نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد، دانشکده‌ علوم‌پایه، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران

2 دکتری، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران

3 استادیار، پژوهشکده‌ علوم‌زمین، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران

4 دانشیار، دانشکده علوم پایه، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال؛ پژوهشکده‌ علوم‌زمین، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران

چکیده

شهر تبریز به عنوان یک مرکز مهم جمعیتی در شمال باختر ایران، در نزدیکی گسل شمال تبریز با درازای نزدیک به 150 کیلومتر، قرار دارد. این گسل راستالغز راست‌گرد، متشکل از دو قطعة‌ گسلی اصلی است که این دو، با الگوی راست‌پله نسبت به هم آرایش یافته‌اند. در پهنة همپوشانی شکل گرفته در میان دو قطعة‌ گسلی یاد شده، جنبش‌های راست‌گرد جوان مسبب پدیداری حوضه‌ای کششی شده‌اند.کرانه‌های این حوضه، با افشانه‌ها و شاخه‌های گسلی به هم پیونددهنده‌ این دو قطعة‌ گسلی انطباق یافته‌اند. رخداد زمین‌لرزه‌های تاریخی شدید در گسترة‌ تبریز شاهدی بر جنبایی گسل شمال تبریز از نظر لرزه‌ای است. از این میان دست‌کم دو زمین‌لرزة ویرانگر سال‌های 1721 (Ms 7.3) و 1780 (Ms 7.4) میلادی را به گسل شمال تبریز نسبت می‌دهند. پس از زمین‌لرزة‌ 1780 میلادی، این گسل تا به امروز هیچ رویداد لرزه‌ای بزرگی را تجربه نکرده است. در طی دهه‌های اخیر، با بهره‌گیری از بررسی‌های پارینه‌لرزه‌شناختی سعی بر شناسایی شمار بیشتری از زمین‌لرزه‌های کهن شده‌است. از آن‌جا که مطالعات پارینه‌‌لرزه‌شناختی صورت‌گرفته در گسترة تبریز تاکنون بر روی قطعات شمال باختری و جنوب خاوری گسل شمال تبریز متمرکز بوده، در این پژوهش تلاش  بر آن است تا پهنه‌ همپوشانی قطعات گسلی یاد شده را مورد مطالعات پارینه‌‌لرزه‌شناختی قرار دهیم. از این رو با مطالعة‌ عکس‌های هوایی، تصاویر ماهواره‌ای و بررسی‌های صحرایی، ساختگاه مناسبی برای حفر ترانشه‌ پارینه‌‌لرزه‌شناختی در 6 کیلومتری شمال باختر تبریز (بر روی یکی از شاخه‌های جوان گسلی پهنة‌ همپوشانی قطعات شمال باختری و جنوب خاوری گسل شمال تبریز)، مکان‌یابی شد. در ادامه، با حفر ترانشه‌ای عمود بر راستای افراز گسلی و تمرکز بررسی‌های پارینه‌‌لرزه‌شناختی در آن، آثار دست‌کم دو رویداد مهلرزه‌ای شناسایی شد.
 

کلیدواژه‌ها

اطلس لرزه‌زمین‌ساخت و گسلش جنبا، چهارگوش تبریز- پلدشت، مقیاس 1:250000، سازمان زمین‌شناسی کشور (زیر چاپ).
سلیمانی‌آزاد، ش.، فیلیپ، ه.، حسامی آذر، خ. و دومینگز، ا.، 1388- چگونگی رویداد گسلش زمینلرزه‌ای در منتهی‌الیه جنوب شرقی شبکه گسلی گیلاتو- سیاه چشمه- خوی و نقش آن در بررسی‌های برآورد خطر زمین‌لرزه در شمال غرب ایران، بیست و هفتمین گردهمایی علوم‌زمین و سیزدهمین همایش انجمن زمین‌شناسی ایران، 1 الی 3 اسفند ماه 1388 خورشیدی، تهران، ایران.
فتحیان‌بانه، آ.، سلیمانی‌آزاد، ش.، نظری، ح.، قرشی، م. و طالبیان، م.، 1389- بررسی‌های زمین‌ساخت جنبا بر روی گسل شمال تبریز به منظور انتخاب ساختگاه مناسب در پهنه‌ همپوشانی قطعه‌های شمال باختری و جنوب خاوری برای انجام پژوهش‌های پارینه‌لرزه‌شناختی، بیست و هشتمین گردهمایی علوم زمین و چهاردهمین همایش انجمن زمین‌شناسی ایران، 25 الی 28 شهریور ماه 1389 خورشیدی، ارومیه، ایران.
گزارش سرشماری جمعیت کشور، مرکز آمار ایران (www.sci.org.ir).
 
 
References
Ambraseys, N. N. & Melville, C. P., 1982- A History of Persian Earthquakes, Cambridge Earth Science Series, Cambridge University Press, London.
Berberian, M. & Arshadi, S., 1976- On the evidence of the youngest activity of the North Tabriz Fault and the seismicity of Tabriz city, Geol. Surv. Iran Rep., 39, 397-418.
Berberian, M., 1997-  Seismic sources of the Transcaucasian historical earthquakes. In: Giardini, D., Balassanian, S. (Eds.), Historical and Prehistorical Earthquakes in the Caucasus. Kluwer Academic Publishing, Dordrecht, Netherlands, pp. 233–311.
Berberian, M. & Yeats, R. S., 1999- Patterns of historical earthquake rupture in the Iranian plateau, Bull. Seismol. Soc. Am., 89, 120-139.
Copley, A. & Jackson, J., 2006-  Active tectonics of the Turkish-Iranian Plateau, Tectonics, Vol. 25, TC6006, doi:10.1029/2005TC001906.
Hessami, K., Pantosi, D., Tabassi, H., Shabanian, E., Abbassi, M., Feghhi, K., Sholaymani, S., 2003-  Paleoearthquakes and slip rates of the North Tabriz Fault, NW Iran: preliminary results, Ann. Geophys. 46, 903–915.
Hessami, K. & Jamali., F., 2008- New evidence of earthquake faulting in the Tabriz city, NW Iran, Geoscience, vol 17, No. 1, pp. 156-161.
Jackson, J. A., 1992-  Partitioning of strike-slip and convergent motion between Eurasia and Arabia in Eastern Turkey and the Caucasus, J. Geophys. Res. 97, 12471-12479.
Karakhanian, A., Trifonov, V., Philip, H., Avagyan, A., Hessami, K., Jamali, F., Bayraktutan, M., Bagdassarian, H., Arakelian, S., Davtyan, V. & Adilkhanyan, A., 2004-  Active faulting and natural hazards in Armenia, eastern Turkey and Northern Iran, Tectonophysics, 380, 189–219.
Masson, F., Djamour, Y., Van Gorp, S., Chery, J., Tatar, M., Tavakoli, F., Nankali, H. & Vernant, P., 2006-  Extension in NW Iran driven by motion of the South Caspian Bosin, Earth Planet. Sc. Lett., 252, 180–188.
McCalpin, J. P., 2009- Paleoseismology, Academic Press, New York.
Nilforoushan, F., Masson, F., Vernant, P., Vigny, C., Martinod, J., Abbassi, M., Nankali, H., Hatzfeld, D., Bayer, R., Tavakoli, F., Ashtiani, A., Doerflinger, E., Daignières, M., Collard, P. & Chéry, J., 2003- GPS network monitors the Arabia- Eurasia collision deformation in Iran, J. Geody., 77, 411–422.
Solaymani Azad, S., 2009- Evaluation de l'alea sismique pour les villes de Tehran, Tabriz et Zandjan dans le NW de l’Iran approche morphotectonique et paleosismologique, Université Montpellier II (France), 151 p.
Vernant, P., Nilforoushan, F., Hatzfeld, D., Abbassi, M., Vigny, C., Masson, F., Nankali, H., Martinod, J., Ashtiani, A., Bayer, R., Tavakoli, F. & Chery, J.,  2004- Contemporary crustal deformation and plate kinematics in Middle East constrained by GPS measurement in Iran and northern Oman, Geophys. J. Int., 157, 381–398.
Vernant, P. & Chery, J., 2006- Low fault friction in Iran implies localized deformation for the Arabia-Eurasia collision zone, Earth Planet. Sci. Lett., 246, 197-206.
Vittori, E., Labini, S. S. and Serva, L., 1991- Paleoseismology: Review of the state-of-the-art. Tectonophysics, 193, 9-32.
Westaway, R., 1990- Seismicity and tectonic deformation rate in Soviet Armenia: implications for local earthquake hazard and evolution of adjacent regions, Tectonics, 9, 477-503.