نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه اکتشافات فلزی، معاونت اکتشافات معدنی، سازمان زمین‌شناسی، تهران، ایران.

2 گروه زمین‌شناسی اقتصادی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

3 گروه زمین‌شناسی، دانشگاه تربیت معلم، تهران، ایران.

چکیده

کانسار سرب- نقره (روی ) خانجار (رشم) در جنوب دامغان، یکی از کانسارهای لایه‌کران (استراتاباند) توالی کربناتی کرتاسه بالایی در ایران مرکزی است. ماده معدنی در این کانسار با دو ژئومتری رخنمون دارد : 1- عدسی‌هایی از ماده معدنی که همخوان با لایه‌بندی است و ماده معدنی در آن با بافت لامینه و به‌صورت دانه پراکنده در متن میکریت مشاهده می‌شود. ماده معدنی با این ژئومتری در سه افق در رخساره‌های کانه‌دار سنگ‌آهک ریفی قرار دارد. بیشترین فعالیت‌های معدنی در افق I که در قاعده واحد K2b قرار دارد، صورت گرفته است. 2- انباشتی از مواد معدنی که فضای خالی و شکستگی‌ها و گسل‌ها را پر کرده است. شکستگی‌ها در طول روند خود در بخش‌هایی غنی از ماده معدنی هستند که رخساره‌های کانه‌دار را قطع کرده‌انــد. در کانسار خانجار، سه رخساره کانه‌دار تشخیص داده شده است : 1) رخساره آهک سیلیسی که کانه‌های اصلی آن گالن، اسفالریت و پیریت است. کالکوپیریت به مقدار جزئی در این رخساره مشــاهده می‌شود. 2) رخساره مولوسکا، اکینودرم وکستون با مقدار کم کانــه‌های گالن و اسفالریت. 3) رخساره سنگ‌آهک  رودیست‌دار با مقدار زیاد کانه گالن. به‌طور عمده پرکننــده فضای خالــی بوده و اندازه بلورها از متوسط تا درشت تغییر می‌کند. کانی‌شنـاسـی و همبود(پاراژنز) کانـه‌ای در هر دو نوع عدسی شکل و پرکننده فضای خالی مشابه هم بوده و شامل گالن، اسفالریت، پیریت،کالکوپیریت، تترائدریت و باریت است. مقدار نقره در کانسار خانجار بالا (یک کیلو گرم در تن در کنسانتره ماده معدنی) است و کانی حامل آن تترائدریت است. مطالعه میکروترمومتری و تعیین درجه شوری سیال‌های کانه‌ساز در ادخال‌های دو فازه مایع وگاز موجود در دولومیت زین اسبی و اسفالریت نشانگر آن است که میانگین درجه حرارت 5 ± 195 و شوری سیال‌ها از 18 تا 23 درصد معادل درصد وزنی کلرید سدیم (NaCl) تغییر می‌کند. مشاهدات صحرایی، ژئومتری، بافت ماده معدنی، ژئوشیمی، مطالعه میانبارهای سیال و همبود کانه‌ها، حاکی از آن است که کانسار خانجار یک ذخیره MVT است که تشکیل و تمرکز آن از مرحله دیاژنتیک تا اپی ژنتیک صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها

جمی، م.، هاشمی تنگستانی، م.، 1374- عناصر خاکی کمیاب و میانبارهای سیال در فلورین‌های سفید، سبز و بنفش ناحیه کمر مهدی طبس، مجموعه مقالات دومین همایش انجمن زمین‌شناسی ایران، 4 ص.
رستمی پایدار، ق.، 1380- آنالیز رخساره، ژئوشیمی و ژنز کانسار فلورین (روی، سرب، باریم) میلاکوه- تویه، جنوب غرب دامغان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، 218 ص .
شریعتمدار،ا.، 1377- بررسی زمین‌شناسی و ژنز کانسار فلورین شش رودبار، سوادکوه مازندران براساس داده‌های حاصل از مطالعه آنالیز رخساره‌ای، ژئوشیمی، سیالات درگیر، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس،202 ص.
گرجی زاد، ح. ر.، 1375- زمین‌شناسی، کانی‌شناسی، آنالیز رخساره و ژنز کانسار فلورین پاچی میانا، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، 186 ص.
مدبری، س.، 1374- زمین‌شناسی، کانی‌شناسی، ژئوشیمی، آنالیز رخساره‌ای و ژنز کانسار راونج (دلیجان)، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، 210 ص.
مؤمن زاده، م.، راستاد، الف.، عیسی خانیان، و.، 1366- گزارش بازدید مقدماتی از معدن سرب و روی خانجار،10 ص.
مهری،ب.، 1377- زمین‌شناسی،کانی‌شناسی، ژئوشیمی، آنالیز رخساره و ژنز کانسار سرب و نقره خانجار(جنوب غرب دامغان)،پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس،192 ص.
مهری،ب.، 1383- بررسی زمین‌شناسی و تهیه نقشه زمین‌شناسی 1:5000 کانسار روی- سرب تپه ریگ. شمال شرق اردکان- یزد، انتشارت سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 86 ص.
نبو‌ی‌، م. ح‌.، 1367- گزارش پیرامون معدن سرب خانجار (رشم) بر پایه گزارش‌ها ونقشه‌های موجود و دیدار از معدن. انتشارات سازمان زمین‌شناسی،12 ص.
 
References
Bazargani-Guilani, K.,1982- Die mittelpermischen schichtgebundenen Blei-Zink-Schwerspart-Lagerstatten des Kalwanga distriktes Zentral Alborz, Iran (mit besonderer Beruksichtigun des Duna- Grubenfeldes), Ruprecht-karl-Universitat,Heidelberg Univ.
Dix, G. R. & Edward, C.,1996- Carbonate hosted, Shallow submarine and burial hydrothermalmineralisation Big Cove Formation.Port au Port peninsula,Western New Foundland,Econ Geol,v.91,p.180-203.
Ghazban, F., Mc Nutt, R. H. & Schwatrz, H. p., 1994-Genesis of sediment-hosted Zn-Pb-Ba deposits in the Irankuh district,Esfahan area, West – Central Iran, Econ.Geol., v.89, p.1262-1278.
Goldstein, R. H., 2001- Fluid inclusions in sedimentary and diagenetic systems, Lithos, v.55, p.159-192.
Leach, D. L., 1999– Mississippi Valley– Type Lead– Zinc deposits through geologic time: Implications for the exploration of undiscovered deposits, U.S.G.S.Mineral Resource Program,p.211-237.
Momenzadeh, M., 1976- Stratabound lead- zinc ores in the lower Cretaceous and Jurassic sediments in the Malayer-Esfahan district (West Central Iran). Lithology,Metal content, Zonation and Genesis:Ruprecht- Karl Universitat,Heidelberg Univ.180p.
Quing, H. & Mount Joy, E. W., 1994- Origin of dissolution vugs,carvens and breccias in the Middle Devonian Presquile Barrier,host of Pine point Mississippi Valley type deposits, Econ.Geol., v.89, p.858-876.
Rastad, E., Fontbote, L. & Amstuts., G. C., 1980- Relation between tidal flat facies and diagenetic ore fabrics in the stratabound Pb-Zn- (Ba-Cu) deposits of Irankuh, Esfahan, West central Iran.18p.
Rodder,E.,1976- Fluid inclusion evidence on the genesis of ores in sedimentary volcanic rocks.In:Wolf ,K.H.Handbook of strata-bound and stratiform ore deposits (Ed.), vol.2, Geochemical studies:Amsterdam,Elsevier, New York, ch.4, p.67-110.
Roedder, E., 1984- Fluid inclusions, Reviews in Mineralogy, vol. 12, Mineralogical Society of  America, 644p.
Roedder, E. & Bodnar, R. J., 1977– Fluid inclusion studies of hydrothermal ore deposits. In: Barens, H. L., (Ed.) .Geochemistry of hydrothermal ore deposits, Wiley, New York, p. 657-697.
Sheperd, T. J., Ranbin, A. H. &  Alderton, D. H. M., 1985– A practical guide to fluid inclusion studies, Blackie, Glasgow, 223p.
Van den Kerkhof, A. M. & Hein, U. F., 2001– Fluid inclusion petrography, Lithos, v.55, p. 27-47.
Wilkinson, J. J., 2001- Fluid inclusions in hydrothermal ore deposits,Lithos, v.55, p.229-272.