نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• مرتضی عین‎علی ¹
• سعید علیرضایی ²
• رونالد بکر ³

¹ دانشجوی دکترا، گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

² استادیار، گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

³ دانشیار، گروه علوم زمین کاربردی و ژئوفیزیک، دانشگاه لئوبن، لئوبن، اتریش

چکیده

سامانه پورفیری باغ‎خشک در بخش جنوبی کمربند ماگمایی سنوزوییک ارومیه-دختر جای گرفته است.کانی‌سازی مس در باغ‎خشک با دو توده نفوذی نیمه‌ژرف دیوریتی- مونزودیوریتی و گرانودیوریتی همراه است که در سنگ‌های آتشفشانی آندزیتی نفوذ کرده‌اند. هر دو توده نفوذی توسط سیال‌های گرمابی به مجموعه‌های دگرسانی پتاسیک، فیلیک و پروپیلیتیک دگرسان شده‌اند. کانی‌سازی در باغ‎خشک، به شکل استوک‌ورک‌های کوارتز- سولفید و همچنین سولفیدهای افشان در این دو توده نفوذی و نیز به مقدار کمتر در سنگ‌های آتشفشانی میزبان رخ داده است. در سامانه پورفیری باغ‎خشک، دو نوع رگچه کوارتز شناسایی شده است: 1) رگچه‌های کوارتز+کالکوپیریت+پیریت± مولیبدنیت (رگچه‌های کانه‌دار یا بارور)؛ و 2) رگچه‌های کوارتز± پیریت (رگچه‌های نابارور). توده‌های نفوذی باغ‎خشک در نمودار بهنجارشده نسبت به گوشته اولیه، با غنی‌شدگی در عناصر لیتوفیل بزرگ‎یون و عناصر خاکی کمیاب سبک، نسبت به عناصر با شدت میدان بالا و عناصر خاکی کمیاب سنگین، و نیز فروافتادگی در محل عناصر Ti،  Nb و Ta مشخص می‌شوند که از ویژگی‌های شاخص کمان‌های ماگمایی مرتبط با فرورانش است. در نمودارهای تفکیک جایگاه زمین‏ساختی، توده‌های نفوذی باغ‎خشک در محیط کمان قاره‌ای قرار می‌گیرند. سه نوع اصلی میانبار سیال در رگچه‌های کوارتز کانه‌دار شناسایی شده است: میانبارهای غنی از بخار باشوری پایین (8-4 درصد جرمی معادل نمک)، میانبارهای چند‌فازی با شوری بالا (35-5/32 درصد جرمی معادل نمک) و میانبارهای غنی از مایع با شوری به نسبت پایین (10-4درصد جرمی معادل نمک). میانبارهای غنی از بخار، دماهای همگنی میان 326 تا 434 درجه سانتی‌گراد دارند و بیشتر اندازه‌گیری‌ها میان 380 تا 420 درجه سانتی‌گراد است. تجزیه ریزطیف‌نمایی لیزر رامان (Laser Raman Microspectroscopy) حضور گاز کربن دیوکسید و بلورهای نوزاد کالکوپیریت را در میانبارهای غنی از بخار تأیید کرده است. میانبارهای چند‌فازی غالباً در گستره دمای 300 تا 375 درجه سانتی‌گراد به فاز مایع همگن شدند. میانبارهای غنی از مایع، دماهای همگن‌شدگی میان 150 تا 384 درجه سانتی‌گراد دارند و بیشتر اندازه‌گیری‌ها میان 250-200 درجه سانتی‌گراد و 375-300 درجه سانتی‌گراد است. شوری و دمای همگن‌شدگی میانبارهای سیال کوارتز در رگچه‌های نابارور، به‌ترتیب 4- 5/0 درصد جرمی معادل نمک و 240-200 درجه سانتی‌گراد اندازه‌گیری شده است. داده‌های میانبار سیال نشان از آن دارد که مس با یک سیال غنی از بخار یا فوق بحرانی داغ (420-380 درجه سانتی‌گراد)، دارای کربن دیوکسید، و نه ‌چندان شور (8-4 درصد جرمی معادل نمک) در سامانه وارد شده است. کاهش دما در شوری ثابت از میانبارهای غنی از بخار به میانبارهای غنی از مایع در رگچه‌های کانه‌دار، پیشنهاد می‌کند که سرد شدن عامل کنترل‌کننده مهمی در فرایند کانی‌سازی به‎صورت استوک‌ورک و افشان بوده است. در مرحله‌های پسین  فعالیت گرمابی، سیال‌های گرمابی با شوری پایین و فقیر از مس، سبب تشکیل رگچه‌های فراوان نابارورکوارتز-پیریت شده است.

کلیدواژه‌ها

• میانبار سیال
• ریزطیف‌نمایی لیزر رامان
• مس پورفیری
• باغ‎خشک
• ارومیه- دختر
• ایران