نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکترا، گروه زمینشناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
2 استادیار، گروه زمینشناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
3 استاد، گروه زمینشناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
4 دانشیار گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران
چکیده
در پژوهش حاضر جهت تفکیک بخش‌های مختلف ردیف رسوبات پالئوژن حوضه رسوبی کپهداغ و تطابق ناحیه‌ای این حوضه با نواحی همجوار در منطقه آسیای میانی، از دوکفه‌ای‌های اویستر استفاده شده است. همچنین مطالعه دیرینه زیست جغرافیایی این فونا نیز مدنظر این پژوهش بوده است. بر این اساس، اجتماعات Pycnodonte-Oestra در انتهای سازند چهل کمان معرف زمان پالئوسن پسین و اولین ظهور گونه Flemingostrea hemiglobosa در قاعده سازند خانگیران نشانگر آغاز ائوسن است. همچنین، اجتماعات انواع گونه‌ها و زیرگونه‌های مختلف زیرجنس Turkostrea در سازند خانگیران گویای بخش میانی ائوسن پیشین و تجمعات Sokolowia در بخش نزدیک به رأس سازند خانگیران نیز شاخص محدوده سنی لوتشین ـ بارتونین در نظر گرفته شده‌اند. این ویژگی‌ها در تطابق کامل با اجتماعات ثبت شده از فونای دوکفه‌ای در سایر نقاط آسیای میانه نظیر حوضه‌های آمودریا، فرغانا، افغان ـ تاجیک و تریم چین بوده و نشان از تاریخچه زمین شناسی یکسان حوضه‌های فوق در طول پالئوژن دارند که در نتیجه آن، حضور انواع تاکسای نرمتنان شناسایی شده در حوضه کپهداغ، در افق‌ها و واحدهای سنی مشابه در سرتاسر منطقه عظیم آسیای میانه رخ داده است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
کتابنگاری
افشارحرب، ع.، 1373- زمینشناسی ایران، زمینشناسی کپهداغ، سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور، 276ص.
حسین زاده فیروزیان، م. و وحیدی‌نیا، م.، 1390- زیستچینه نگاری بخش زیرین سازند خانگیران بر مبنای روزن داران پلانکتونیک در برش الگو (روستای یاقل، شمال شهر درگز) غرب حوضه رسوبی کپهداغ، رخساره‌های رسوبی، 4 (2)، صص. 151 تا 161.
خادم، م. ج.، 1377- بایواستراتیگرافی سازند خانگیران بر مبنای نانوپلانکتن‌های آهکی، غرب دشت سرخس (شرق روستای کاریزک). پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، 196ص.
ریوندی، ب.، 1392- چینهسنگی و چینهزیستی سازند چهلکمان در شرق و مرکز حوضه رسوبی کپهداغ، رساله دکترا، دانشگاه فردوسی مشهد، 309 ص.
سنماری، س.، 1377- بایواستراتیگرافی سازند خانگیران بر مبنای نانوپلانکتن‌های آهکی (شرق ناودیس چهلکمان)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، 127ص.
صلاحی، ا. و وحیدی‌نیا، م.، 1390- توصیف سیستماتیک، پالئواکولوژی و پالئوبیوژئوگرافی دوکفه‌ای‌های اویستر سازند خانگیران در برش ناودیس چهلکمان، شرق حوضه رسوبی کپهداغ، رخساره‌های رسوبی، 4 (1): صص 54تا 64.
صلاحی، ا. و وحیدی‌نیا، م.، 1391- بررسی پالئواکولوژی و شرایط اقیانوسی دیرینه سازند خانگیران بر اساس عدم حضور Morozovella، از جنس‌های شاخص فرامینیفری ائوسن، فصلنامه زمینشناسی و محیط زیست، 21: 1391، صص. 1تا 12.
صلاحی، ا. و وحیدی‌نیا، م.، 1392- زیست چینهنگاری بخش پایینی سازند خانگیران بر مبنای فرامینیفرهای پلانکتونیک در برش ناودیس چهلکمان، خاور حوضه رسوبی کپهداغ، فصلنامه پژوهش‌های چینهنگاری و رسوب شناسی، 29 (2): صص.87 تا 106.
صلاحی، ا.، 1390- زیست چینهنگاری سازند خانگیران در دشت سرخس، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.
صلاحی، ا.، قادری، ع.، عاشوری، ع. و ثیاب قدسی، ع.، 1395- آثار فرسایش زیستی و قشرسازی بر روی فسیل نرمتنان : مطالعه موردی از سازند چهلکمان در برش شیخ، باختر حوضه رسوبی کپهداغ، دوره 4، شماره 1، سال، صص. 31 تا 44.
مافی، آ.، 1380- تعیین سن قاعدة سازند خانگیران براساس نانوپلانکتون‌های آهکی در ناودیس چهل کمان (شرق کپه داغ). بیستمین گردهمایی علوم زمین.
مشیرفر، ی.، 1391- پالئواکولوژی، پالینوفاسیس و چینهنگاری سکانسی سازند خانگیران در شرق کپهداغ (برش ناودیس چهلکمان)، پایانامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، 120 ص.
وحدتیراد، م.، 1394- مطالعه زیستچینهنگاری سازند خانگیران در نواحی سرخس و درگز، رساله دکتری، دانشگاه فردوسی مشهد، 220ص.
References
Bande, A., Radjabov, Sh., Sobel, E. and Sim, T., 2015- Cenozoic palaeoenvironme ntal and tecto nic controls on the
evolution of the northern Fergana Basin. Geological Society of London, Special Publications, 427: 1-23.
evolution of the northern Fergana Basin. Geological Society of London, Special Publications, 427: 1-23.
Bannikov, A., Tyler, J., Arcila, D. and Carnevale, G. 2016- A new family of gymnodont fish (Tetraodontiformes) from the earliest Eocene of the Peri-Tethys (Kabardino-Balkaria, northern Caucasus, Russia). Systematic Palaeontology. 15: 129-146.
Berizzi Quarto di Palo, A., 1970- Paleogene pelecypods from Kataghan and Badakhshan (North-East Afganistan). In: Desio, A. (Ed.), Fossils of North-East Afganistan: Italian Expeditions to the Karakorum (K2), and Hindu Kush, Brill, Leiden, IV/2: 161–240.
Bosboom, R. E., Dupont-Nivet, G., Grothe, A., Brinkhuis, H., Villa, G., Mandic, O., Stoica, M., Kouwenhoven, T., Huang, W. and Guo, Z. J., 2014a- Paleogeography of the late Eocene stepwise sea retreat from the Tarim Basin (west China). Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 403: 101–118.
Bosboom, R. E., Dupont-Nivet, G., Grothe, A., Brinkhuis, H., Villa, G., Mandic, O., Stoica, M., Huang, W., Yang, W., Guo, Z. and Krijgsman, W., 2014b- Linking Tarim Basin sea retreat (west China) and Asian aridification in the late Eocene. Basin Research, 26 (5): 621–640.
Bosboom, R. E., Dupont-Nivet, G., Houben, A. J. P., Brinkhuis, H., Villa, G., Mandic, O., Stoica, M., Zachariasse, W. J., Guo, Z. and Li, C., 2011- Late Eocene Sea Retreat from the Tarim Basin (West China) and Concomitant Asian Paleoenvironmental Change. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 299: 385-398.
Bosboom, R. E., Dupont-Nivet, G., Huang, W., Yang, W. and Guo, Z. J., 2014c- Oligocene clockwise rotations along the eastern Pamir: tectonic and paleogeographic implications. Tectonics, 33 (2): 53–66.
Bosboom, R., Dupont-Nivet, G., Mandic, O., Proust, J. and Ormukov, C., 2015- Late Eocene paleogeography of the Proto-Paratethys Sea in Central Asia (NW China, S Kyrgyzstan and SW Tajikistan). Geological Society of London, Special Publications, 427 (1): 565- 588.
Bougeois, L., De Rafelis, M., Reichart, G. J., De Nooijert, L. and Dupont Nivet, G., 2015- Mg/Ca in fossil oyster shells as palaeotemp erature proxy, an example from the Palaeogene of Central Asia. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 441 (4): 611-626.
Brookfield, M. E., 2004- Principles of Stratigraphy. Wiley-Blackwell, 340p.
Brunet, M. F., Korotaev, M. V., Ershov, A. V. and Nikishin, A. M., 2003- The South Caspian Basin: a review of its evolution from subsidence modelling. Sedimentary Geology, 156: 119-148.
Burtman, V. S., 2000- Cenozoic crustal shortening between the Pamir and Tien Shan and a reconstruction of the Pamir‐Tien Shan transition zone for the Cretaceous and Paleogene, Tectonophysics, 319, 69- 92.
Burtman, V. S. and Molnar, P., 1993- Geological and geophysical evidence for deep subduction of continental crust beneath the Pamir. Geological Society of America Special Publications, 281: 1-76.
Burtman, V. S., Skobelev, S. F. and Molnar, P., 1996- Late Cenozoic Slip on the Talas-Ferghana Fault, the Tien Shan, Central Asia. Geological Society of America Bulletin, 108: 1004-1021.
Cox, L. R., 1938- Fossiles Eocenes du nord de l’ Afghanistan. Memoires de la Societe Geologique de France,39: 29–44.
Dastyar, A. H., Bakhshi, N. A. and Qadari, M. K., 1990- Mesozoic and Cenozoic of the southern part of the Afghano-Tajik Basin. In: Stratigraphic Correlation between Sedimentary Basins of the ESCAP Region, v. 14, ESCAP Atlas of Stratigraphy 8–Afghanistan and Australia. Mineral Resources Development Series 58, United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific, New York, p. 24-32.
Dercourt, J., Ricou, L. E. and Vrielynck, B. (eds)., 1993- Atlas Tethys Paleoenvironmental Maps. Commision for the Geological Map of the World, Paris.
Dzhalilov, M. R., Alekseev, M. N., Andreev, Y. N. and Salibaev, G. K., 1982- Mesozoic and Cenozoic Deposits of the Northern Part of the Afghano-Tajik Basin. Mineral resources developent series, 131 p.
Egamberdyev, M. and Mayvandi, M., 1992- Main geologic and geochemical factors affecting petroleum potential of southern Uzbekistan and northern Afghanistan. Uzbekskiy Geologicheskiy Zhurnal, 3(4): 55-65.
Gekker, R. F., Osipova, A. I. and Belskaya, G. N., 1962- Ferganskiy zaliv paleogenovogo mopya srednei Azii, Ego istoriya, osadki, fauna, flora, usloviya ich obitaniya I razvitiya. Akademiya Nawk, 1, 90 p. (In Russian).
Gradstein, J. Ogg, G. and Smith, G. A., 2004- A Geologic Time Scale. Cambridge University Press. 589 p.
King, C., Iakovleva, A. I., Steurbaut, E., Heilmann-Clausen, C. and Ward, D. J. 2013- The Aktulagay section, west Kazakhstan: a key site for Early Eocene northern mid-latitude stratigraphy. Stratigraphy, 10: 171–209.
Kreydenkov, G. P. and Ashurov, A. A., 1971- Paleocene rocks of the Tajik basin and southwestern plunge of the Gissar Ridge: Bulleten Moskovsksgo Obshchestva Ispytateley Prirody, Otd. Geologii, 46 (4): 85-93.
Lan, X., 1997- Paleogene bivalve communities in the western Tarim basin and their paleoenvironmental implications. Paleoworld, 7: 137-157.
Mathur, N. S. and Juyal, K. P., 2000- Atlas of Early Paleogene invertebrate fossils of the Himalayan Foothills belt, Bishen Singh Mahendra Pal Singh, India, 258 p.
Melamed, Y. R., Vasilchikov, M. V. and Bekker, Y. A., 1988- Zones of regional thrusts important reserve for petroleum exploration in SW Tajikistan. Doklady Akademii Nauk Tadzhikskoy SSR, 31 (6): 410-414.
Moshirfar, Y., Mahdavi, M., Ghasemi-Nejad, E. and Ashouri, A., 2013- Eocene climatic events recorded in dinoflagellate cyst assemblages from the Kopeh-Dagh Basin, NE Iran; a statistical approach. Arabian Journal of Geosciences,8 (2): 1 -10.
Moussavi-Harami, R. and Brenner, R. L., 1992- Geohistory analysis and petroleum reservoir characteristics of Lower Cretaceous (Neocomian) sandstones, Eastern Kopet-Dagh Basin, Northeastern Iran. American Association of Petroleum Geologists Bulletin, 76 (8): 1200-1208.
Muttoni, G., Mattei, M., Balini, M., Zanchi, A., Gaetani, A. and Berra, F., 2009- The drift history of Iran from the Ordovician to the Triassic: South Caspian to Central Iran Basins. Geological Society of London, Special Publication, 312: 7-29.
Nikolaev, V. G., 2002- Afghan-Tajik Depression: Architecture of Sedimentary Cover and Evolution. Russian Journal of Earth Sciences, 4: 399-421.
Orudzheva, D. S. and Kornenko, G. Y., 1991- South Tadzhik depression: Petroleum Geology, 25 (7/8): 263-268.
Osipova, A. I., 1958- Polemical questions concerning Lower Paleogene stratigraphy in Southeastern Central Asia. Nauk USSR, Geology, 8: 75- 89.
Otto, S. C., 1997- Mesozoic-Cenozoic history of deformation and petroleum systems in sedimentary basins of Central Asia; implications of collisions on the Eurasian margin. Petroleum Geoscience, 3: 327-341.
Pearson, P. N., Olsson, R. K., Huber, B. T., Hemleben, C. and Berggren, W. A. (Eds.), 2006- Atlas of Eocene Planktonic Foraminifera, Cushman Foundation Special Publication. Cushman foundation special publication, 41: 1-263.
Pokryshkin, V. I., 1981- Zakonomernosti razmeshcheniya promyshlennykh mestorozhdeniy fosforitov dokembriya i fanerozoya mira (Distribution regularities of Precambrian and Phanerozoic commercial phosphorite deposits in the world): All-Union Research Institute for Geology of Foreign Countries, Trudy, 38: 1-217.
Popov, S., Rögl, F., Rozanov, A. Y., Steininger, F. F., Shcherba, I. G. and Kovac, M., 2004- Lithological Paleogeographic Maps of Paratethys 10 Maps Late Eocene to Pliocene. Courier Forschungsinstitut Senckenberg, 250: 1-42.
Robert, A., Letouzey, J., Kavoosi, M., Sherkati, Sh., Müller, C., JaumeVergés, J. and Aghababaei, A., 2014- Structural evolution of the Kopeh-Dagh fold-and- thrust belt (NE Iran) and interactions with the South Caspian Sea Basin and Amu Darya Basin. Marine and Petroleum Geology, 57: 68- 87.
Rögl, F. and Egger, H., 2010- The missing link in the evolutionary origin of the foraminiferal genus Hantkenina and the problem of the lower-middle Eocene boundary. Geology, 38 (1): 23-26.
Salahi, M.A., Ghaderi, A., Ashouri, A.R., Cristin, A., and Senemari, S., 2019- Systematic paleontology and taphonomic studies of Ypresian mollusks at the Kopet-Dagh Basin, NE Iran. Boletin de la Sociedad Geologica Mexicana, 71 (3): 773-804.
Sheikholeslami, M. and Kouhpeym, M., 2012- Structurale analysis and tectonic evolution of the eastern Binalud Mountains, NE Iran. Geodynamic. 61: 23-46.
Sokolow, D. V., 1910- La question de letage Ferghanien. Bulletin Society Naturural, Moscou, n.s, XXIII: 44-93.
Stenzel, H. B., 1971- Oysters. In: Moore, R.C., (ed.), Treatise on Invertebrate Paleontology, Volume 3. Geological Society of America/University of Kansas Press, Boulder, CO /Lawrence, KS, 953-1224.
Tang, T., Xue, Y. and Yu, C., 1992- Characteristics and Sedimentary Environments of the Late Cretaceous to Early Tertiary Marine Strata in the Western Tarim, China. Science Press, Beijing. 138 pp.
Ulmishek, G. F., 2004- Petroleum geology and resources of the Amu-Darya Basin, Turkmenistan, Uzbekistan, Afghanistan, and Iran. U.S. Geological Survey Bulletin, 32 p.
Van Hinsbergen, D. J. J., Lippert, P. C., Dupont-Nivet, G., Mcquarrie, N., Doubrovine, P. V., Spakman, W. and Torsvik, T. H., 2012- Greater India Basin Hypothesis and a Two-Stage Cenozoic Collision between India and Asia. Proceedings of the National Academy of Sciences, 109: 7659-7664.
Vialov, O. S., 1937- Typical Ostreids from Ferghana Paleogene. Trudy Geology Rasv. Sluzhby Tresta- Sredazneft, 1: 1-48 (In Russian).
Vialov, O. S., 1948- Paleogenovie Ustrici Tadzhikskoi Depressii (Paleogene Ostreids from Tajik Depression). Trudy Vnigri, Leningrad. 38: 1-94 (In Russian).
Vialov, O. S., Nedelku, I. and Niza, P., 1966- A few data on the northern Afghanistan Paleogene. Geology Sbornik Lvovsk. Geology Obshch., 10: 142- 157.
Vnigni, A., (All-Union Petroleum Scientific Geological Institute), 2005- Geological and geochemical conditions of oil and gas distribution in the southwestern part of the epi-platform orogenic zone of the Turan plate: Unpublished report. 87p.
Yang, H., Jiang, X. and Lin, S., 1995- Late Cretaceous- Early Tertiary Ostracod Fauna from Western Tarim Basin, South Xinjiang, China. Science Press, Beijing. 173 p.
)