نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سیما سلطانی‌ن‍ژاد ¹
• بهنام شفیعی ²

¹ کارشناسی ارشد، گروه زمین‎‌‌شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران.

² استادیار، گروه زمین‎‌‌شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران.

چکیده

کانسار نوچون، با ذخیره قطعی 268 میلیون تن با عیار میانگین 034/0 درصد مولیبدن (در رده عیار حد ppm100) و 62 میلیون تن با عیار متوسط 43/0 درصد مس (در رده عیار حد 25/0 درصد) اولین رخداد شناخته شده از کانی‌سازی پورفیری سرشار از مولیبدن، ولی به‌نسبت فقیر از مس در ایران است که از دید کانی‌شناسی، زمین‌شیمیایی و زایشی مورد مطالعه قرار گرفته است. دگرسانی و کانی‌سازی در کانسار نوچون در پیوند با یک استوک بسیار تفریق یافته پورفیری (ریوداسیت) وابسته به باتولیت الیگو- میوسن ممزار رخ داده است. بر پایه این مطالعه ، بیشتر کانی‌سازی مولیبدن و مس در کانسار نوچون به شکل رگچه‌های متقاطع (استوک ورک) و بسیار کمتر به‎صورت افشان رخ داده است. حضور مولیبدنیت با یا بدون همراهی کالکوپیریت در رگچه‌های پتاسیک کوارتز- انیدریت- ارتوکلاز- بیوتیت و رخداد کالکوپیریت در رگچه‌های کوارتز- مگنتیتی اولیه نشان‌دهنده تقدم زمانی بخشی از کانی‌سازی مس بر مولیبدن در مراحل اولیه کانی‌سازی است. همبستگی ضعیف (2/0- =r) میان مقادیر مولیبدن و مس در دگرسانی پتاسیک و به‌ویژه در عیارهای بالا، متفاوت بودن شرایط غنی‌شدگی و رفتار این دو عنصر در سیال‌های گرمابی مسئول کانی‌سازی در دگرسانی یادشده را نشان می‌دهد. حضور رگچه‌های ستبر کوارتز- کالکوپیریت- پیریت با هاله سریسیتی که گاه مستقل هستند و گاه درون رگچه‌های مراحل اولیه کانی‌سازی مولیبدن (رگچه‌های کوارتز- مولیبدنیتی با هاله بیوتیتی) نفوذ کرده‌اند و همچنین رخداد رگچه‌های کوارتز- مولیبدنیت بدون هاله دگرسانی به‌ویژه در بخش‌های سیلیسی‌شده افزایش نسبی عیار مس و تا حدودی مولیبدن را در کانسنگ‌های موجود در پهنه دگرسانی فیلیک (سریسیتی و سیلیسی) به همراه داشته است. وجود همبستگی مثبت (5/0+ - 0 ≤r) میان عیارهای مولیبدن و مس در کانسنگ‌های با دگرسانی فیلیک که منطقه دگرسانی پتاسیک را متأثر کرده است می‌تواند نشان‌دهنده رفتار یکسان این دو عنصر در طی تشکیل و تکامل محلول‌های گرمابی مسئول دگرسانی و کانی‌سازی منطقه دگرسانی فیلیک کانسار باشد. بر پایه این مطالعه مشخص شد که تمرکز اصلی کانی‌سازی مولیبدن در بخش‌های ژرف‌تر (دگرسانی پتاسیک) نسبت به مس (دگرسانی فیلیک پوشاننده پهنه پتاسیک) رخ داده است؛ در نتیجه کانسنگ‌های پرعیار از مولیبدن، مس خیلی بالایی ندارند. این مطالعه نشان داد که کانسار نوچون در مقایسه با کانسار سرچشمه (مس- مولیبدن) در گروه کانسارهای نوع مولیبدن- مس پورفیری رده‌بندی می‌شود. رخداد این زیرگروه از کانسارهای پورفیری به عملکرد سیال‎های گرمابی سرشار از مولیبدن ولی به‌نسبت فقیر از مس ارتباط داده شده است. ترکیب تفریق‌یافته‌تر پورفیری میزبان کانسار نوچون (ریوداسیت پورفیری) در مقایسه با استوک پورفیری سرچشمه (گرانودیوریت- کوارتزمونزونیت) که اشباع دیرهنگام از آب ماگمای مولد آن را نشان می‌دهد، احتمالاً عامل زایش چنین سیال‎هایی بوده است که توانسته است مولیبدن را به مقدار قابل توجهی نسبت به مس از درون مذاب پایانی به فاز سیال سرشار از آب، عناصر قلیایی و سیلیکا وارد کند که نتیجه آن زایش کانسار مولیبدن- مس پورفیری نوچون بوده است.

کلیدواژه‌ها

• نوچون
• مولیبدن- مس پورفیری
• کانی‌سازی
• دگرسانی
• زمین‌شیمی
• استان کرمان
• ایران