نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• مهدیه شهرکی ¹
• محمدحسین محمودی قرایی ²
• رضا موسوی حرمی ³
• علی احمدی ⁴

¹ دانشجوی دکترا، گروه زمین‌شناسی، پردیس بین‌الملل، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

² دانشیار، گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

³ استاد، گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

⁴ استادیار، گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

چکیده

در پژوهش حاضر حوضه آبریز رودخانه سرباز به‌منظور تعیین منشأ رسوب‌ها و بررسی آلودگی‌های احتمالی ناشی از آن مورد بررسی قرارگرفته است. بر این اساس 30 نمونه رسوب از بستر رودخانه برداشت و پس از دانه‌بندی و آماده‌سازی در آزمایشگاه به روش XRF و جذب اتمی تجزیه شد. تجزیه و تحلیل ژئوشیمیایی عناصر اصلی و کمیاب و رسم داده‌ها روی نمودار، ترکیب معادل لیتارنایت را نشان می‌دهد. استفاده از نمودارهای تفکیکی بیانگر جایگاه زمین‌ساختی جزایر کمانی و منشأهای رسوبی کوارتزی و آذرین حدواسط برای بیشتر نمونه‎هاست. با توجه به اینکه عناصر فلزی و شبه فلزی اهمیت ویژه‌ای در رابطه با آلودگی‌های زیست‌محیطی دارند انواع آنها شامل V، Se، Pb، As، Ni، Hg، Mn، Fe، Cu، Cr، Co،Cd و Zn در 30 ایستگاه مختلف مورد بررسی قرار گرفت. غلظت عناصر در 7 ایستگاه برای سرب، در 10 ایستگاه برای کادمیم و در 20 ایستگاه برای آرسنیک بیش از حد طبیعی این عناصر در دیگر نقاط جهان است. در مطالعه‌ حاضر با استفاده از شاخص زمین‌انباشت (I_geo) ارزیابی آلایندگی رسوب‌ها صورت پذیرفت. با توجه به این شاخص، عناصر Pb، Zn، Cd و Cu درجاتی از آلودگی را نشان دادند ولی دیگر عناصر از دید این شاخص، غیرآلوده ارزیابی شدند. مطالعات آماری نشان داد که این عناصر همبستگی بالایی دارند که با توجه به حضور فعالیت‌های آتشفشانی در منطقه نشانگر منشأ مشترک این آلاینده‌ها در حوضه‌ آبریز مورد مطالعه است. همچنین منشأ کروم احتمالاً از افیولیت‌های موجود در منطقه است. بر پایه نتایج به‌دست آمده عوامل زمین‌زاد آلودگی رسوب‌های منطقه را کنترل می‌کنند.

کلیدواژه‌ها

• ژئوشیمی
• شاخص زمین‌انباشت
• آلایندگی رسوبات
• حوضه آبریز سرباز