (پائیز و زمستان)، صفحه 74-70.
مختاری ، د.، 1380- گسل شمالی میشو و نقش آن در مورفولوژی دامنة شمالی میشوداغ (آذربایجان- ایران). مجموعه مقالات دومین کنفرانس زمین شناسی و محیط زیست ایران، جلد دوم، صفحه 813-801. دانشگاه تربیت مدرس.
مختاری، د.، 1381- عوامل مؤثر در گسترش و تکامل مخروط افکنه‌های کواترنری در دامنه شمالی میشوداغ (آذربایجان- ایران) و ارزیابی توانهای محیطی آن. پایان‌نامه دورة دکتری. دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه تبریز.
مختاری، د.، 1382- عوامل ژئومورفولوژیکی فعال در مسیر آزادراه تبریز- مرند و راههای مقابله با آن. طرح تحقیقاتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرند.
مختاری، د.، 1383- پژوهشی در اثرات ژئومورفولوژیکی گسل شمالی میشو و آسیب‌پذیری سکونت‌گاههای واقع در مسیر آن. طرح تحقیقاتی. دانشگاه تبریز.
مددی، ع.؛ رضایی مقدم، م. ح.؛ رجایی، ع. ح.، 1383- پژوهشی در تکامل ژئومورفولوژیکی دریاچه نئور، شمال غرب ایران«منطقه اردبیل». فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 74. صص 92-103.
نبوی، م. ح.، 1355- دیباچه‌ای بر زمین‌شناسی ایران- انتشارات سازمان زمین شناسی کشور، 109 صفحه.
ولی‌زاده کامران، خ.، 1380- «پهنه‌بندی خطر زلزله با استفاده از سنجش از دور و سیستمهای اطلاعات جغرافیایی در شهرستان تبریز». پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.
References
Al-Bataina, B.A., Al-Taj, M.M., Atallah, M.Y., ARTICLE IN PRESS. Relation between radon concentrations and morphotectonics of the Dead Sea transform inWadi Araba, Jordan. Radiation Measurements.
Aydin, A., & Nur, A., 1982- Evolution of Pull-apart basins and their scale independence, Tectonics, V. 1, pp. 91-105.
Blair, T.C. & Mcpherson, J.G., 1994b- Alluvial fan processes and forms. In: A.D.Abrahams and A.J.Parsons(eds.). Geomorphology of desert environment. Chapman & Hall. London.
Bulsov, M.M., Klerkx, J., Abdrakhmatov, K., Delvaux, D., Batalev, V.Yu., Kuchai, O.A., Dehandsschutter, B., Muraliev, A., 2003- Recent strike- slip deformation of northern Tien Shan. In: Storti, F., Holdsworth, R. E.,Salvini, F.(eds) Interplate strike-slip deformation Belts. Geological Society, Special Publications, 210: 33- 64.
Burchfiel,B.C. & Stewart,J.h., 1966- Pull-apart orientation of the central segment of Death Valley, California. Geological society of America Bulletin 77, pp. 439-442.
Crowell, J.C., 1974- Origin late Cenozoic basins in southern California. In: W.R. Dickinson(ed.).Tectonics and sedimentation,Society of Economic palaeontologists and mineralogists Special Publication 22, pp.190-204.
Deng, Q., Zhang, P. & Chen, S., 1986- Structure and deformation character of strike- slip fault zones. Pure and Applied Geophysics 124, , pp. 203-223.
Dewey, J.F., Hempton, M.R., Kidd, W.S.F., Saroglu, F., & Sengur, A.M.C., 1986- Shortening of lithosphere: the neotectonics of eastern Anatolia- a young collision zone. In: M. P. Coward, and A. C. Ries (eds.), Collision tectonics, Geological Society of london Special Publication 19, pp. 3-36.
Eftekhar-nezhad, J.,1975- Brief history and structural development of Azarbaijan. Geol. Surv. of Iran. Internal Report. 8.pp.
Goudie, A.S., 2004- Encyclopedia of geomorphology.Routledge pub. Vol.2.
http://66.218.71.225/search/cache?p=sag+ponds+strick-slip+faults&toggle=1&ei=UTF-8&b=51&u=www.countyofsb. org/plandev/devrev/projects/prov-landing/Prov-pdf/5.1-Geologic-Resources.pdf&w=sag+ponds+strike+slip+faults&d= F37FE47082&icp=1&.intl=us
Keller, E.A., Pinter, N., 1996- Active tectonics: Earthquakes, Uplift, and Landscape. Prentice Hall, Pup.
Ketter, B., 2005- Seismologist's Dictionary , UWM Geosciences Homepage
Knott, J.R., Sarna-Wojcicki, A.M., Machette , M.N., Klinger, R.E., 2005- Upper Neogene stratigraphy and tectonics of Death Valley - a review. Earth-Science Reviews, ARTICLE IN PRESS.
Lukina, N.V., 1996- Active faults and seismicity in Altai. Russian geology and geophysics.Vol37, No.11, pp. 68-71.
Mial, A.D., 1990- Principles of sedimentary basin analysis. Springer-Verlag Pub.
Primer, A. & Bolt, B.A., 1978- Earthquakes. Freeman and company pub.
Ramirez-Harrera, M.T., 1998-Geomorphic assessment of active tectonics in the Acambay Graben,Mexican volcanic belt. Earth surface processes and landforms,Vol 23.317-332.
Ritter, D.F., Kochel, R.C. & Miller, J.,R., 1995- Process geomorphology.Wm.C.Brown Pub.
Seyfot, C.K., 1987- Encyclopedia of structural geology and tectonics, Encyclopedia of earth science series, Vol. 10, New York: Van Nostrand Reinhold,
Stewart, I.S., Hancock, P.L., 1992- Neotectonics. In: Twiss & Moores. Structural geology. 370-409.
Sylvester, A.G., 1988- Strike-slip faults. Geological society of America Bulletin, v. 100: 1666- 1703.
Woodcock, N.H., Schubert, C., 1992- Continental strike-slip tectonics. In: Twiss & Moores. Structural geology.251-263.
www.humboldt.edu/~geodept/geology108/folds_faults.html
Wysocka, A., Swierczewska, A., 2003- Alluvial deposits from the strike-slip fault Lo River Basin(Oligocene/Miocene), Red river fault zone, north-western Vietnam. Journal of Asian earth sciences 21: 1097-1112.
Zuchiewicz, W.,Cuong, N.Q., Bluszcz, A., Michalik, M., 2004- Quaternary sediments in the Dien Bien Phu fault zone, NW Vietnam: a record of young tectonic processes in the light of OSL-SAR dating results. Geomorphology 60 : 269–302.
)