نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکترا، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران
2 دانشیار، گروه زمین‌شناسی، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران
3 استادیار، گروه زمین‌شناسی، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود ایران
چکیده
کانی سازی سرب و روی در کانسار پیچمتو در فاصله 38 کیلومتری شمال باختری شاهرود و در پهنه ساختاری البرز خاوری در سنگهای آهکی سازند لار به سن ژوراسیک پسین رخ میدهد. کانیزایی سرب و روی به شکل عدسی و رگه‌ای در نتیجه جانشینی و پرکنندگی فضاهای خالی و شکستگیهای سنگ میزبان جایگیر شده است. مطالعات سنگنگاری و کانیشناسی نشان میدهد که اسمیتسونیت، کالامین، گالن و سروسیت کانههای اصلی سازنده کانسنگ، و کلسیت، دولومیت، آراگونیت، اکسیدهای آهن، کوارتز و کانیهای رسی کانیهای باطله کانسار را تشکیل میدهند. دگرسانی سنگ دیواره شامل تبلور دوباره، دولومیتی شدن و برشی شدن است. مطالعه میانبارهای سیال در کانسار پیچمتو نشان میدهد که این میانبارها، آبگین دوفازی (L + V) غنی از مایع و غنی از گاز هستند. دمای ذوب یخ اندازه گیری شده در میانبارهای سیال میان 8/19- تا 3/8- درجه سانتیگراد تغییر میکند. شوری میانبارهای سیال از 12 تا 22/22 با میانگین 41/15 درصد وزنی معادل NaCl است. دماهای همگنشدگی میانبارهای سیال در کانسار پیچمتو در محدوده دمایی گستردهای از 70 تا 220 با میانگین 176 درجه سانتیگراد جانمایی شده است. محدوده شوری و دمای همگنشدگی میانبارهای سیال نشان میدهد که سیال کانیساز در کانسار پیچمتو از شورابهای حوضهای منشأ گرفته است. مقادیر δ34S برای 2 نمونه از گالن در کانسار پیچمتو 6/15+ ‰ و 2/16+ ‰ است. این مقادیر نشان میدهد که سولفات آب دریا محتملترین منشأ گوگرد است. گوگرد احیا شده به احتمال بسیار زیاد از راه احیاشدگی ترموشیمیایی سولفات تأمین شده است. مقادیر δ13C در کانی کلسیت 16/4- ‰ و 17/9- ‰ است. مقادیر δ18O در نمونه‌های کلسیت 6/2 ‰ و 8/0‰ را نشان میدهد. مقادیر δ18O کلسیت با ترکیب ایزوتوپی اکسیژن آب دریای فانروزوییک همپوشانی دارد و احتمالاً نشان‌دهنده مشارکت مهم آب دریای فانروزوییک در سیال کانیساز است. مقادیر منفیδ13C نمونه‌های کلسیت نشان میدهد که مواد آلی موجود در سنگهای میزبان به‌طور مهمی در سیال گرمابی دخالت داشته است. مقدار δ13C و δ18O در کانی اسمیتسونیت به ترتیب 21/7- ‰ و 41/3- ‰ است. سبک بودن ترکیب ایزوتوپی کربن در کانی اسمیتسونیت نشان‌دهنده منشأ ثانویه آن و تأثیر آب‌های جوی و آب‌های محتوی CO2 مشتق از تجزیه مواد آلی در تشکیل این کانی است. کانسار پیچمتو را میتوان از دیدگاه جایگاه زمینساختی، نوع سنگ میزبان، دگرسانی سنگ دیواره و منشأ سیال‌ها و مواد کانیساز با کانسارهای سرب و روی نوع دره میسیسیپی (MVT) مقایسه کرد که در دو مرحله اولیه (تشکیل سولفیدها) و ثانویه (تشکیل کربناتها و سیلیکاتها) تشکیل شده است.
کلیدواژه‌ها
آقانباتی، ع.، 1383- زمین‌شناسی ایران، انتشارات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 586 ص.
زمانی پدرام، م.، کریمی، ح. ر. و حسینی، ح.، 1385- نقشه زمین‌شناسی 100000/1 علی آباد، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
فردوست، ف.، 1385- گزارش زمین‌شناسی نقشه 1000/1 معدن تاش- مجن، دانشگاه صنعتی شاهرود.
قربانی، م.، 1381- دیباچهای بر زمین‌شناسی اقتصادی ایران، انتشارات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 695 ص.
محمدی، ز.، عربامیری، ع.، کامکار روحانی، ا. و ابراهیمی، س.، 1392- مطالعات زمین‌شناسی و ژئوشیمی کانسار سرب و روی چمتو در شمال غرب شاهرود. اولین کنفرانس ملی مهندسی اکتشاف منابع زیرزمینی.
مهدیزاده، ی.، 1389- تلفیق داده های اکتشافی منطقه پیچمتو با دادههای حاصل از اندازهگیریهای مقاومت ویژه الکتریکی و قبطش القایی به منظور ارائه مدل سهبعدی کانسار، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه صنعتی شاهرود.
References
Alavi, M., 1991- Sedimentary and Structural Characteristics of the Paleo-Tethys Remnants in northeastern Iran, Geological Society of American Bulletin, 103: 983-992.
Bodnar, R. J., 1993- Revised equation and table for determining the freezing point depression of H2O-NaCl solutions, Geochimica et Cosmochimica Acta, Vol.: 57, 683-684.
Bodnar, R. J., 1999- Hydrothermal Solutions.in Encyclopedia of Geochemistry, C.P. Marshall and Fairbridge eds., Kluwer Academic Publishers, Lancaster, 333-337.
Boni, M. and Mondillo, N., 2015- The Calamines and the Others: The great family of supergene nonsulfide zinc ores. Ore Geology Reviews 67, 208–233
Boni, M., Gilg, H. A., Aversa, G. and Balassone, G., 2003- The “Calamine” of SW Sardinia (Italy): geology, mineralogy and stable isotope geochemistry of a supergene Zn-mineralization. Econ. Geol. 98, 731–748.
Criss, R. E., 1995- Stable isotope distribution, variations from temperature, organic and water rock interactions. In T.J. Ahrens, ed., Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants, 1, p. 92-307, American Geophysical Union, Washington, D.C.
Daliran, F. and Borg, G., 2005- Characterisation of the nonsulphide zinc ore at Angouran, Northwestern Iran, and its genetic aspects. In: Mao, J. and Bierlein, F.P. (Eds.) Mineral Deposit Research: Meeting the Global Challenge. v. 2, 913-916.
Ghazanfari, F., 1999- Zn–Pb Mines and Deposits in Iran, unpublished report.
Ghorbani, M., 2013- The economic geology of Iran, mineral deposits and natural resources, Springer Geology, doi:10.1007/978-94-007-5625-0, Dordrecht.
Gilg, H. A., Allen, C., Balassone, G., Boni, M., Moore, F., 2003- The 3-stage evolution of the Angouran Zn “oxide”-sulfide deposit, Iran. In: Eliopoulos, D. G. et al. (Eds.) Mineral exploration and sustainable development. Millpress, Rotterdam, p. 77–80
Gilg, H. A., Boni, M., Hochleitner, R. and Struck, U., 2008- Stable isotope geochemistry of carbonate minerals in supergene oxidation zones of Zn–Pb deposits. Ore Geol. Rev. 33, 117–133.
Guilbert, J. M., Park, Jr. C. F., 1997- The Geology of ore deposits, Freaman and company, New York.
Hitzman, M. W., Reynolds, N. A., Sangster, D. F., Allen, C. R. and Carman, C., 2003- Clasification, genesis and exploration guides for non-sulphide zinc deposits. Economic Geology, v.98 (4), p. 685-714
Hoefs, J., 2009- Stable isotope geochemistry, 6th edn. Springer-Verlag, Berlin, 285 P
Leach, D. L., Sangster, D. F., Kelley, K. D., Large, R. R., Garven, G., Allen, C.R., Gutzmer, J. and Walters, S., 2005- Sediment-hosted lead–zinc deposits: a global perspective. In: Econ Geol 100th Anniv, pp. 561–608
Leach, D. L., Taylor, R. D., Fey, D. L., Diehl, S. F. and Saltus, R. W., 2010- A deposit model for Mississippi Valley-Type lead-zinc ores, chap. A of Mineral deposit models for resource assessment: U.S. Geological Survey Scientific Investigations Report 2010–5070–A, 52 p.
Ohmoto, H. and Goldhaber, M. B., 1997- Sulphur and carbon isotopes. In: Barnes HL (ed.), Geochemistry of hydrothermal ore deposits, 3rd edition. Wiley and Sons, 517–611
Ohmoto, H., 1986- Stable isotope geochemistry of ore deposits. Rev Miner 16, Stable isotopes in high-temperature systems, 491–559
Ohmoto, H., Rye, R. O., 1979- Isotopes of sulphur and carbon. In: Barnes HL (ed) Geochemistry of hydrothermal ore deposits, 2nd edn. Wiley and Sons, New York, pp 509–567
Reichert, J. and Borg, G., 2008- Numerical simulation and a geochemical model of supergene carbonate-hosted nonsulphide zinc deposits. Ore Geol. Rev. 33, 134–151.
Reichert, J., 2007- A metallogenetic model for carbonate-hosted non-sulphide zinc deposits based on observations of Mehdi Abad and Irankuh, Central and Southwestern Iran. Ph.D Thesis, Martin Luther University, Halle Wittenberg.
Sangster, D. F., 1990- Mississippi Valley-type and sedex lead-zinc deposits: a comparative examination. Trans Inst Mining Metall B: B21-B42
Sangster, D. F., Outridge, P. M. and Davis, W. J., 2000- Stable lead isotope characteristics of lead ore deposits of environmental significance, Environ. Rev. 8, 115-147.
Sasaki, A. and Krouse, H. R., 1969- Sulfur isotopes and the pine point lead–zinc mineralization. Economic Geology 64, 718–730.
Seal, R. R., 2006- Sulfur isotope geochemistry of sulfide minerals. Reviews in Mineralogy and Geochemistry 61, 633–677.
Van der Kerkhof, A. M. and Hein U. F., 2001- Fluid inclusion petrography, Lithos 55, pp. 27-47.
Veizer, J., Ala, D., Azmy, K., Bruckschen, P., Buhl, D., Bruhn, F., Carden, G. A. F., Diener, A., Ebneth, S., Godderis, Y., Jasper, T., Korte, C., Pawellek, F., Podlaha, O. G. and Strauss, H., 1999- 87Sr/86Sr, δ13C and δ18O evolution of phanerozoic seawater. Chem Geol 161:59–88
)