نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

بخش زمین‌شناسی دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان،‌ ایران

چکیده

زمین­لغزه عظیم و پیش از تاریخ جیرفت با مساحت حدود 53 کیلومتر مربع،  در فاصله 35 کیلومتری شمال باختر شهر جیرفت و مجاور سد جیرفت، در محدوده­ای با مختصات َ45 و°28 تا َ53 وْ°28 عرض شمالی وَ20 و°57 تا َ30 و°57 طول خاوری قرار دارد. این زمین­لغزه که بر اثر حرکت توده­ای از سنگ ­آهک­های ریفی بخش بالایی سازند قم با شیب °6، حجم 8 کیلومتر مکعب و ستبرای حدود 300 متر روی مارن­های زیرین این سازند رخ داده است، با سنگ­های خرد و متلاشی شده، بی­هنجاری در مسیر هلیل­رود و وجود قطعه سنگ­های آذرین گرد شده در توده متلاشی شده قابل تشخیص است. بر اثر رخداد این زمین­لغزه، مسیر هلیل رود کاملاً مسدود گردید ویک دریاچه موقتی شکل گرفت.  سپس این دریاچه در محل دیگری که گودترین رخنه در دیواره آن قرار داشت (محل فعلی سد جیرفت) سرریز کرد و  هلیل­رود پس از طی حدود 5/2 کیلومتر از محل سرریز دوباره در پایین‌دست زمین­لغزه وارد مسیر قبلی خود شد. بر اثر این تغییر مسیر، مخروط افکنه توسط رود بریده شد و درة باریک و عمیقی در محدوده محل سرریز شدن تا محل اتصال به مسیر قبلی آن تشکیل شد و موجب بریده شدن مخروط­ افکنه­های کوچکی در مسیر گردید. وجود گسل­های فعال متعدد و کم­شیب بودن توده لغزنده حاکی از این است که این زمین­لغزه احتمالاً در اثر زمین­لرزه رخ داده است و مهم­ترین ویژگی­های آن شامل شیب بسیار کم (6ْ )، اندازه (وسعت 53 کیلومتر مربع و مسافت حرکت تا حدود 7 کیلومتر)، چهار بخش بودن، سازوکار حرکت خاص (مشابه با سایر استورستورم­ها) و زمان ایجاد آن (احتمالاً 60000 تا 100000 هزار سال قبل) است و بسته به نوع دسته­بندی زمین­لغزه­ها می­­توان آن را زمین­لغزه بسیار سریع، سنگ لغزه، استورستورم، بهمن سنگی و بهمن خرده سنگ نامید.
 

کلیدواژه‌ها

کتابنگاری
افشین، ی.، 1373- رودخانه­های ایران، جلد اول، مهندسین مشاور جاماب.
برزگر، ف.، صدیقیان،ا. و نجماوی، م.، 1368- یادداشتی بر زمین­شناسی محل سد هلیل­رود (جیرفت)، تحقیقات جغرافیائی، شماره 1، صفحات 36تا55.
حسینی،ز.، 1386- پهنه­بندی خطر سیل در دشت جیرفت با توجه به معیارهای ژئومورفولوژیکی و با استفاده از عکس­­های هوایی و تصاویر ماهواره­ای، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید باهنر، 188ص.
حق شناس، ا.، جعفری، م.ک. و کمک پناه، ع.، 1376- دومین سمینار زمین­لغزه و کاهش خسارت­های آن، جلد اول، مؤسسه بین­المللی زلزله­شناسی و مهندسی زلزله.
شهرابی، م.، 1384- دریاچه­های کوهستانی تار و هویر و چگونگی تشکیل آنها، رشد زمین­شناسی، دوره دهم، شماره4، صفحات 29-26.
عباس نژاد، ا.، 1387- بررسی سیل­خیزی (پهنه­بندی خطر سیل در حوضه آبریز هلیل­رود با استفاده از GIS، گزارش طرح تحقیقاتی، دانشگاه شهید باهنر، 309ص.
فاریابی، ع.، 1372- مطالعه چینه­شناسی و فسیل­شناسی سازند قم در منطقه ساردوئیه و سبزواران، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم تهران.
فاطمی عقدا، س.، غیومیان، ج.، عطائی، ا.، داودی، م.ه. و نوروزی، ع. ا.، 1384- تعیین مناسب­ترین روش کنترل لغزش با استفاده از سامانه پشتیبان تصمیم (DSS)، مطالعه موردی زمین­لغزش باریکان، طالقان، فصلنامه علوم­زمین، سال دوازدهم، شماره56، صفحات 84 تا 93.
محمدی زاده، چ. و پمپنی، ا.، 1385- زمین لغزه­های جنوب رامسر (منطقه ی پیاز کش)، رشد زمین­شناسی، دوره دوازدهم، شماره2، صفحات 24-19. 
مهندسین مشاور سازه پردازی ایران، 1383- طرح ساماندهی و تعیین حریم و بستر رودخانه­های هلیل و شور جیرفت، فصول دوم و چهارم (مطالعات هواشناسی و هیدرولوژی).
مهندسین مشاور مهاب قدس، 1373- گزارش لرزه­خیزی و برآورد خطر زمین­لغزه سد بتنی قوسی جیرفت.
نبوی، م.، ح.، 1355- دیباچه­ای بر زمین­شناسی ایران، سازمان زمین شناسی کشور.
 
 
 
References
Alexander, D. & Formichi, R., 1993- Tectonic Causes of Landslides, Earth Surface Processes and Landforms, Vol. 18, pp. 311-338.
CETIRAN, CO., Eng., 1975- Barrage de Jiroft.
Cornforth, D. H., 2005- Landslides in Practice, Investigations, Analysis, and Remedial/ Preventative Options in Soils, John Wiley, New York.
Cotecchia, V., 1978- Earthquacke- Prone Environments, In: Slope stability, Geotechnical Engineering and Geomorphology, ed . By: M. G. Andeson & K. S. Richards, John Wiley, Chichester, PP.287-330.
Curden, D.  M., 1976- Major rock slides of The Rockies, Canada, Geotechnical Journal, Vol 13, PP. 8-20.
Curden, D.,M ., & Varnes. D., J., 1996- Landslide Types and Processes, In: A., K. Turner and R.L. Shuster (eds), Landslides, Investigation and Mitigation, National Academy Press, Washington, PP.36-75.
Dimitrijevic, M. D., 1973- Geology of Kerman Region, Geological Survey of Iran, Report No Yu/52.
Erismann, T., H., 1979- Machanisms of large landslides, Rock Mechanics, Vol 2,  PP. 15-46.
Garvin, C. D., Hanks, T. C., Finkel, R. C. &  Heimsath, A.M., 2005- Episodic incision of the Colorado River in Glen Canyon, Utah, Earth Surface Processes and Landforms, Vol 30, PP.973-984.
Goguel, J., 1978- Scale- dependment rockslide mechanisms, with emphasis on the role of pore fluid vaporization. In: B. Voight(ed.) Rockslides and avalanches, 1, Natural Phenomena, Elsevier, New York, P. 693-708.
Hsu, K. J., 1975- On struzstorms- catastrophic debris streams generated by rockfalls, Geological Society of America Bulletin, Vol 86, PP. 126-140.
Hutchinson, J. N., 1968- Mass movement, In: R.W.Farbridge (ed.). The Encyclopedia of Geomorphology, Reinold, New York, PP. 688-695.
Jibson, R.W., 2009- Using Landslides for Paleoseismic Analysis, in: Paleoseismology(2ned.),  ed. By: J.P.McCalpin, PP.565-601.
Keefer, D.  K., 1984- Landslides coused by earthquackes, Geological Society of America Bulletin, Vol 95, PP 406-421.
Kent, P.  E., 1966-  The transport mechanism in catastrophic rockfalls, Journal of Geology, Vol 74, PP. 79-83.
Lelland, J.  F., Burbank, M. R., Finkel, D. W. & Caffee,  M., 1995- 10Be and 26Al exposure ages from bedrock river- cut terraces in northern Pakistan: implications for incision and uplift rates, EOS transactisons, 76, F685.
Mc guire, M. C., B., Mason, I. & Kilburn, C., 2002- Natural Hazard and Environmental Change, Arnold. New York.
Pederson, J.  L., Anders, M. D., Rittenhour, T. M., Sharp, W. D., Grosse, J. C., & Karlstrom, K. E., 2006- Using fill terraces to understand incision rates and evolution of the Colorado river in eastern Grand Canyon, Arizona, Journal of Geophysical Research, Vol III, Fo 2003, doi: 10.1029/2004Jf000201.
Shreve, R. L., 1968- The Blackhawk landslide, Geological Society of America, Special Paper, 108, 47 PP.
Timotijevic, S., Cretic, S.,  Dimitrijevic, M., N.,  Dimitrijevic, M. D., 1972- Geological map of Iran,1:100000 series, Sheet 7447- Esfandageh, Geological Survey of Iran.
Voight, B. & Pariseau, W., G., 1978- Rockslides and avalanches, 1: Natural phenomena, ed. By: B. Voight, Elsevier, Amesterdam, PP. 1-67.
Watson, R.  A. & Wright, H. E., 1967- The Seidmarreh landslide, Iran, Geological Society of America, Special Paper, 123, PP. 115-139.
Wohl, E. E., 1999- Incised bedrock channels, In: Incised River channels: Processes, Froms, Engineering and Management, ed. By: S.E. Darby and A. Simson, John Wiley, Chichester, PP 187-218.