نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد، گروه سنجش از دور و GIS ، دانشگاه تربیت‌مدرس، تهران، ایران

2 استادیار، گروه سنجش از دور و GSI، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

3 استادیار، گروه مهندسی GIS، دانشکده مهندسی ژئودزی و ژئوماتیک، دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، تهران، ایران

4 کارشناس ارشد، گروه بیابان‌زدایی، دانشکدة منابع‌طبیعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

در دهه‌های اخیر حفر چاه­های ژرف و نیمه‌ژرف به‌تدریج جایگزین قنات­ها شد که در کنار مزیت­های نسبی، با آثار زیست‌محیطی فراوانی مانند افت سطح آب زیرزمینی و ایجاد فرونشست برای بیشتر مناطق بهره‌برداری همراه است. به تازگی مطالعاتی به‌منظور جایگزینی سدهای زیرزمینی به‌جای سدهای متوسط و کوچک برای ذخیره‌سازی و استفاده بهینه از آب و کاهش اثرات زیست‌محیطی صورت گرفته است. مکان‌یابی سدهای زیرزمینی، فرایند کاملا"پیچیده­ای است و عوامل زمین­شناسی، زمین‌ریخت‌شناسی و آب‌شناسی نقش تعیین­کننده­ای دارند. تعیین نقش و اهمیت متغیرهای مورد اشاره مبتنی بر نظرات گروه­های کارشناسی است و معمولا" این اهمیت در قالب متغیرهای زبانی بیان می‌شود. فرایند تحلیل سلسله مراتبی، امکان استفاده از متغیرهای زبانی در کنار متغیرهای کمی را دارد و اساسا" مبتنی بر نظرات کارشناسی است. در سال­های اخیر به منظور افزایش قابلیت روش AHP، این روش با روش فازی پیاده‌سازی شده و در قالب الگوریتم Fuzzy-AHP ارائه شده است. در این نوشتار،  از دو روش AHP و Fuzzy-AHP در تعیین مناطق مناسب برای سدهای زیرزمینی استفاده شد. برای پیاده­سازی روش Fuzzy-AHP  از روش باکلی و بونیسون استفاده شد و برای غیرفازی کردن مقادیر مطلوبیت فازی  ، روش yager  به‌کار‌گرفته شد. از مجموع 56 نقطه خروجی زیرحوضه­ها در روش AHP  26 نقطه و در روش FUZZY-AHP 15 نقطه با مناطق مناسب و قابل­دسترس، همپوشانی داشتند.  نتایج نشان داد که روش Fuzzy-AHP  انعطاف­پذیری بیشتر و قابلیت بالاتری در تعیین مناطق مناسب سد دارد.

کلیدواژه‌ها

­آذر، ع. و فرجی، ح .، 1387- علم مدیریت فازی، ناشر: مؤسسه کتاب مهربان نشر.
احمدی، ح. و فیض‌نیا، س.، 1385- سازندهای دوره کواترنر. شماره2424. انتشارات دانشگاه تهران.
چزگی، ج.، مرادی، ح.، خیرخواه، م.، قاسمیان، د. و روستایی، ی.، 1388- مکان­یابی سد زیرزمینی به روش معیارهای حذفی با استفاده از GIS (مطالعه موردی غرب تهران) پنجمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران.
سلامی،ه.، 1385- تعیینمکان‌هایمناسببرایاحداثسدزیرزمینیدرمناطقآذرینبااستفادهازدورسنجی (مطالعه موردی:دامنهشمالیکوه‌هایکرکس)، پایان‌نامهکارشناسیارشدرشتهآب‌شناسی(هیدروژئولوژی) دانشگاهشهید بهشتی،143ص.
عباسی، ع.، 1387- بررسی حرکات توده­ای در مارن میوسن با استفاده از روش‌های آماری (مطالعه موردی حوضه آبخیز طالقان) پایان­نامه کارشناسی ارشد آبخیزداری دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران.
فخری،م.، 1378- تحلیل تناسب اراضی برای مکان‌گزینی پادگان‌های لجستیک با استفاده از سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت‌مدرس.
فیض­نیا، س. و جعفری، م.، 1381- مطالعه خاک‌شناسی منطقه طالقان با استفاده از روش زمین‌شناسی، مجله منابع طبیعی ایران، 55 (3): 305- 326.
فیض­نیا، س.، بهبهانی، ع. و زکی­خانی، م.، 1386- بررسی حساسیت به فرسایش پادگانه‌های کواترنر حوضه آبخیز طالقان، مجله منابع طبیعی ایران، دوره 60، شماره 2، 454، شماره استاندارد بین‌المللی 1316-1025.
قاجری، ن. و شهابی، ه.، 1388- مکان‌یابی پارکینگ‌های شهری با استفاده از الگوریتم‌های سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) همایشسراسری سامانه اطلاعات مکانی.       
قدسی‌پور، ح.، 1384- فرایند تحلیل سلسله مراتبیAHP، دانشگاه صنعتی امیرکبیر (پلی‌تکنیک تهران.). مرکز نشر، 143.   
کوره­پزان، ا.، 1387- اصول تئوری مجموعه­های فازی وکاربرد آن در مدل‌­سازی مسایل مهندسی آب، انتشارات جهاد دانشگاهی واحد صنعتی امیرکبیر،212- 225.
گلمایی،ح. و آشتیانی‌مقدم،ق.، 1384-سدهایزیرزمینیبرایذخیرهآبدرمقیاسکوچک، 97.
نقشه زمین‌شناسی ورقه شکران، مقیاس 1:100000، سازمان زمین‌شناسی کشور.
یزدانی، م.، 1383-  (مترجم). سدهای زیرزمینی(برای تأمین آب در مقیاس کوچک)، آک نیلسون، انتشارات جهاد دانشگاهی واحد صنعتی اصفهان، شماره111-2، 106.
 
References
Cheng, Ru. Wu.,  Chin, Tsai. Lin. & Huang, Chu. Chen., 2007- Optimal selection of location for Taiwanese hospitals to ensure a competitive advantage by using the analytic hierarchy process and sensitivity analysis ,Building and Environment, 42: 1431–1444
Chun, Hung. Wu. & Su, Chin. Chen., 2009- Determining landslide susceptibility in Central Taiwan from rainfall and six site factors using the analytical hierarchy process method, Geomorphology xxx, xxx–xxx
Deng,  H., 1999- Multicriteria analysis with fuzzy pairwise comparisons , International Journal of Approximate Reasoning 21: 215–231
Forzieri, G.,  Gardenti, M., Caparrini, F. & Castelli, F., 2008- A methodology for the pre-selection of suitable sites for surface and underground small dams in arid areas: A case study in the region of Kidal, Mali  ,  Physics and Chemistry of the Earth 33:   74–85
Gumus, A. T., 2009- Evaluation of hazardous waste transportation firms by using a two step fuzzy-AHP and TOPSIS methodology. Expert Systems with Applications 36 ; 4067–4074
Komac, M., 2006- A landslide susceptibility model using the Analytical HierarchyProcess method and multivariate statistics in perialpine Slovenia, Geomorphology, 74 : 17–28
Lee, A. H. I., Chen, W. C. & Chang, C. J., 2008- A fuzzy AHP and BSC approach for evaluating performance of IT department in the manufacturing industry in Taiwan, Expert Systems with Applications, 34: 96–107
Lin, F., Ying, H.,  MacArthur, R. D., Cohn, J. A., Barth-Jones. D.  &Crane,  L. R., 2007- Decision making in fuzzy discrete event systems , Information Sciences, 177: 3749–3763.
Onder, H. & Yilmaz, M., 2005-  Underground dams, Journal of European Water : 35-45.
Pi, Fang. Hsu., Cheng, Ru. Wu. & Zhao Rong, Li., 2008- Optimizing resource-based allocation for senior citizen housing to ensure a competitive advantage using the analytic hierarchy process ,Building and Environment, 43: 90–97
Saaty, T.  L., 1980- The Analytic Hierarchy Process. McGraw-Hill: New York.
Vahidnia,  M. H., A.Alesheikh, A. & Alimohammadi, A., 2009- Hospital site selection using fuzzy AHP and derivatives , Journal of Enviromental Management 90: 3048­-3056
Vastava,  Sh. & Nathwat, 2003- Selection of potential waste disposal sites around Ranchi urban complex using remote sensing and GIS techniques, urban planning, map Asia conference