نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه علوم زمین، دانشکده علوم پایه، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران
2 گروه علوم زمین، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
3 موزه معدن آلمان، بوخوم، آلمان
چکیده
منطقه فلززایی تکاب- ماه‌نشان از نظر کانه‌زایی طلا بسیار بااهمیت است. این منطقه بخشی از کمربند ماگمایی ارومیه- دختر شمالی است که در این ناحیه دارای دو ویژگی متمایز است. پی‌سنگ دگرگونی پرکامبرین و ماگماتیسم جوان میو- پلیوسن که بر روی آن قرار گرفته است. پی‌سنگ پرکامبرین با دو نوع ترکیب متفاوت پوسته اقیانوسی و قاره‌ای (گنیس، گرانیت، میکاشیت، شیست سبز و آمفیبولیت، سرپانتینیت و مرمر) وجود دارد. سنگ‌های جوان عموماً از هیالوکلاستیت، توف ریولیتی، گدازه آندزیت‌بازالتی، نفوذی‌های حدواسط تا فلسیک (دیوریت تا گرانیت) و سنگ‌های آهکی و مارنی سازند قم تشکیل شده‌اند که در چهار فاز بر اساس سن و موقعیت قرارگیری طبقهبندی شده است. اثر متقابل پی‌سنگ و ماگماتیسم جوان در نتیجه نفوذ آخرین فاز ماگمایی باعث ایجاد محلول‌های گرمابی شده که به صورت موتور حرارتی موجب چرخش، تنوع و غنای کانه‌زایی در این مناطق شده است. بنابراین معادن، کانسارها، نشانه‌های معدنی طلا و عناصر همراه مانند کانسارهای توزلار، بایچه‌باغ، باغچه در منطقه ماه‌نشان و کانسارهای زرشوران، آق‌دره و آی‌قلعه‌سی در منطقه تکاب وجود دارند. کانسارهای توزلار و باغچه با کانه‌زایی از نوع طلا در یک زون سیلیسی- آرژیلیک شامل کانه‌های پیریت، کوارتز طلادار، کانی‌های رسی و هیدروکسیدهای آهن می‌باشند. کانسار چندفلزی آی‌قلعه‌سی با کانه‌زایی غالب سرب و روی، کانسارهای زرشوران و آق‌دره از نوع طلا که در کانسار زرشوران تنوع کانه‌زایی سولفیدها و سولفوسالت‌ها و در کانسار آق‌دره کانه‌زایی ساده اکسیدی طلادار می‌باشد. کانسار بایچه‌باغ از نوع چندفلزی و شامل کانه‌های کالکوپیریت، پیریت، روتیل، آرسنوپیریت، اسفالریت، بورنیت، اسمالتیت، کلوآنتیت، آزوریت و مالاکیت می‌باشند.
کلیدواژه‌ها
آقانباتی، ع.، 1383، زمین‌شناسی ایران، انتشارات سازمان زمین‌شناسی کشور، تهران، 586 ص.
حیدری، م.، قادری، م. و کوهستانی، ح.، 1396، کانه‌زایی طلای اپی‌ترمال با میزبان رسوبی عربشاه، جنوب خاور تکاب، شمال باختر ایران، فصلنامه علمی علوم زمین، دوره 27، شماره 105، ص 282-265.
شرکت توسعه علوم زمین، 1376، نقشه‌های ژئوشیمیایی تخت سلیمان و شاهین‌دژ، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
شرکت صنعتی معدنی طلای توزلار، 1398، گزارشات اکتشافات تکمیلی معدن توزلار.
شکوهی، ح.، 1375، بررسی پترولوژی، ژئوشیمی و زون‌های آلتراسیون سنگ‌های آذرین منطقه بایچه‌باغ (جنوب غرب میانه)، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دانشگاه تبریز، کارشناسی ارشد.
شهاب‌پور، ج.، 1379، زمین‌شناسی اقتصادی، چاپ اول، انتشارات دانشگاه شهید باهنرکرمان،543 ص.
شیرخانی، م.، قادری، م.، رشیدنژاد عمران، ن. و محمدی نیایی، ر.، 1388، تفسیر و کاربرد اکتشافی داده‌های آنالیز Enzyme leach SM در کانسار پلی‌متال آی قلعه‌سی، جنوب شرق تکاب، مجله علوم زمین، سال نوزدهم، شماره 73، ص 3-10.
گزارش نقشه زمین‌شناسی کانسار آهن شهرک، 1370، شرکت آهن آجین.
غضنفری، ف.، 1370، پتروژنز سنگ‌های دگرگونی در شمال‌خاور تکاب با نگرشی ویژه به کانه‌سای سرب و روی در معدن انگوران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
قربانی، م.، 1387، زمین‌شناسی اقتصادی کانسارها و نشانه‌های معدنی ایران (جلد 2)، انتشارات آرین زمین، 639ص.
کریمی، م.، 1380، مطالعه کانی‌شناسی، پتروژنز و نحوه تشکیل کانسار پلی‌متال بایچه‌باغ (زنجان)، پایان‌نامه دکتری دانشگاه علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی.
کوهستانی، ح.، 1394، گزارش پایان اکتشاف آهن میانج، سازمان صنعت، معدن و تجارت استان زنجان.
محمدی‌نیایی، ر.، 1394، ژنز و زمین‌شناسی اقتصادی کانسار سرب و روی آی‌قلعه‌سی با نگرش ویژه‌ای بر کانه‌زایی فلزات قیمتی، رساله دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران، 211ص.
ملکی، س.، 1383، کانی‌شناسی و ژئوشیمی اندیس طلای توزلار (ماه‌نشان)، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم، کارشناسی ارشد.
نوری، ف.، مختاری، م.، ایزدیار، ج. و کوهستانی، ح.، 1400، زمین‌شناسی و پتروژنز توده گرانیتوییدی و اسکارن آهن علم‌کندی (باختر ماه‌نشان، استان زنجان)، مجله زمین‌شناسی اقتصادی، دوره 13، شماره 3، ص 507-536.
Asadi, H. H., Voncken, J. H. L., Kanel, R. A., and Hale, M., 2000. Petrography, mineralogy and geochemistry of the Zarshuran Carlin-like gold deposit, northwest Iran, Mineralium Deposita, (35), 656-671, https://doi.org/10.1007/s001260050269.
Babakhani, A., and Ghalamghash, J., 1990. The 1: 100000 geology map of the Takhte-Soleyman, Geological Survey of Iran.
Berberian, M., and King, G., 1981. Towards a paleogeography and tectonic evolution of Iran, Canadian Journal of Earth Sciences,
18 (2), 210-265, https://doi.org/10.1139/e81-019.
Boni, M., Gilg, H. A., Balassone, G., Schneider, J., Allen, C. R., and Moore, F., 2007. Hypogene Zn carbonate ores in the Angouran deposit, NW Iran, Mineralium Deposita, (42), 799-820, DOI:10.1007/s00126-007-0144-4.
Daliran, F., 2008. The carbonate rock-hosted epithermal gold deposit of Agdarreh, Takab geothermal field, NW Iran—hydrothermal alteration and mineralization. Mineralium Deposita, 43(4), DOI:10.1007/s00126-007-0167-x.
Emami, M. H., 1992. The 1:100000 Magmatic geology map of Iran. Geological Survey of Iran.
Ghorbani, M., 2013. Economic geology of Iran. Springer.
Ghorbani, M., 2021. The Geology of Iran: Tectonic, Magmatism and Metamorphism. Springer.
Heidari, S. M., Daliran, F., Paquette, J.-L., and Gasquet, D., 2015. Geology, timing, and genesis of the high sulfidation Au (–Cu) deposit of Touzlar, NW Iran, Ore Geology Reviews, (65), 460-486, https://doi.org/10.1016/j.oregeorev.2014.05.013.
Heidari, S. M., Ghaderi, M., and Afzal, P., 2013. Delineating mineralized phases based on lithogeochemical data using multifractal model in Touzlar epithermal Au–Ag (Cu) deposit, NW Iran, Applied Geochemistry, (31), 119-132, https://doi.org/10.1016/j.apgeochem.2012.12.014.
Letouzey, J., and Rudkiewicz, J., 2005. Structural geology in the Central Iranian Basin, Institut Français du Pétrole. Rep. F, 214001. 79.
Lotfi, M., 2001. The 1: 250000 geology map of the Mahneshan, Geological Survey of Iran.
Mehrabi, B., Yardley, B., and Cann, J., 1999. Sediment-hosted disseminated gold mineralisation at Zarshuran, NW Iran. Mineralium Deposita, 34(7), 673-696. DOI:10.1007/s001260050227.
Mohajjel, M., and Fergusson, C., 2014. Jurassic to Cenozoic tectonics of the Zagros Orogen in northwestern Iran. International Geology Review, 56(3), 263-287, http://dx.doi.org/10.1080/00206814.2013.853919.
Morley, C. K., Kongwung, B., Julapour, A. A., Abdolghafourian, M., Hajian, M., Waples, D., Warren, J., Otterdoom, H., Srisuriyon, K., and Kazemi, H., 2009. Structural development of a major late Cenozoic basin and transpressional belt in central Iran: The Central Basin in the Qom-Saveh area, Geosphere 5(4), 325-362, https://doi.org/10.1130/GES00223.1.
Mousavi, S.P., Mokhtari, M.A.A., Khosravi, Y., Rafiee, A., and Hoseinzade, R., 2018. Investigation of environmental pollution in stream sediments for heavy metals at Zarshuran-Aghdarreh area (north of Takab, Iran), Journal of Water and Soil Science, 22(2), 127-140, DOI :10.29252/jstnar.22.2.127.
Paar, W.H., Pring, A., Moelo, Y., Stanley, C.J., Putz, H., Topa, D., Roberts, A.C., and Braithwaite, R.S.W., 2009. Daliranite, PbHgAs2S6,
a new sulphosalt from the Zarshouran Au-As deposit, Takab region, Iran. Mineralogical Magazine, 73(5), 871–881, https://doi.org/10.1180/minmag.2009.073.5.871.
Rahimsouri, Y., Yaghubpur, A., and Modabberi, S., 2012. Environmental geochemistry of Aq-Darreh Bala abandoned Sb mine and its impacts on water, sediment, and soil pollution in the Aq-Darreh River Watershed, Takab, NW Iran, Global Advanced Research Journals, 1(5),
115-131, http://garj.org/garjest/index.htm.
Sharifi, R., Moor, F., and Keshavarzi, B., 2016. Mobility and chemical fate of arsenic and antimony in water and sediments of Sarouq River catchment, Takab geothermal field, northwest Iran, Journal of Environmental Management, (170),136-144,
http://dx.doi.org/10.1016/j.jenvman.2016.01.018.
Stöcklin, J., 1968. Structural history and tectonics of Iran: a review, AAPG bulletin, 52(7), 1229-1258.
Teknik, V., Ghods, A., Thybo, H., and Artemieva, I. M., 2019. Crustal density structure of the northwestern Iranian Plateau, Canadian Journal of Earth Sciences, 56(12), 1347-1365, http://dx.doi.org/10.1139/cjes-2018-0232.
Walker, R., and Jackson, J., 2004. Active tectonics and late Cenozoic strain distribution in central and eastern Iran, Tectonics, 23(5), http://dx.doi.org/10.1029/2003TC001529.
Yousefi, T., Aliyari, F., Abedini, A., and Calagari, A. A., 2018. Integrating geologic and Landsat-8 and ASTER remote sensing data for gold exploration: a case study from Zarshuran Carlin-type gold deposit, NW Iran, Arabian Journal of Geosciences, 11(17), 1-19,
http://dx.doi.org/10.1007/s12517-018-3822-x.
)