نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری، گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
2 استاد، گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
چکیده
لایههای آواری سازند شیرگشت در برش راهدار بلوک کلمرد ایران مرکزی مجموعه اثر فسیل متنوعی دارند. در افقهای معینی از این توالی، طبقاتی وجود دارد که دو اثرجنس کروزیانا و روزوفیکوس از فراوان‌ترین اثر فسیلها است. در مطالعه حاضر، اثرجنس‌های حاصل از بندپایان شامل کروزیانا و روزوفیکوساز توالیهای اردوویسین سازند شیرگشت مورد بحث و بررسی قرار میگیرد. کروزیاناها در سازند شیرگشت افزون بر تغییرات گسترده در ریختشناسی و اندازه، تغییرات زیادی را در نوع رفتاری تغذیهای نشان میدهند. کروزیاناها به صورت حفارهای شیاری مستقیم تا به نسبت انحنادار با عرض چند سانتی‌متر هستند که در جهت طولی به دو لُب تقسیم میشوند هر کدام از این لُبها اثر خراشهای عرضی گیسو مانندی دارند که در اثرگونههای مختلف کروزیانا، آرایش و نیمرخ خراشها با هم متفاوت است. ویژگیهای اثرگونههای شناسایی شده نشان میدهد که به استثنای C. semiplicata،اثر گونههای کروزیانا در این توالی متعلق به گروه کروزیانا روگوزا است. اثرگونههای این گروه شامل C. rugosa، C. furcifera، C. goldfussi ، C. rouaulti وC. yini است. این نتایج نشان میدهد که مجموعه اثرفسیلهای حاصل از بندپایان در سازند شیرگشت برای مطالعات اثرچینه‌نگاری (ایکنواستراتیگرافی) کروزیانا مناسب هستند، به‌طوری که مجموعه اثرگونههای شناسایی شده میتواند نشان‌دهنده سن اردوویسین زیرین تا میانی برای نهشتههای سازند شیرگشت باشند. همچنین، اثرهای حاصل از بندپایان در نهشتههای مطالعه شده همراه با دیگر ساختهای زیستی نشان میدهد که این اثرها در ماسهسنگهای دانه‌ریز تا متوسط‌دانه با میان‌لایههای شیل- گلسنگ وجود دارند. ترکیب بستر، و شواهد اثرشناختی (ایکنولوژیکی) نشان میدهد که اثرهای حاصل از فعالیت بندپایان در سازند شیرگشت متعلق به اثررخساره (ایکنوفاسیس) کروزیانا است.
کلیدواژه‌ها
آقانباتی، ع.، 1383- زمین‌شناسی ایران، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 586 ص.
بایت گل، آ. و حسینی برزی. م.، 1390- ژئوشیمی عناصر اصلی نهشتههای سیلیسی آواری سازند شیرگشت، بلوک کلمرد، ایران مرکزی جهت تعیین برخاستگاه زمین‌ساختی و هوازدگی سنگ منشأ. مجله علوم‌زمین. سال بیستم، شماره 81. ص 40-33.
بایت گل، آ.، 1388- محیط رسوبی، برخاستگاه و دیاژنز نهشتههای سازند شیرگشت در دو برش کوه عاشقان و کوه راهدار، طبس. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی. 223 ص.
بایت گل، آ.، محبوبی، ا.، حسینی برزی، م. و موسوی حرمی، ر.، 1389- مدل ایکنولوژیکی نهشتههای آواری سازند شیرگشت در زیر پهنه کلمرد ایران مرکزی. مجله چینهنگاری و رسوب دانشگاه اصفهان. ص 43-68.
حسینی برزی، م. و بایت گل، آ.، 1389- تحلیل رخسارهای و محیط رسوبی نهشتههای سیلیسی آواری-کربناته سازند شیرگشت در بلوک کلمرد ایران مرکزی. رخسارههای رسوبی. جلد 2، شماره 1. ص 1-24.
قادری، ع.، آقانباتی، ع.، حمدی، ب. و سعیدی، ع.، 1386- زیست‌چینه‌نگاری سازند شیرگشت در کوه‌های کلمرد واقع در جنوب باختری طبس بر اساس کنودونتها. مجله علوم زمین. سال هجدم، شماره 70. ص 28-31.
References
Aceñolaza, F. G., Sà, A. A. & Gutiérrez-Marco, J. C., 2008- Cruziana yini Yang, a Peri-Gondwanan trilobite trace with new records in the Ordovician of South America and Iberia. Rabano, R. Gonzalo and D.C. Garcia-Bellido (eds). Advances in Trilobite Research. Cuadernos del Museo Geominero. Special Issue. N 9. 19-26 P.
Aceñolaza, G. F. & Milana, J. P., 2005- Remarkable Cruziana beds in the Lower Ordovician of the Cordillera Oriental, NW Argentina. Ameghiniana, 42 (3), 633-637.
Baldwin, C. T., 1977- The stratigraphy and facies associations of trace fossils in some Cambrian and Ordovician rocks of north western Spain. Geological Journal, Special Issue, 9, 9-41.
Bassett, M. G., Dastanpour, M. & Popov, L., 1999- New data on Ordovician fauna and stratigraphy of the Kerman and Tabas regions, east-central Iran. ActaUniv. Carolinae, Geol., 43, 483-486.
Bergström, J., 1976- Lower Palaeozoic trace fossils from eastern Newfoundland. Canadian Journal of Earth Sciences 13: 1613–1633.
Crimes, T. P., 1970a- Trilobite tracks and other trace fossils from the Upper Cambrian of North Wales. Geological Journal 7: 47–68.
Crimes, T. P., 1970b- The significance of trace fossils in sedimentology, stratigraphy and palaeoecology with examples from Lower Palaeozoic strata. In Crimes T.P., Harper J.C. (eds) Trace Fossils,. Geological Journal Special Issue 3: 101–126.
Crimes, T. P., 1975- Trilobite traces from the Lower Tremadoc of Tortworth. Geological Magazine 112, 33–46.
Crimes, T. P., 1987- Trace fossils and correlation of Precambrian– Early Cambrian strata. Geological Magazine 124, 97–119.
Crimes, T. P., 1992- Changes in the trace fossil biota across the Proterozoic–Phanerozoic boundary. Journal of the Geological Society (London) 149, 637 –646.
D’orbigny, A., 1842- Voyage dans l’Amerique méridionale (le Bresil, la Repùblique argentine, le Patagonia, Le Repùblique de Chile, le Repùblique de Bolivie, Le Repùblique de Perou) executé pendant les anee 1826-1833, 3 (Paleontologie), Paris, 188 p.
Davies, N. S., Ivan, J. S., Guillermo, L. A. & Ricardo, C., 2007- Ichnology, palaeoecology and taphonomy of a Gondwanan early vertebrate habitat: Insights from the Ordovician Anzaldo Formation, Bolivia. Palaeoecology 249 18–35.
Dawson, J. W., 1864.- On the fossils of the genus Rusophycus. Canadian Naturalist and Geologist, New Series 1: 363-367.
Droser, M. L., Gehling, J. G. & Jensen, S., 1999- When the worm turned: concordance of Early Cambrian ichnofabric and trace-fossil record in siliciclastic rocks of South Australia. Geology, 27, 625– 628.
Egenhoff, S., Webber, B., Lehnert, O. & Maletz, J., 2007- Biostratigraphic precision of the Cruziana rugosa group: a study from the Ordovician succession of southern and central Bolivia. Geological Magazine, 144 (2), 289-303.
Fillion, D. & Pickerill, R. K., 1990- Ichnology of the Upper Cambrian? to LowerOrdovicianBellIsland and Wabana groups of eastern Newfoundland, Canada. Palaeontolographica Canadiana 7, 1-119.
Ghobadi Pour, M., Williams, M., Vannier, J., Meidla, T. & Popov, E., 2006- Ordovician ostracods from east central Iran. Acta Palaeontologica Polonica 51 (3): 551–560.
Gibb, S., Chatterton, B. D. E. & Pemberton, S. G., 2009- Arthropod ichnofossils from the Ordovician Stairway Sandstone of central Australia. Memoirs of the Association of Australasian Palaeontologists 37, 695-716.
Hall, J., 1852- Palaeontology of New York, Volume 2. Containing descriptions of the organic remains of the Lower Division of the New York System (equivalent in part to the Lower Silurian rocks of Europe). C. van Benthuysen, 362 pp.
Hamedi, M. A., Wright, A. J., Aldridge, R. J., Boucot, A. J., Bruton, D. L., Chatterton, B. D. E., Jones, P., Nicoll, R. S., Rickards, R. B. & Ross, J. R. P., 1997- Cambrian to Silurian of East-Central Iran: new biostratigraphic and biogeographic data. Neues Jahrbuch für Geologie und Palaontologie, Monatschefte 7, 412–424.
Häntzchel, W., 1962- Trace fossils and problematica. In Treatise on Invertebrate Paleontology, Part W, Moore R (ed.). Geological Society of America and University of Kansas Press; W177–W245.
Häntzchel, W., 1975- Trace Fossils and Problematica. 1-269 in Teichert, C. (ed.), Treatise on Invertebrate Paleontology, Part W, Miscellanea, Supplement 1. Geological Society of America, Boulder and University of Kansas, Lawrence 269p.
Jensen, S., Bogolepova, O. K. & Gubanov, A. P., 2011- Cruziana semiplicata from the Furongian (Late Cambrian) of Severnaya Zemlya Archipelago, Arctic Russia, with a review of the spatial and temporal distribution of this ichnospecies. Geol. J. 46; 26-33.
Jensen, S., Saylor, B. Z., Gehling, J. G. & Germs, G. J. B., 2000- Complex trace fossils from the terminal Proterozoic of Namibia. Geology , 28 , 143–146.
Knaust, D., 2004- Cambro-Ordovician trace fossils from the SW–Norwegian Caledonides. Geological Journal, 39, 1-24.
Lebesconte, M. P., 1883- Les Cruziana et Rysophycus connus sus le nom général de bilobites sont-ils des végétaux ou des traces d’animaux. In (ed. M. P. Lebesconte), Oevres posthumes de Marie Rouault. pp. 61–73. Rennes.
Mángano, M. G. & Buatois, L. A., 2003- Trace fossils. In: Benedetto, J.L. (ed.), Ordovician Fossils of Argentina,. Universidad Nacional de Córdoba, Secretaría de Ciencia y Tecnología; 507–553.
Mángano, M. G., Buatois, L. A. & Aceňolaza, G. F., 1996- Trace fossils and sedimentary facies from a Late Cambrian-Early Ordovician tide- dominated shelf (Santa Rosita Formation, northwest Argentina): implications for ichnofacies models of shallow marine successions. Ichnos 5,52–88.
Mángano, M. G., Buatois, L. A. & Moya, M. C., 2001-Trazas fósiles de trilobites de la Formación Mojotoro (Ordovicico inferior-medio de Salta, Argentina): implicancias paleoecológicas, paleobiológicas y bioestratigráficas. Revista Espaňola de Paleontologia, 16 (1), 9-28.
Mángano, M. G., Buatois, L. A. & Muniz-Guinea, F., 2002- Rusophycus moyensis n. isp. en la transiciَn cambrica- tremadociana del noroeste argentino: implicancias paleoambientales y bioestratigráficas. Revista Brasileira de Paleontologia 4: 35-44.
Mângano, M. G., Buatois, L. A. & Muňiz-Guinea, F., 2005- Ichnology of the Alfarcito Member (Santa Rosita Formation) of northwestern Argentina: animal-substrate interactions in a lower Paleozoic wave-dominated shallow sea. Ameghiniana, Rev. Asoc. Paleontol. Argent. - 42 (4): 641-668.
Mehrjerdi, H., 2001- Palynostratigraphy and palaeobiogeography of a Lower Palaeozoic sequence in the type-section of Shirgesht For - mation, northern TabasCity, East-Central Iran. – Iran. Int. J. Sci., 2, 129-149.
Pillet, J., 1973- Sur quelques trilobites ordoviciens d’Iran oriental.Ann. Soc. Géol. Nord, 93, 33-38.
Rouault, M., 1850- Note préliminairer sur une nouvelle formation découverte dans le terrain silurien inférieur de la Bretagne. Bulletin de la Société Géologique de France [2] 7, 724-744.
Salter, J. W., 1853- On the lowest fossiliferous beds of North Wales. Report of the British Association for the Advancement of Scirrice (Belfast) tor 185-7. Geology arid Physical Geography section, 56-58.
Seilacher, A. & Crimes, T. P., 1969- “European” species of trilobite burrows in eastern Newfoundland. In; Kay, M. (ed) North Atlantic Geology and Continental drift, Memoir of the American Association of Petroleum Geologists 12 , 145–148.
Seilacher, A., 1970- Cruziana stratigraphy of ’non-fossiliferous’ Palaeozoic sandstone. In: Crimes, T.P., Harper, J.C. (eds), Trace Fossils, Geological Journal Special Issue, 3, 447–476.
Seilacher, A., 1985- Trilobite palaeobiology and substrate relationships. Transactions of the Royal Society of Edinburgh 76: 231–237.
Seilacher, A., 1990- Paleozoic trace fossils. In: R. Said (ed.), The Geology of Egypt. A.A. Balkema, Rotterdam. 649–670.
Seilacher, A., 1991- An updated Cruziana stratigraphy of Gondwanan Palaeozoic sandstones. In The Geology of Libya 4, Salem MJ (ed.). Elsevier: Amsterdam; 1565–1581.
Seilacher, A., 1992- An updated Cruziana stratigraphy of Gondwanan Palaeozoic sandstones. In: Salem, M.J., Hammuda, O.S and Eliagoubi, B.A. (ed.), The Geology of Libya, Vol. 5, Elsevier: Amsterdam, New York; 1565–1580.
Seilacher, A., 1994- How valid is Cruziana stratigraphy? Geologische Rundschau 83, 752–758.
Seilacher, A., 2007- Trace Fossil Analysis. Springer Verlag: Berlin, Heidelberg.
Seildiher, A., 1967- Bathpetry ot trace fossils. Marin Grology 5, 413- 43s.
Webby, B. D., 1983- Lower Ordovician arthropod trace fossils from Western New South Wales. Proceedings of the Linnean Society of New South Wales 107, 59-74.
Yang, S. & Fu, S., 1985- Lower Ordovician Trace Fossil community Cruziana from Wadins Yunnan and its and stratigraphical and geographical distribution. Scientia Geologica Sinica. 1 (1), 43-54 (in Chinese).
)