نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
پردیس علوم، دانشکده زمین‌شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده
کانسار بوکسیت جاجرم (شمال خاور ایران) از پایین به بالا از چهار بخش لایه رسی زیرین، بوکسیت شیلی، بوکسیت سخت و کائولینیت بالایی تشکیل شده است. بررسی ضرایب همبستگی و نمودارهای پراکندگی عناصر کم تحرک در چهار افق این کانسار نشان دهنده یک منشأ همگن اولیه در ابتدای تشکیل نهشته بوکسیتی است که به تدریج و به دلیل شرایط متفاوت حاکم بر بخش‌های مختلف نهشته، مواد اولیه تفکیک یافته‌اند. میزان زهکشی متفاوت و شستشوی برخی از عناصر از بخش‌های بالایی نهشته و ته‌نشینی آن در بخش‌های زیرین، باعث تفکیک بوکسیت شیلی از بوکسیت سخت و تماس بخش زیرین بوکسیت‌های شیلی با سنگ بستر کربناتی و تفاوت در میزان زهکشی در محل تماس این دولایه، باعث تشکیل لایه رسی زیرین در حدفاصل بوکسیت شیلی و سنگ بستر کربناتی شده است. همچنین شواهد زمین‌شیمیایی نشان می‌دهند که لایه کائولینیت بالایی احتمالا در اثر شستشوی سیلیس از افق‌های بالایی و ته‌نشینی آن در لایه بوکسیت سخت تشکیل شده است. مقایسه نمونه‌های مورد مطالعه با کندریت و ترکیب متوسط پوسته قاره‌ای بالایی، نشان می‌د‌هد که هر دو گروه از سنگ‌های بازی و سنگ‌های رسوبی در فرایند تکامل بوکسیت جاجرم نقش داشته است به گونه‌ای که این نهشته بوکسیتی می‌تواند حاصل دگرسانی یک لایه لاتریتی اولیه در نزدیکی محل فعلی آن در نظر گرفته شود که در اثر عملکرد فرایندهای هوازدگی به درون یک محیط کارستی انتقال یافته و در حین انتقال، مواد با منشأ قاره‌ای نیز به آنها اضافه شده است.
کلیدواژه‌ها
کتابنگاری
اثنی‌عشری، ا.، 1385- "بررسی ژئوشیمیایی کانسار بوکسیت جاجرم با نگرش ویژه به ژئوشیمی عناصر کمیاب" پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده زمین‌شناسی، دانشگاه تهران، 166 صفحه.
اسماعیلی، د.، اثنی عشری، ا.، رحیم‌پور‌بناب، ح.، امینی فضل، ع.، 1385- مطالعه ژئوشیمیایی عناصر خاکی کمیاب (REE) در کانسار بوکسیت جاجرم (شمال خاوری ایران)، فصلنامه علوم زمین، سال شانزدهم، شماره شصت و دو، صفحات 13-2.
خیری،ف.،1366- ”بررسی تغییرات کانی شناسی بوکسیت و نحوه تشکیل آن در زون B بلوک گل‌بینی منطقه جاجرم“. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم دانشگاه تهران, 112 صفحه.
رحیم زاده، ف.، 1376- نوع و مدل زایشی بوکسیت جاجرم. از گزارشات سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
رحیم‌پور‌بناب، ح.، اسماعیلی،ح.، 1386-کانی شناسی، پتروگرافی و ژنز کانسار بوکسیت جاجرم, مجله علوم دانشگاه تهران، جلد سی و سوم، شماره یک، صفحات 123-107.
سهیلی، م.، سهندی، م.ر.، 1378- گزارش پشت نقشه برگه 1:100000 سنخواست. تهیه شده توسط سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
References
Balasubramaniam, K.S., Surendra, M. & Ravikumar, T.V., 1986- Genesis of certain bauxite profiles from India. Chemical Geology. 60, 227-235.
Bardossy, G., 1982- Karst Bauxites: Bauxite Deposits on Carbonate Rocks. Developments in Economic Geology, Elsevier. Vol. 14.
Bardossy, G., 1984 - European bauxite deposits. In: Leonard Jacob Jr (ed), Bauxite, Proc 1984 Bauxite Symposium, Los Angeles, California. Society of Mining Engineers, New York, pp 411± 435
Bardossy, G., Aleva, G.J.J., 1990- Lateritic Bauxite. ELSEVIER, 623p
Boynton, w.v., 1984 - Geochemistry of the rare earth elements: meteorite studies. In: Henderson P.(ed.), Rare earth element geochemistry Elsevier, 63-114.
Comer, J.B., 1974 - Genesis of Jamaica bauxite, Economic Geology. 69, 1251-1264.
Cullers, R.L., Berendsen, P., 1998- The provenance and chemical variation of sandstones associated with the Mid-continent Rift System, USA. Eur. J. Mineral. 10, 987–1002.
Cullers, R.L., Chaudhuri, S., Kilbane, N., Koch, R., 1979- Rare earths in size fractions and sedimentary rocks of Pennsylvanian-Permian age from the mid-continent of the USA. Geochim. Cosmochim. Acta 43, 1285– 1301.
Cullers, R.L., Basu, A., Suttner, L., 1988- Geochemical signature of provenance in sand-size material in soils and stream sediments near the Tobacco Root batholite, Montana, USA. Chem. Geol. 70, 335– 348.
Cullers, R.L., Graf, J., 1983- Rare earth elements in igneous rocks of the continental crust: intermediate and silicic rocks, ore petrogenesis. In: Henderson, P. (Ed.), Rare-Earth Geochemistry. Elsevier, Amsterdam. 275– 312.
Dana, J.D., 1999- Manual of mineralogy. Revised 21th edition. John Wiley and sons, 1NC.
Eliopoulos, D.G., Economou-Eliopoulos, M., 2000. Geochemical and mineralogical characteristics of Fe-Ni- and bauxitic-laterite deposits of Greece. Ore Geology Reviews 16, 41-58.
Feng, R., Kerrich, R., 1990- Geochemistry of fine-grained clastis sediments in the Archean Abititi greenstones belt, Canada: implications for provenance and tectonic setting. Geochim. Cosmochim. Acta 54, 1061– 1081.
Goldschmidt, V.M., 1937- The principles of distribution of chemical elements in minerals and rocks. J.chem. Soc. 139, 655-675.
González López, J.M., Bauluz, B., Fernandez-Nieto, C., Olite, A.Y., 2005- Factors controlling the trace element distribution in fine grained rocks: the Albian kaolinite- rich deposites of the OlieteBasin (NE Spain). Chemical geology, 214, 1-19.
Gow NN., Lozej GP., 1993- Bauxite. Geosci Can 20: 9±16 Lyew-Ayee PA (1986) A case for the volcanic origin of Jamaican bauxites. Proc Bauxite Symposium VI, 1986. J Geol Soc Jamaica 9±39.
Haskin, M.A. & Haskin L.A., 1966- Rare earths in European shales: a redetermination. Science. 154, 507-509.
Lyew-Ayee, PA., 1986- A case for the volcanic origin of Jamaican bauxites. Proc Bauxite Symposium VI, 1986. J Geol Soc Jamaica 9±39.
MacLean, W.H., Bonavia, F.F., Sanna, G., 1997- Argillite debris converted to bauxite during karst weathering: evidence from immobile element geochemistry at the Olmedo Deposit, Sardinia. Mineralium Deposita 32, 607±616.
McLennan, S.M., Nancy, W.B., Taylor, R., 1980- Rare earth element-thorium correlations in sedimentary rocks, and the composition of the continental crust. Geochim. Cosmochim. Acta 44, 1833– 1839.
McLennan, S.M., Hemming, S.R., McDaniel, D.K., Hanson, G.N., 1993- Geochemical approaches to sedimentation, provenance, and tectonics. In: Johnsson, M.J., Basu, A. (Eds.), Processes Controlling the Composition of Clastic Sediments, Spec. Pap. - Geol. Soc. Am., vol. 284, pp. 21–40.
Maksimovicَ a and Pantób, 1990- Contribution to the geochemistry of the rare earth elements in the karst-bauxite deposits of Yugoslavia and Greece. Geoderma. 51, 93-109.
Rollinson, H.R., 1993- Using geochemical data: Evaluation, Presentation, Interpretation. Longman, p. 352.
Ronov, A.B., Balashov, Y.A., Girin, Y.P., Bratishko, R.K., Kazakov, G.A., 1972- Trends in rare-earth distribution in the sedimentary shell in the earth’s crust. Geochem. Int. 9, 987–1016.
Ronov, A.B., Balashov, Y.A., Girin, Y.P., Bratishko, R.K., Kazakov, G.A., 1974 - Regularities of rare earth distribution in the sedimentary shell and in the crust of the earth. Sedimentology 21, 171– 193.
Schroll, E., Sauer D., 1964 - Ein Beitrag zur Geochemie der seltenen Elemente in Bauxiten. Symp. Bauxites, Oxydes, Hydroxides d Aluminium, 1963 Zagreb. I 201-225.
Schroll, E., Sauer, D., 1968- Beitrag zur Geochemie von Titan, Chrom, Nickel, Cobalt, Vanadium und Molibdan in bauxitischen Gesteinen und das problem der stofflichen Herkunft des Aluminiums, Travaux de l ICSOBA,Zagreb. 5, 83-96.
Taylor, G., Eggleton, T., 2004 - THE ORIGIN OF THE WEIPA BAUXITE. Regolith. 350-354.
Taylor, G.R. & Hughes, G., 1975- Biogenesis of the Rennell bauxite, Economic Geology. 70, 542-546.
Taylor, S.R., McLennan, S.M., 1981- The composition and evolution of the continental crust: rare earth element evidence from sedimentary rocks. Phil. Trans. R. Soc., A301, 381-399.
Taylor, S.R., McLennan, S.M., 1985- The Continental Crust: Its Composition and Evolution. Blackwell, Oxford. p. 312.
Valeton, I., 1966- Sur la genese des gisements de bauxite du sud-est de la France, Bulletin Societe Geologique deFrance. 7, 685-701.
Valeton, I., 1974 -Resilification at the top of the foreland bauxite in Suriname and Guyana. Miner. Deposita. 9, 169-173.
Wildeman, T.R., Condie, K.C., 1973- Rare-earths in Archean greywackes from Wyoming and from Fig Tree Group, South Africa. Geochim. Cosmochim. Acta. 37, 439– 453.
Yariv, S., Cross, H., 1979- Geochemistry of Colloidd systems. Springer Verlag, Berlin, 255 pp.
)