نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• مجید باقرنژاد ¹
• محمد رضا قاسمی ²
• بهنام اویسی ³

¹ دانشجوی کارشناسی‌ارشد، پژوهشکده علوم‌زمین، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران

² دانشیار، پژوهشکده علوم‌زمین، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران

³ دکترا، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران

چکیده

در پانه‌های (wedge) چین و راندگی که به‌صورت نازک‌پوست دگرریخت می‌شوند چگونگی دگرریختی ارتباط نزدیکی با مقاومت در برابر لغزش در راستای سطح‌های فَراکَنِش  (decollement) و حضور طبقات کم ژرفا و ژرف فراکنش دارد. در گستره چین‌خورده میانه- ماه‌نشان، طبقات شکل‌پذیر در ترازهای پایینی (سازند سرخ بالایی) نقش به‌سزایی در هندسه و جنبش‌شناسی دگرریختی گستره بازی می‌کنند. به‌منظور شناسایی هندسه چین‌خوردگی، تفکیک سازوکارهای چین‌خوردگی و تعیین ژرفای فراکنش، اقدام به جمع‌آوری اطلاعات و عملیات صحرایی در گستره میان میانه و ماه‌نشان شد. وضعیت چین‌خوردگی‌ها و ساختارهای این گستره به‌گونه‌ای ویژه از دیگر ساختارهای گستره و حتی نواحی همسایه مانند البرز متمایز است و جنبش گنبدهای تبخیری و شکل‌پذیر بودن مارن‌های سازند سرخ بالایی پیچیدگی زیادی را به الگوی چین‌خوردگی داده است. برای تحلیل پدیده‌های ساختاری همزمان با رسوب‌گذاری، افزون بر برداشت‌های ساختاری دقیق، از ویژگی‌های رسوب‌شناختی و محیط رسوبی در راستای تفسیر و تاریخ گذشته گستره، مطالعه سنگ‌های رسوبی، ارائه داده‌هایی از محیط‌های رسوب‌گذاری آنها و جغرافیای دیرینه نیز استفاده شد. یکی از دستاوردهای این پژوهش، تحلیل ساختارهای رشدی (growth structures) همزمان با چین‌خوردگی در گستره میانه- ماه‌نشان بود. شش برش ساختاری AA’، BB’، CC’، DD’، EE’، FF’ در عرض ساختارهای چین‌خورده پیچیده گستره پیمایش و رسم شد. میزان کوتاه‌شدگی به‌دست آمده از دو برش AA’ و DD’ به‌ترتیب 65/46 و 05/38 درصد به‌دست آمد که میانگین آنها 3/42 درصد است. در مقایسه با این مقدار، میزان کوتاه‌شدگی در بخش‌های گوناگون استان‌های زمین‌ساختی البرز و زاگرس از 16 تا 30 درصد متغیر است. ما بر این باوریم که علت این اختلاف در آن است که کوتاه‌شدگی در این گستره به‌صورت محلی روی داده است و تحت تأثیر عواملی مانند شیب حوضه و گسل‌های ژرف و لایه‌های کم‏قوام موجود در سطح فراکنش گستره قرار دارد. با بررسی‌هایی که انجام گرفت سازوکار اصلی چین‌خوردگی نهشته‌های این گستره از نوع جدایشی (detachment) و چین پیشروی گسل یا چین خم گسل (fault propagation fold or fault bend fold) است، مواد تبخیری موجود در توالی (گچ و نمک) نقش مهمی در این چین‌خوردگی‌ها دارند.

کلیدواژه‌ها

• چین‌خوردگی
• میانه
• ماه‌نشان
• ژرفای فراکنش
• سازند سرخ بالایی