نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه شهرسازی، دانشکده فنی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

2 استاد، گروه طراحی شهری، دانشکده معماری، دانشگاه علم و صنعت، تهران، ایران

3 استادیار، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

4 کارشناسی ارشد، گروه شهرسازی، دانشکده فنی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

ایران‌زمین به دلیل موقعیت جغرافیایی و قرار گرفتن روی کمربند جهانی زلزله، در طول تاریخ همواره زمین‌لرزه‌های مخربی را تجربه کرده است و هر ساله چندین لرزه در سطح کشور ثبت می‌شود. آخرین مورد آن زلزله 8/6 ریشتری بم در پنجم دی‌ماه 1382 بوده است که سبب تلفات شدید انسانی و زیرساخت‌ها در سطح کشور شد. زلزله‌ای که با 30 هزار کشته و 10 هزار زخمی از بزرگ‌ترین زلزله‌های سده اخیر به شمار می‌آید. هدف این مقاله شناسایی دلایل اصلی این مقدار تلفات است. برای رسیدن به این هدف  13 شاخص کالبدی-  فضایی  مؤثر بر آسیب‌پذیری شهرها در سطح جهانی شناسایی و سپس در قالب مدل‌های برنامه‌ریزی و تلفیقی چون فازی و تحلیل سلسله مراتبی وارون وزن‌دهی شدند. لایه‌های انتخابی در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی ترکیب و درپایان نقشه میزان آسیب‌پذیری شهر پیش از زلزله اخیر مدل‌سازی شد. در مرحله دوم میزان آسیب‌پذیری شهر بر پایه برداشت‌های دقیق طرح تفصیلی شهر مشابه‌سازی و میزان ضریب همبستگی آن با مدل فرضی ارائه‌شده این پژوهش محاسبه شد که ضریبی معادل با 59/0 را نشان داد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که نه تنها مدل فازی برای تعیین آسیب‌پذیری و ناپایداری شهرهایی چون بم کاربرد دارد بلکه با استفاده از این مدل ارائه‌شده می‌توان میزان تاب‌آوری شهر را در برابر زلزله و دیگر بحران‌های طبیعی محاسبه کرد و سرانجام به رابطه میان تئوری و عمل دست یافت.

کلیدواژه‌ها

اردلان، ع. ر.، فروتن، ا. و آقامحمدی، ح.، 1385-  مدل‌سازی برای کاهش خسارت‌های بحران زلزله. همایش مقابله با سوانح طبیعی. تهران: پردیس فنی دانشگاه تهران, 29.
حبیبی، ک.، 1385- توسعه کالبدی، حفاظت، بهسازی و نوسازی بافت‌های کهن شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، رساله دکتری، دانشگاه تهران، تهران.
رنجبر، م.، اشراقی، م. و ایرانمنش، ف.، 1385-  تهیه الگوی پایگاه اطلاعات مکانی به منظور مکان‌یابی محل‌های استقرار موقت جمعیت‌های آسیب دیده ناشی از زلزله. اولین همایش مقابله با سوانح طبیعی. تهران: پردیس فنی دانشگاه تهران، 86- 88.
طبیبیان، م.،1380-  مدل‌های کاربردی در تحلیل مسائل شهری، انتشارات دانشگاه تهران.
عبدالهی، م.، 1383-  مقدمه کتاب مدیریت بحران در نواحی شهری، چاپ سوم. تهران: سازمان شهرداریها و دهیاریهای کشور.
مهندسین مشاور آرمانشهر، 1382-  طرح تفصیلی ویژه بم، تهران، وزارت مسکن و شهرسازی.
References
Antonioni, G., Gigliola, S. & Valerio, C., 2007- A methodology for the quantitative risk assessment of major accidents triggered by seismic events, Journal of Hazardous Materials, Article in press.
Aysan, Y. & Davis, I., 1994 - "Conclusions and recommendations for the international decade for natural disaster reduction (IDNDR)." Disasters and the small dwelling: Perspective for the UN IDNDR (James and James Science), 1992: 256-260.
Cova, T. J., 2009- GIS in emergency management, Geographic Information Systems: Principle Techniques, 845-858.
Kreimer, A., Arnold, A. & Carlin, A., 2003- Building safer cities. The future of disaster risk. Disaster risk management series, Vol. 3, The Worldbank.
Mileti, D., 1999- Disasters by Design: a reassessment of natural hazards in the United States. Joseph Henry Press.
Ministry of Interior, 2005- National report of the Islamic republic of Iran on disaster reduction, World Conference on Disaster Reduction, Kobe, Hyogo, Japan.
Rashed, K. & Weeks, J., 2003- Assessing vulnerability to earthquake hazards through spatial multicriteria analysis of urban areas, International Journal of Geographic Information Science 17(6): 547-576.
Richter, C. F., 1976- "Earthquake Light in Focus". Science15 October, 194 (4262): 259
Sálvano, B., 2004- What We Learn From Deadly Quakes, National Geographic, September.
UN/ISDR, 2005- Word Conference on Disaster Reduction. 18- 22 January, Kobe, Hyogo, Japan.
UN/ISDR,  2007- www.unisdr.org (March 2007).
UNDP, 2003- Reducing Disaster Risk: A Challenge for Development. UNDP.
UNEP, 2007- Country Profile. gridca.grid.unep.ch (accessed April 3, 2007).
USAID, 2001- Making cities work: USAID's urban strategy, an Initiative launched by the Administrator and prepared by the Urbanization task force.
Van Westen, C., 2006- Geoinformation Science and Earth Observation for municipal risk management; The SLARIM project, International Instititute for Geoinformation Science and Earth Observation, ITC, P.O. Box 6, 7500 AA Enschede, The Netherlands.
Zadeh, L., 1975- the concept of linguistic variable and its application to approximate reasoning, Information Sciences 8: 199-249.