نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه علوم زمین، دانشکده فنی و مهندسی، واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی، محلات، ایران
2 بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، خرم‌آباد، ایران
3 گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم طبیعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
چکیده
ذخیره مس برزاوند به سن الیگوسن و در 30 کیلومتری شمال خاور زفره در امتداد یک گسل کششی با روند تقریبی خاوری- باختری و درون گدازه بازالتی به فرم لایه‌کران تشکیل شده است. دگرسانی های عمده شامل پیریتی شدن، پروپیلیتیکی شدن، زئولیتی شدن، سیلیسی شدن، اورالیتی شدن و سوسوریتی شدن گدازه بازالتی می باشند. مطالعات ژئوشیمیایی در برزاوند نمایانگر غنی شدگی SiO2 ،Al2O3،K2O Na2O ،P2O5 ،TiO2 ،∑REE ،Ag ،As ،Ba ،Be ،Bi ،Cd ،Cs ،Cu ،Li ،Mo ،Nb ،Pb ،Rb ،Sb ،Se ،Sn ،Sr ،Ta ،Tl ،Te ،Th ،U ،W Y ،Zn و Zr، شستشو- تثبیت CaO ،Fe2O3 ،MnO ،Hf ،Sc و V و تهی شدگی S ،Ni ،Cr ،MgO و Co طی دگرسانی می باشد. همبستگی مثبت بین La/Lu)N،(La/Yb)N،(La/Sm)N) و La/Y)N) با CaO (96/0 الی 70/0= r) نمایانگر پروپیلیتیکی شدن بازالت میزبان و به دنبال آن افزایش pH سیالات مسئول کانه زایی بوده که خود در تفریق لانتانیدها نقش داشته است. کانی شناسی ماده معدنی مشتمل بر کالکوپیریت، بورنیت، کوولیت، آزوریت، مالاکیت، هماتیت، گوتیت و پیریت می باشد. مس در شوراب های اکسیدان مربوط به فرایند دیاژنز تأخیری به صورت کمپلکس های کلریدی حمل و از طریق جانشینی درون پیریت های تشکیل شده در مرحله ولکانیسم ته نشست شده است. چنین به نظر می‌رسد ذخیره مس برزاوند مراحل ولکانیسم زیردریایی، دیاژنز آغازین و دیاژنز تدفینی، دگرگونی تدفینی و فرایند هوازدگی را در طی تکوین خود داشته است. با توجه به ویژگی های دگرسانی، کانی شناسی و زمین شیمی سنگ کل می توان گفت که ذخیره مس برزاوند دارای بیشترین شباهت با ذخایر مس تیپ مانتو است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
ابولی پور، م.، راستاد، ا. و رشیدنژاد عمران، ن.، 1394، کانه زایی مس چینه کران نوع مانتو (Manto- type) در آندزیت پورفیر پیروبیتومین دار کشکوییه رفسنجان، زیرپهنه دهج- ساردوییه، فصلنامه علوم زمین، شماره 95، ص123- 144. http://dx.doi.org/10.22071/gsj.2015.42418.
امین‌الرعایایی یمینی، م.، طوطی، ف. و احمدیان، ج.، 1395، دگرسانی گرمابی کانسار مس پورفیری جنوب غرب ظفرقند با نگرشی برتحولات کانی شناسی و ژئوشیمیایی منطقه، پژوهش های دانش زمین، سال هفتم، شماره 25، ص 75 – 90. .https://esrj.sbu.ac.ir/article_95893.html .
بلوچی‌انارکی، ت. و مکی‌زاده، م. ع.، 1392، پتروگرافی ژئوشیمی و ژنز اسکارن‌های آهن جنوب‌غرب اردستان، ایران مرکزی، اولین همایش ملی مجازی علوم زمین، ارومیه، ایران. https://civilica.com/doc/267845/.
بویری کناری، م.، راستاد، ا. و رشیدنژادعمران، ن.، 1393، کانه زایی مس (- نقره) نوع "Volcanic Red Bed" در کانسار کشت مهکی، شمال باختر صفاشهر، پهنه سنندج- سیرجان جنوبی. فصلنامه علوم زمین، شماره 93، ص 19- 36. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=235023.
حسین زاده، م. ر.، مغفوری، س.، مؤید، م. و فریداصل، و.، 1395، معرفی کانسار مس ماری به عنوان یک ذخیره چینه کران نوع مانتو در پهنه طارم، شمال غرب ایران، فصلنامه زمین شناسی ایران، شماره 38، ص 17- 37. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=273936.
رادفر، ج.، کهنسال، ر.، ذوالفقاری ص. و بهره مند، م.، 1382، نقشه زمین شناسی 1:100000 کوهپایه. انتشارات سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، برگه شماره 6455 .
رادفر، ج. و امینی چهرق، م. ر.، 1387، نقشه زمین‌شناسی 1:100000 اردستان، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
رجبی، ث. و ترابی، ق.، 1392، پترولوژی بازالت آلکالن تویره، شاهدی بر ولکانیسم الیگوسن درون قاره ای در شمال غرب خرد قاره شرق- ایران مرکزی، جنوب غرب جندق. مجله پترولوژی، سال چهارم، شماره 16، ص 21- 38. https://ijp.ui.ac.ir/article_16147.html.
صالحی، ل.، رسا، ا.، علیرضایی، س. و کاظمی مهرنیا، ا.، 1394، کانسار مس معدن بزرگ با میزبان آتشفشانی، نمونه‌ای از کانسارهای مس نوع مانتو، خاور شاهرود. فصلنامه علوم زمین. سال بیست و پنجم، شماره 98، ص 93-104. DOI: 10.22071/gsj.2016.4116.
عابدینی، ع.، 1396، زمین‌شیمی دگرسانی آرژیلیک: مطالعه موردی از منطقه جیزوان، پهنه طارم- هشتجین، فصلنامه علوم زمین. شماره 104، ص 3 - 16. DOI: 10.22071/gsj.2016.50099.
فتاحی، ش.، کلاگری، ع. ا. و عابدینی، ع.، 1394، کانی شناسی و زمین شیمی ذخیره بنتونیت نیستانک، شمال باختر نایین، فصلنامه علوم زمین. سال بیست و پنجم، شماره 98، ص 405 - 414. DOI: 10.22071/GSJ.2016.41271.
کمیلی، س. س.، خلیلی، م.، اسدی هارونی، ه. و باقری، ه.، 1395، ترکیب سیالات گرمابی در کانسار مس پورفیری کهنگ (شمال شرق اصفهان) با کمک داده های کانه‌نگاری، سیالات درگیر و ایزوتوپ های پایدار. مجله زمین شناسی اقتصادی. شماره 8، ص 285 – 305. https://www.sid.ir/fa/JOURNAL/ViewPaper.aspx?id=280646.
محمدی، س.، ندیمی، ع. ل. و اعلمی نیا، ز.، 1397، بررسی ارتباط کانی سازی و پهنه های دگرسانی با ساختارهای زمین ساختی با کمک مطالعات دورسنجی در منطقه ی جنوب اردستان (شمال شرق اصفهان). فصلنامه زمین ساخت. شماره 7، ص 29- 47. https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?ID=564264.
معانی جو، م.، مستقیمی، م.، عبداللهی ریسه، م. و صحرارو، ن.، 1392، مطالعه ژئوشیمیایی سنگ‌های آتشفشانی میزبان و کانی‌شناسی دگرسانی آرژیلیک در کانسار مس پورفیری سرچشمه: بر اساس داده‌های جدید مجله یافته‌های نوین زمین‌شناسی کاربردی. شماره 13، ص 27-41. https://journals.basu.ac.ir/article_437.html.
مغفوری، س. و موحدنیا، م.، 1393، زمین شناسی و کانه زایی کانسارهای مس عباس‌آباد شاهرود و مقایسه آنها با کانسارهای مس تیپ مانتو، هجدهمین همایش انجمن زمین‌شناسی ایران، تهران. https://civilica.com/doc/391458.
نبوی، م. ح.، 1355، دیباچه ای بر زمین شناسی ایران، انتشارات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور
Babazadeh, Sh., Ghalamghash, J., D’Antonio, M., and Furman, T., 2021. Hydrothermal alteration in Eshtehard volcanoes, Iran: Constraints from trace elements redistribution and stable isotope geochemistry. Journal of Geochemical Exploration, 222:106719. DOI: 10.1016/j.gexplo.2020.106719.
Beygi, S., Nadimi, A., and Safaei, H., 2016. Tectonics history of Seismogenic fault structures in Central Iran. Journal of Geosciences, 61 (2): 127–144.
DOI: 10.3190/jgeosci.212.
Boveiri, M., Rastad, E., and Rashidnejad, N., 2011. Volcanic redbed- type copper mineralization in the Keshtmahaki, Southern Sanandaj- Sirjan Zone, southeastern Iran, 11th SGA Biennial Meeting Let's Talk Ore Deposits 26–29th September 2011 Antofagasta, Chile.
Boveiri, M., Rastad, E., Kojima, S., and Rashidnejad, N., 2013. Volcanic redbed- type copper mineralization in the Lower Cretaceous volcano-sedimentary sequence of the Keshtmahaki deposit, southern Sanandaj- Sirjan Zone, Iran. N. Jb. Miner. Abh. (J. Min. Geochem.), 107–121. DOI: 10.1127/0077-7757/2013/0236.
Craveiro, G. S., Xavier, R. P., and Villas, R. N. N., 2019. The Cristalino IOCG deposit: an example of multi-stage events of hydrothermal alteration and copper mineralization. Brazilian Journal of Geology, 49(1). DOI: 10.1590/2317-4889201920180015.
Huang, X. W., Boutroy, É., Makvandi, S., Beaudoin, G., Corriveau, L., and De Toni, A. F., 2019. Trace element composition of iron oxides from IOCG and IOA deposits: relationship to hydrothermal alteration and deposit subtypes. Mineralium Deposita, 54(4): 525-552. DOI: 10.1007/s00126-018-0825-1.
Kirkham, R. V., 1996. Volcanic Red Bed copper. In: Geology of Canadian Mineral Deposit Types, (ed.) Eckstrand, O. R., Sinclair, W. D. and Thorpe, R. I., Geological Survey of Canada, 8: 241- 252. DOI: 10.4095/207946.
Kojima, S., Trista-Aguilera, D., and Hayashi, K., 2009. Genetic Aspects of the Manto-type Copper Deposits Based on Geochemical Studies of North Chilean Deposits. Resource Geology, 59(1): 87–98. DOI: 10.1111/j.1751-3928.2008.00081.x
Kretz, R., 1983. Symbols for rock-forming minerals. American Mineralalogists, 68.
Laufer, F., Yariv, S., and Steinberg, M., 1984. The adsorption of quadrivalent Cerium by Kaolinite, Clay Minerals, 19: 137-149. DOI: 10.1180/claymin.1984.019.2.02.
Maghfouri, S., Hosseinzadeh, M. R., Moayyed, M., Movahednia, M., and Choulet, F., 2017. Geology, mineralization and sulfur isotopes geochemistry of the Mari Cu (Ag) Manto- type deposit, northern Zanjan, Iran. Ore Geology Reviews, 81: 10–22. http://dx.doi.org/10.1016/j.oregeorev.2016.10.025. DOI:10.1016/j.oregeorev.2016.10.025.
Maksaev, V., and Zentilli, M., 2002. Chilean strata- bound Cu-(Ag) deposits: An overview. In: Porter, T.M. (Ed), Hydrothrmal Iron Oxide in Copper- Gold and related deposits. A Global Perspective. PGC Publishing Adelaide, 163- 184.
Niu, S. D., Guo, J., Xing, G. F., Huang, Z. Q., Wu, H. Y., and Fan, F. P., 2020. Magmatism, geological setting, alteration, and metallogenic potential of Donghua area, Dehua County, Fujian Province, Southeast China: Insights from porphyry zircon U-Pb and pyrite Rb-Sr geochronology, geochemistry and remote sensing. Ore Geology Reviews, 126, 103726. DOI: 10.1016/j.oregeorev.2020.103726.
Oliveros, V., Féraud, G., Aguirre, L., Ramírez, L., Fornari, M., Palacios, C., and Parada, M., 2008. Detailed 40Ar/39Ar dating of geologic events associated with the Mantos Blancos copper deposit, northern Chile. Mineralium Deposita, 43: 281–293. DOI: 10.1007/s00126-007-0146-2.
Patino, L. C., Velbel, M. A., Price, J. R. and Wade, J. A., 2003- Trace element mobility during spheroidal weathering of basalts and andesites in Hawaii and Guatemala, Chemical Geology, 202: 343-364. DOI: 10.1016/j.chemgeo.2003.01.002.
Pearce, J. A., and Norry, M. J., 1979. Petrogenetic implications of Ti, Zr, Y, and Nb variations in volcanic rocks. Contributions to Mineralogy and Petrology, 69: 33-47. DOI: 10.1007/BF00375192.
Rollinson, H., 1993. Using geochemical data: evaluation, presentation, interpretation. DOI: https://doi.org/10.4324/9781315845548.
Salvi, S., and Williams-Jones, A. E., 1996. The role of hydrothermal processes in concentrating high-field strength elements in the Strange Lake peralkaline complex, northeastern Canada. Acta Geochimica et Cosmochimica, 60(11), 1917-1932. DOI: 10.1016/0016-7037(96)00071-3.
Sun, S. S., and McDonough, W. F., 1989. Chemical and isotopic systematics of oceanic basalts, implications for mantle composition and processes,
In: Saunders, A.D., and Norry, M.J., eds. Magmatism in the ocean basin, Geological Society of London Special Publication, 42: 313-345. DOI: 10.1144/GSL.SP.1989.042.01.19.
Tassongwa, B., Eba, F., Njoya, D., Tchakounté, J. N., Jeudong, N., Nkoumbou, C., and Njopwouo, D., 2017. Physico-chemistry and geochemistry of Balengou clay deposit (West Cameroon) with inference to an argillic hydrothermal alteration. Comptes Rendus Geoscience, 5: 212-222.
DOI: 10.1016/j.crte.2017.06.002.
Wilson, N. S. F., 2000. Organic petrology, chemical composition, and reflectance of pyrobitumen from the El Soldado Cu deposit, Chile. Int. J. Coal Geol, 43: 53–82. DOI: 10.1016/S0166-5162 (99) 00054-3.
Wilson, N. S. F., and Zentilli, M., 2006. Association of pyrobitumen with copper mineralization from the Uchumi and Talcuna districts, Central Chile: International Journal of Coal geology, v. 65, p. 158-169. DOI: 10.1016/j.coal.2005.04.012.
Winchester, J. A., and Floyd, P. A., 1977. Geochemical discrimination of different magma series and their diferentiation products using immobile elements. Chemical Geology, 20: 325–343. DOI: 10.1016/0009-2541(77)90057-2.
Xiao, B., Chen, H., Hollings, P., Wang, Y., Yang, J., and Wang, F., 2018. Element transport and enrichment during propylitic alteration in Paleozoic porphyry Cu mineralization systems: insights from chlorite chemistry. Ore Geology Reviews, 102: 437-448. DOI: 10.1016/j.oregeorev.2018.09.020.
Zhou, Y., Li, L., Yang, K., Xing, G., Xiao, W., Zhang, H., Xiu, L., Yao, Z., and Xie, Z., 2020. Hydrothermal alteration characteristics of the Chating Cu-Au deposit in Xuancheng City, Anhui Province, China: Significance of sericite alteration for Cu-Au exploration. Ore Geology Reviews, 127: 103844. DOI: 10.1016/j.oregeorev.2020.103844.
)