نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران

چکیده

منطقه مورد مطالعه جزئی از زون زاگرس چین‌خورده است و در حوضه  رسوبی لرستان قرار دارد که در این راستا سه منطقه با پتانسیل بالایی از بیتومین انتخاب شد که شامل منطقه شمالی کوهدشت، شمال خاور پلدختر و جنوب خاور سپیددشت می باشند. در مناطق مورد مطالعه بیتومین‌ها به صورت رگه هایی در میان شکستگی ها و به صورت میان‌لایه هایی با سنگ میزبان رخنمون دارند که ستبرای این رگه ها بین 10 سانتی‌متر تا بیش از 5/1 متر می باشند. مطالعات صحرایی نشان داد که بیتومین های مورد مطالعه در شیل های سازند امیران توسعه پیدا کرده اند. بر پایه نتایج حاصل از ژئوشیمی آلی، 10/80 تا 60/93 درصد ترکیبات اشباع شده قابل استخراج در رده آسفالتن ها قرار می گیرند و از نظر بلوغ حرارتی (پختگی مواد آلی) کیفیت بسیار مطلوبی دارند. نمونه های مورد مطالعه در یک محیط رسوبی کاهیده (احیا) تا کمی کاهیده شکل گرفته اند. رسم نمودار Homohopane C34/C35 در برابر Hopane C29/C30 برای بیتومین های مورد مطالعه نشان داد که سنگ مولد نمونه های مورد مطالعه  ماهیتی کربناته و آواری دارند. این موضوع را می توان با توجه به سنگ‌شناسی سازندهای مولد بیتومین ها مانند سازندهای ایلام و گورپی در مناطق مورد مطالعه توجیه کرد. نمودار مثلثی استران های منظم (m/z=217) برای بیتومین های مورد مطالعه نشان داد که منشأ ترکیبات آلی بیتومین های مورد مطالعه غالبا" دریایی با مقدار کمی ورود از محیط های خشکی است. تهی‌شدگی شدید در ایزوتوپ کربن (میانگین 83/28- پرمیل) دلالت بر منشأ ارگانیکی و توده های زیستی (Biomass) در این نمونه ها دارد. از طرفی ترکیبات سولفور با تهی‌شدگی (16/12 - پرمیل) بیانگر تشکیل در یک محیط رسوبی کاهیده تا نیمه کاهیده دارد و داده‌های ایزوتوپ اکسیژن (03/15 + پرمیل) دلالت بر تشکیل مواد آلی از منشأ رسوبی دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

آقانباتی، ع.، 1385، زمین‌شناسی ایران، انتشارات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 586 ص.
ابراهیم‌زاده‌اردستانی، و.، 1387، گزارش مطالعات میکروگرافی‌سنجی معدن بیتومین شک میدان، سازمان صنایع و معادن استان کرمانشاه.
احمدی‌خلجی، ا.، عزیزپورفرد، ا.، فرهادی‌نژاد، م. و مهدی‌پور، ج.، 1393، شکل گیری و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی قیرهای طبیعی (بیتومن) در منطقه کلک‌بیشه (شمال‌شرق پلدختر، استان لرستان). اکتشاف و تولید نفت و گاز، شماره 117، ص. 79-84.
احمدی‌خلجی، ا. و والی‌زاده، ن.، 1392، ویژگی‌های شیمیایی و فیزیکی بیتومن‌ها در منطقه سپیددشت (استان لرستان). اکتشاف و تولید نفت و گاز، شماره 109، ص. 77-80.
اکبری، ی.،1370، نقشه زمین‌شناسی پلدختر، مقیاس 1:100000، شرکت ملی نفت ایران.
پورکاسب، ه.، علیزاده، ب.، زراسوندی، ع. و طاهری، س.، 1391، مطالعه ژئوشیمیایی سنگ میزبان معدن بیتومین مله پنجاب واقع در استان ایلام، شانزدهمین همایش انجمن زمین‌شناسی ایران، انجمن زمین‌شناسی ایران، دانشگاه شیراز، شیراز.
پیله‌رام، ا.، تقی پور، ن. و صرفی، م.، 1397، ژئوشیمی بیتومین های (گیلسونایت های) استان لرستان. دهمین همایش انجمن زمین‌شناسی اقتصادی ایران، انجمن زمین‌شناسی اقتصادی ایران، دانشگاه اصفهان، اصفهان.
حاضرمشار، آ.، 1388، ارزیابی ژئوشیمیایی بیتومن‌های روستای امامزاده داود در ناحیه الیگودرز استان لرستان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال.
سهیلی، م.، 1371، نقشه زمین‌شناسی خرم‌آباد، مقیاس 1:250000، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
شاهرخی، س. و.، احمدی‌خلجی، ا.، کشوری، ر. ا.، فرهادی‌نژاد، ط. و شهبازی‌همت، ع.، 1391، بررسی قیرهای طبیعی ناحیه کوهدشت لرستان از دیدگاه زمین‌شناسی اقتصادی. چهارمین همایش زمین‌شناسی اقتصادی ایران، دانشگاه بیرجند، بیرجند.
شرکت ملی نفت ایران، 1353، نقشه زمین‌شناسی 1:250000، ایلام - کوهدشت، ورقه 20504.
عابدی، ع.، ارفعی‌نژاد، ا. و زمردیان، م.،‌1381، پی‌جویی و اکتشاف قیرطبیعی در استان ایلام، سازمان صنعت، معدن، تجارت استان ایلام.
عزیزپورفرد، ا.،1392، اندیس‌هاس قیر طبیعی در ناحیه کلک‌بیشه پلدختر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد خرم‌آباد.
فرهادی، م.، 1397، گزارش پی‌جویی قیر طبیعی در ناحیه کوهدشت لرستان، سازمان صنعت، معدن، تجارت استان لرستان.
کشوری، ر.، 1389، اندیس‌های قیر طبیعی در ناحیه کوهدشت و معمولان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم‌آباد.
مطیعی، ه.،‌ 1374، زمین‌شناسی ایران، زمین‌شناسی نفت زاگرس، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، معاونت طرح و برنامه، طرح تدوین کتاب، دوجلدی.
واثقی، ب.، معماریانی، م. و حاضرمشار، آ.،‌ 1389، ارزیابی ژئوشیمیایی بیتومین‌های روستای امامزاده داوود در ناحیه الیگودرز استان لرستان، مجله زمین، دوره 5، شماره4، ص. 43-53.
Ashkan, S. A. M., 2004. Fundementals of geochemical studies of Hydrocarbon source rocks and oils with special look at the sedimentry basin of Zagros. Natioinal Iran oil company, 355p.
Goncalves, S., Castillo, J., Fernandez, A., and Hung, J., 2004. Absorbance and Fluorescence Spectroscopy on the Aggregation of Asphaltene-Toluene Solutions. Fuel 83:1823-1828. https://doi.org/10.1016/j.fuel.2004.03.009.
Hirschberg, A., de Jong, L.N.J., Schipper, B. A., and Meijer, J.G., 1984. Influence of Temperature and Pressure on Asphaltene Flocculation. Soc. Pet. Eng. Journal 24: 283-293. https://doi.org/10.2118/11202-PA.
Hung, W. Y., and Meinchein, W. G., 1979. Sterols as ecological indicators. geochemical et cosmochemica Acta 43: 739-745. https://doi.org/10.1016/0016-7037(79)90257-6.
Hunt, J. M., 1996. Petroleum geochemistry and geology. 2nd Ed. W. H. Freeman & Company, New York, 743 p.
Moldowan, J. M., Seifert, W. K., and Gallegos, E. J., 1985. Relationship between petroleum composition and depositional environment of petroleum source rocks. AAPG Bulletin 69: 1255-1268. https://doi.org/10.1306/AD462BC8-16F7-11D7-8645000102C1865D.
Ourisson, G., Albrecht, P., and Rohmer, M., 1982. Predictive microbial biochemistry-from molecular fossils to prokaryotic membranes. Trend Biochemistry Sci. 7: 236-239. https://doi.org/10.1016/0968-0004(82)90028-7.
Peters, K. E., and Moldowan, J. M., 1993. The Biomarker Guide, Interpreting molecular fossil in petroleum and ancient sediments. Prentice Hall, 363P.
Rollinson, H.R., 1993. Using Geochemical Data: Evaluation, Presentation, and Interpretation. Harlow: Longman, 352p.
Schoell, M., 1984. Stable isotopes in petroleum research. In: J. B. Brooks & D. Welte (Eds.), Advances in petroleum geochemistry, London: Academic Press 1: 215-245.
Speight, J.S., 2007. The Chemistry and Technology of Petroleum. Fourth Edition, CRC Press/Taylor & Francis, Boca Raton, FL, USA, ISBN 978-084-9390-67-8.
Spiecker, P.W., Gawrys, K.L., and Kilpatrick, P.K., 2003. Aggregation and Solubility Behavior of Asphaltenes and their Subfractions. J. Colloid Interface Sci. 267: 178-193. DOI: 10.1016/s0021-9797(03)00641-6. 
Stocklin, J., 1968. Structural History and Tectonic of Iran: A Review. Amer. Assoc. Petrol. Geol. Bull; 52, 1229-1258. https://doi.org/10.1306/5D25C4A5-16C1-11D7-8645000102C1865D.
Waples, D. W., 1985. Geochemistry in petroleum exploration, Reidel Publish. Co., Boston, 232 p.
Wiehe, I.A., 1996. Two-Dimensional Solubility Parameter Mapping of Heavy Oils. Fuel Sci. & Tech. Int. 14: 289-312. https://doi.org/10.1080/08843759608947572.