نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 کارشناسی ارشد، گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران
2 استادیار، گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران
چکیده
رخداد معدنی سرب- روی- مس آرپاچای در پهنه فلززایی تکاب- انگوران- تختسلیمان و در فاصله 60 کیلومتری شمال تکاب جای دارد. سنگهای رخنمون یافته در منطقه شامل مجموعه‌ای از سنگهای آتشفشانی، آتشفشانی- رسوبی و رسوبی الیگومیوسن است که توسط تودههای گابرویی و گرانودیوریتی مورد هجوم قرار گرفتهاند. کانهزایی در این منطقه بهصورت رگههای سیلیسی کانهدار درون توده گابرویی رخ داده است. نتایج مطالعات سنگنگاری توده گابرویی نشان میدهد که بافت چیره در این سنگها هتروگرانولار با درشت‌بلورهای پلاژیوکلاز و کلینوپیروکسن است. بر پایه مطالعات زمینشیمیایی، این سنگها مربوط به محیطهای حاشیه فعال قارهای هستند و ماهیت کالکآلکالن دارند. نتایج این مطالعات بیانگر آلایش ماگمای مادر این سنگها با مواد پوسته‌ای است. بر پایه مطالعات میکروسکوپی، کانههای موجود در کانیسازی منطقه مورد مطالعه شامل گالن، اسفالریت، کالکوپیریت و به مقدار کمتر پیریت و کانی‌های باطله شامل کوارتز و کلسیت هستند. ساخت و بافت مواد معدنی و باطله شامل رگه- رگچه‌ای، دانهپراکنده، بِرشی، پُرکننده فضای خالی، جعبهای، شانه‌ای، پَر مانند، کاکُلی و جانشینی است. دگرسانی گرمابی به بخشهای سیلیسی، سریسیتی- آرژیلیکی و کربناتی پهنههای کانهدار محدود میشود. در بیرون از پهنههای کانهدار، دگرسانی بهصورت سریسیتی و کلسیتی- کلریتی شدن (دگرسانی پروپلیتیک) گابروی میزبان رخ داده است. چهار مرحله کانهزایی در رخداد معدنی آرپاچای قابل تفکیک است. این مراحل با بِرشی و سیلیسی شدن سنگهای میزبان (مرحله اول) آغاز و به ترتیب با تهنشست کوارتز، کالکوپیریت و پیریت در رگهها و سیمان گرمابی بِرشها (مرحله دوم)، رگه و رگچههای کوارتز- گالن- اسفالریت (مرحله سوم) و سرانجام تشکیل رگه و رگچههای منفرد تا دسته رگچههای نیمهموازی تا متقاطع کوارتزی- کربناتی تأخیری بدون کانهزایی (مرحله چهارم) ادامه یافته است. مقایسه الگوی عناصر REE در بخشهای کانهدار و گابروی میزبان بدون کانهزایی، بیانگر تهیشدگی مشخص در میزان این عناصر در بخشهای کانهدار است. این امر میتواند بیانگر میزان بالای واکنش میان سیال‌های کانهزا و سنگ میزبان در آرپاچای باشد. ویژگیهای زمینشناسی، کانیشناسی و ساخت و بافت رخداد معدنی آرپاچای با نوع سولفیداسیون حدواسط کانسارهای اپیترمال فلزات پایه قابل مقایسه است.
کلیدواژه‌ها
باباخانی، ع.ر. و قلمقاش، ج.، 1375- نقشه زمینشناسی 1:100000 تخت سلیمان. سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور.
به‌منش، م.، 1392- گزارش پی‌جویی محدوده اکتشافی آرپاچای، شمال تکاب، سازمان صنعت، معدن و تجارت استان آذربایجان غربی.
حیدری، م.، 1392- زمینشناسی و سن‌سنجی و خاستگاه رخدادهای طلای توزلار، عربشاه و گوزل‌بلاغ در ناحیه قروه- تکاب. رساله دکترا، دانشگاه تربیت مدرس.
حیدری، م.، قادری، م.، کوهستانی، ح. و حسینی، م.، 1393- کانسار طلا- نقره (مس) اپیترمال توزلار، مرتبط با توده نفوذی نیمه‌عمیق محیط کششی درون‌کمانی، در شمال‌باختر ماه‌نشان. فصلنامه علوم زمین، شماره 94، صص. 329 تا 348.
شمعانیان، غ.، 1382- مطالعه دگرسانی و کانیسازی گرمابی فلزات پایه و گرانبها در منطقه معلمان، جنوبشرق دامغان، استان سمنان، رساله دکتری، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی.
شیرخانی، م.، 1387- کانیشناسی، ژئوشیمی و ژنز کانسار سرب- روی آی‌قلعه‌سی، جنوبخاور تکاب، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، 143 ص.
صالحی، ط.، قادری، م. و رشیدنژاد عمران، ن.، 1389- کانیشناسی و ژئوشیمی عناصر نادر خاکی در کانسار روی- سرب- مس (نقره) گمیشتپه، جنوب‌غرب زنجان. مجله زمینشناسی اقتصادی، جلد 2، شماره 2، صص. 235 تا 254.
صالحی، ط.، قادری، م. و رشیدنژاد عمران، ن.، 1394- کانهزایی اپیترمال فلزات پایه- نقره در کانسار گمیشتپه، جنوب باختر زنجان، فصلنامه علوم زمین، شماره 97، صص. 329 تا 346.
طالبی، ل.، 1394- پترولوژی سنگهای آذرین منطقه آرپاچای با نگرشی بر کانهزایی، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه زنجان، 131 ص.
کرمی، ف.، کوهستانی، ح.، مختاری، م. ع. و عظیمزاده، ا. م.، 1394- ویژگیهای زمینشناسی و کانهزایی کانسار روی- سرب (نقره) حلب، جنوبباختر زنجان. مجموعه مقالات سی و چهارمین گردهمایی و دومین کنگره بینالمللی تخصصی علوم زمین، 5-3 اسفند 1394، سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور.
لطفی، م. و کریمی، م.، 1383- کانیسازی و نحوه تشکیل کانسار نوع رگهای (نیکل- کبالت- آرسنیک- بیسموت- عناصر پایه) بایچه باغ (شمال باختری زنجان- ایران)، فصلنامه علوم زمین، شماره 53، صص. 40 تا 55.
محمدی نیایی، ر.، 1394- ژنز و زمینشناسی اقتصادی کانسار سرب و روی آی‌قلعه‌سی با نگرش ویژه‌ای بر کانهزایی فلزات قیمتی. رساله دکترا، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، 210 ص.
مهرابی، ب. و قاسیمی سیانی، م.، 1389- کانیشناسی و زمینشناسی اقتصادی کانسار پلیمتال چشمه حافظ، استان سمنان، ایران. مجله زمینشناسی اقتصادی، دوره 2، شماره 1، صص. 1 تا 20.
مهرابی، ب.، قاسیمی سیانی، م. و طالع فاضل، ا.، 1393- بررسی سامانه کانهزایی فلزات پایه و گرانبها در محدودههای معدنی چشمه حافظ و چالوف کمان ماگمایی ترود- چاهشیرین. فصلنامه علوم زمین، شماره 93، صص. 105 تا 118.
نجفزاده، م.، ابراهیمی، م.، مختاری، م. ع. و کوهستانی، ح.، 1393- ویژگیهای زمینشناسی و کانیشناسی رخداد معدنی طلای عربشاه، جنوبخاور تکاب، مجموعه مقالات سی و سومین گردهمایی ملی علوم زمین (4-3 اسفند 1393)، سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور.
نجفزاده، م.، 1394- پتروگرافی سنگهای دگرگونی منطقه عربشاه (جنوب شرق تکاب) با نگرشی بر کانهزایی ارسنیک- طلا، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه زنجان، 92 ص.
References
Albinson, T., Norman, D. I., Cole, D. and Chomiak, B., 2001- Controls on formation of low-sulfidation epithermal deposits in Mexico: Constraints from fluid inclusion and stable isotope data. Society of Economic Geology Special Publication, 8: 1-32.
Aldanmaz, E., Pearce, J. A., Thirlwall, M. F. and Mitchell, J. G., 2000- Petrogenetic evolution of late Cenozoic, post collision volcanism in western Anatolia, Turkey. Journal of volcanology and geothermal Research 102(1-2): 67-97.
Alderton, D. M. H., Pearce, J. A. and Potts, P. J., 1980- Rare earth element mobility during granite alteration: evidence from Southwest England. Earth Planet Scientific Letters 49: 149-165.
Asadi, H. H., Voncken, J. H. L., Kühnel, R. A. and Hale, M., 2000- Petrography, mineralogy and geochemistry of the Zarshuran Carlin-like gold deposit, northwest Iran. Mineralium Deposita 5: 656-671.
Asadi, H. H., Voncken, J. H. L., Kühnel, R.A. and Hale, M., 1999- Invisible gold at Zarshuran, Iran. Economic Geology 94: 1367-1374.
Barth, M. G., McDonough, W. F. and Rudnick, R. L., 2000- Tracking the budget of Nb and Ta in the continental crust. Chemical Geology 165(3–4): 197-213.
Bienvenu, P., 1990- MORB alteration: Rare earth element/non-rare hydromagmaphile element fractionation. Chemical Geology 82: 1-14.
Boni, M., Gilg, H. A., Balassone, G., Schneider, J., Allen, C. R. and Moore, F., 2007- Hypogene Zn carbonate ores in the Angouran deposit, NW Iran. Mineralium Deposita 42: 799-820.
Camprubi, A. and Albinson, T., 2007- Epithermal deposits in México, update of current knowledge, and an empirical re-classification. The Geological Society of America, Special Paper 422:14-39.
Cullers, R. L. and Graf, J. L., 1984- Rare earth elements in igneous rocks of the continental crust: intermediate and silicic rocks ore petrogenesis. In: Henderson, P. (Ed.): Rare Earth Elements geochemistry. Elsevier, Amsterdam, pp. 275-316.
Daliran, F., 2008- The carbonate rock-hosted epithermal gold deposit of Agdarreh, Takab geothermal field, NW Iran, hydrothermal alteration and mineralization. Mineralium Deposita 43: 383-404.
Daliran, F., Hofstra, A. H., Walther, J. and Stüben, D., 2002- Aghdarreh and Zarshuran SRHDG deposits, Takab region, NW Iran. GSA Annual Meeting, Abstract with Programs, Session 63-8.
Daliran, F., Pride, K., Walther, W., Berner, Z. A. and Bakker, R. J., 2013- The Angouran Zn (Pb) deposit, NW Iran: evidence for a two stage, hypogene zinc sulfide–zinc carbonate mineralization. Ore Geology Reviews 53: 373-402.
Daliran, F., Walther, J. and Stüben, D., 1999- Sediment-hosted disseminated gold mineralization in the North Takab geothermal field, NW-Iran. In: Stanley, C. J. et al. (Eds.): Mineral Deposits: Processes to Processing. Proceed. 5th Bienn. SGA Meeting and 10th Quadr. IAGOD Meeting, p: 837-840.
Dokuz, A., Tanyolu, E., and Genc, S., 2005- A mantle and a lower crust derived bimodal suite in the Yusufeli Artvin area, NE Turkey: Trace element and REE evidence for Subduction-related rift origin of Early Jurassic Demirkent intrusive complex. International Journal of Earth Sciences (Geologische Rundsch) 95(3): 370-394
Foley, S. F. and Wheller, G. E., 1990- Parallels in the origin of the geochemical signatures of island arc volcanics and continental potassic igneous rocks: the role of residual titanites. Chemical Geology 85(1-2): 1-18.
Galoyan, G., Rolland, Y., Sosson, M., Corsini, M., Billo, S., Verati, C. and Melkonyan, R., 2009- Geochemistry and 40Ar/39Ar dating of Sevan Ophiolites, Lesser Caucasus, Armenia): evidences for Jurassic Back-arc opening and hot spot event between the South Armenian Block and Eurasia. Journal of Asian Earth Sciences 34, 135-153.
Gill, J. B., 1981- Orogenic andesite and plate tectonics. Springer, Verlag, New York.
Gilg, H. A., Boni, M., Balassone, G., Allen, C. R., Banks, D. and Moore, F., 2006- Marble-hosted sulphid ores in the Angouran Zn-(Pb-Ag) deposit, NW Iran: interaction of sedimentary brines with a metamorphic core complex. Mineralium Deposita 41: 1-16.
Harris, N. B. W., Pearce, J. A. and Tindle, A. G., 1986- Geochemical characteristics of collision-zone magmatism. In: Coward, M. P. and Ries, A. C. (Eds.): Collision Tectonics. Geological Society of London, Special Publication, pp. 67-81.
Hedenquist, J. W., Arribas, A. and Gonzalez- Urien, E., 2000- Exploration for epithermal gold deposits. Reviews in Economic Geology 13: 245-277.
Heidari, S. M., Daliran, F., Paquette, J. L. and Gasquet, D., 2015- Geology, timing, and genesis of the high sulfidation Au (–Cu) deposit of Touzlar, NW Iran. Ore Geology Reviews 65: 460-486.
Humphris, S. E., 1984- The mobility of the rare earth elements in the crust. In: Henderson, P., (ed.), Rare earth element geochemistry. Elsevier, Amsterdam, pp. 317-342.
Ineson, P. R., 1989- Introduction to practical ore microscopy. Longman Scientific and Technical, London, 181 pp.
John, D. A., Garside, L. J. and Wallace, A. R., 1999- Magmatic and tectonic setting of late Cenozoic epithermal gold-silver deposits in northern Nevada, with an emphasis on the Pah Rah and Virginia Ranges and the northern Nevada rift. In: Kizis, J. A. Jr., (Ed.): Low-sulfidation gold deposits in northern Nevada, Spring Field Trip Guidebook, Special Publication, No. 29, Reno, Geological Society of Nevada, p. 64-158.
Kampunzu, A. B., Tombale, A. R., Zhai, M., Bagai, Z., Majaule, T. and Modisi, M. P., 2003- Major and trace element geochemistry of plutonic rocks from Francistown, NE Botswana: evidence for Neo-Archaean continental active margin in the Zimbabwe craton, Lithos, 71: 431-460.
Lottermoser, B. G., 1992- Rare earth elements and hydrothermal ore formation processes. Ore Geology Reviews 7(1): 25-41.
Machado A., Lima, E. F., Chemale J. F., Morta, D., Oteiza, O., Almeida, D. P. M., Figueiredo, A. M. G., Alexandre, F. M. and Urrutia J. L., 2005- Geochemistry constraints of Mesozoic-Cenozoic calc- alkaline magmatism in the South Shetland arc, Antarctica. Journal of Earth Science 18:407-425.
McDonough, W. F. and Sun, S. S., 1995- Composition of the Earth. Chemical Geology 120: 223-253.
McKenzie, D. P. and O'Nions, R. K., 1991- Partial melt distribution from inversion of rare earth element concentrations. Journal of Petrology 32: 1021-1991.
Mehrabi, B., Yardley, B. W. D. and Cam, J. R., 1999- Sediment-hosted disseminated gold mineralization at Zarshuran, NW Iran. Mineralium Deposita 34: 673-696.
Mohammadi Niaei, R., Daliran, F., Nezafati, N., Ghorbani, M., Sheikh Zakariaei, J. and Kouhestani, H., 2015- The Ay Qalasi deposit: An epithermal Pb–Zn (Ag) mineralization in the Urumieh-Dokhtar Volcanic Belt of northwestern Iran. N. Jb. Miner. Abh. (J. Min. Geochem.) 192(3): 263-274.
Muller, D., Rock N. M. S. and Groves, D. I., 1992- Geochemical discrimination between shoshonitic and potassic volcanic rocks from different tectonic setting: a pilot study. Mineralogy and Petrology 46: 259-289.
Murphy, J. B. and Hynes, A. J., 1986- Contrasting secondary mobility of Ti, P, Zr, Nb and Y in two metabasaltic suites in the Appalachians. Canadian Journal of Earth Sciences 23: 1138-1144.
Nakamura, N., 1974- Determination of REE, Ba, Fe, Mg, Na, and K in carbonaceous and ordinary chondrites. Geochimica et Cosmochimica Acta 38: 757-775.
Nelson, S. A., 2004- Magmatic differentiation, chemical variations in rock suites. Tulan University New Orleans, Louisiana, United States.
Patchett, P. J. and Chase, C. G., 2002- Role of transform continental margins in major crustal growth episodes. Geology 30(1): 39-42.
Patchett, P. J., 1992- Isotopic studies of Proterozoic crustal growth and evolution. In: Condie, K. C. (Ed.): Proterozoic crustal evolution. Elsevier, Amsterdam.
Pearce, J. A. and Parkinson, I. J., 1993- Trace element models for mantle melting: application to volcanic arc petrogenesis. In: Prichard, H. M., Alabaster, T., Harris, N. B. W. and Neary, C. R. (Eds.): Magmatic Processes and Plate Tectonics. Geological Society of London, Special Publication, 76: 373-403.
Pearce, J. A., 1982- Trace element characteristics of lavas from destructive plate margins. In: Thorpe, R.S. (Eds.), Andesites: Orogenic Andesites and Related Rocks. Wiley, New York, p: 525-548.
Pearce, J. A., 1983- Role of the sub-continental lithosphere in magma genesis at active continental margins. In: Hawkesworth, C.J. and Norry, M.J. (Eds.), Continental Basalts and Mantle Xenoliths, Shiva Publishing Ltd., Cambridge, p. 230-249.
Plank, T. and Langmuir, C. H., 1998- The chemical composition of subducting sediment and its consequences for the crust and mantle. Chemical Geology 145: 325-394.
Rolland, Y., Cox, S., Boullier, A. M., Pennacchioni, G. and Mancktelow, N., 2003- Rare earth and trace element mobility in mid-crustal shear zones: insights from the Mont Blanc Massif (Western Alps). Earth Planet Scientific Letters 214: 203-219.
Rooney, T., 2010- Geochemical evidence of lithospheric thinning in the southern Main Ethiopian Rift. Lithos 117: 33-48.
Shamanian, G. H., Hedenquist, J. W., Hattori, K. H. and Hassanzadeh, J., 2003- Epithermal precious- and base-metal mineralization in the Eocene arc of Torud- Chah Shirin mountain range: Gandy and Abolhassani districts, Semnan, northern Iran. In: Eliopoulos, D. G. et al. (Eds.): Mineral Exploration and Sustain-able Development. Mill press, Rotterdam, p. 519-522.
Shamanian, G. H., Hedenquist, J. W., Hattori, K. H. and Hassanzadeh, J., 2004- The Gandy and Abolhassani epithermal prospects in the Alborz magmatic arc, Semnan province, northern Iran. Economic Geology 99: 691-712.
Sillitoe, R. H. and Hedenquist, J. W., 2003- Linkages between volcano-tectonic settings, ore-fluid compositions, and epithermal precious-metal deposits. Society of Economic Geologists, Special Publication, 10: 315-343.
Sillitoe, R. H., 1993- Epithermal models: genetic types, geometrical control and shallow features. Geological Association of Canada Special Paper, 40: 403-417.
Srivastava, R. K. and Sigh, R. K., 2004- Trace element geochemistry and genesis of Precambrian sub-alkaline mafic dikes from the central Indian Craton: evidence for mantle metasomatism. Journal of Asian Earth Sciences, 23: 373-389.
Stöcklin, J., 1968- Stratigraphic lexicon of Iran. Part-1: central, north, and east Iran. Geological Survey of Iran, Report No. 18, Tehran.
Wass, S. Y. and Rogers, N. W., 1980- Mantle metasomatism-precursor to alkaline continental volcanism. Geochimica et Cosmochimica Acta, 44: 1811-1823.
Wang, Q., Wyman, D. A., Xu, J. F, Zhao, Z .H., Jian, P., Xiong, X. L., Bao, Z. W., Li, C. F. and Bai, Z. H., 2006- Petrogenesis of Cretaceous adakitic and shoshonitic igneous rocks in the Luzong area, Anhui province (eastern china): Implications for geodynamics and Cu-Au mineralization. Lithos 89:1-26.
Whitford, D. J., Korsch M. J., Porritt P. M. and Craven, S. J., 1988- Rare-earth element mobility around the volcanogenic polymetallic massive sulfide deposit at Que River, Tasmania, Australia, Chemical Geology 68: 105-119.
Whitney, D. L. and Evans, B. W., 2010- Abbreviations for names of rock-forming minerals. American Mineralogist 95: 185-187.
Wilson, M. and Lyashkevich, Z. M., 1996- Magmatism and the geodynamics of rifting of the Pripyat-Dnieper-Donets rift, East European platform. Tectonophysics 268: 65-81.
Wilson, M., 1989- Igneous Petrogenesis-A global tectonic approach. Unwin Hyman London, 466 p.
Wood, D. A., 1980- The application of a Th-Hf-Ta diagram to problems of tectonomagmatic classification and to establishing the nature of crustal contamination of basaltic lavas on the British Tertiary Volcanic Province. Earth and Planetary Science Letters 50: 11-30.
Zhao, J. H. and Zhou, M. F., 2007- Geochemistry of Neoproterozoic mafic intrusions in the Panzhihaua distinct (Sichuhan Province, SW China). Precambrian Research, 152: 27-47.
)