نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پردیس علوم، دانشکده زمین‌شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران

چکیده

در این مقاله ویژگی‌های رسوب‌شناسی مغزه‌های تهیه شده از ٤ گمانه در مجموع به ستبرای ٣٤٠ متر و رسوبات سطحی از بستر دریاچه ارومیه در حاشیه بزرگراه شهید کلانتری مورد بررسی قرارگرفته‌اند. به منظور تعیین نقش فرایندهای اصلی در رسوبگذاری با تکیه بر ویژگی‌های کانی‌شناسی و بافتی، نسبت اجزای آواری به اجزای شیمیایی و بیولوژیکی در نمونه‌ها مشخص شده است. به منظور تعیین منشأ اجزای آواری، ترکیب کانی‌شناسی و ویژگی‌های بافتی آنها با انواع به دست آمده از بار معلق رودخانه‌های تغذیه‌کننده دریاچه مقایسه شده است. به منظور تجزیه و تحلیل تغییرات به وجود آمده در دریاچه در طول زمان، ویژگی‌های رسوب‌شناسی تراس‌های آبرفتی حاشیه دریاچه نیز مورد بررسی قرار گرفته‌اند. بررسی‌حاضر نشان می‌دهد که بین ٢٥ تا ٤٠ درصد اجزای سازنده رسوبات توسط جریان‌های مختلف در دریاچه (آبی، بادی) به محل رسوبگذاری حمل شده‌اند (آواری) و ٦٠ تا ٧٥ درصد رسوبات شیمیایی یا بیوشیمیایی هستند. مطالعه حاضر نشان می‌دهد که گسترش ذرات شیمیایی به طور عمده در دوره‌های تراز پایین آب و شرایطی که دریاچه به ندرت از خشکی تغذیه می‌شده صورت پذیرفته است. گسترش رسوبات بیولوژیکی به طور عمده توسط موجودات جانوری و گیاهی موجود در دریاچه و در بازه‌های زمانی صورت گرفته که شرایط برای تشکیل ذرات شیمیایی فراهم نبوده یا در کمترین مقدار بوده است (بالا بودن نسبی سطح آب). منشأ ذرات آواری به رودخانه‌های تغذیه کننده دریاچه نسبت داده شده است که به صورت بار بستر و بار معلق به محل رسوبگذاری حمل شده‌اند. بر اساس طرح پراکنش و ویژگی‌های اصلی ذرات آواری مورد مطالعه، رودخانه‌های تغذیه کننده دریاچه (به عنوان عوامل اصلی تأمین کننده این ذرات) به سه گروه (بسیارمؤثر، با تأثیر متوسط، و تأثیر ناچیز) تقسیم شده‌اند. این مطالعه افزون‌بر پذیرش نقش غیرقابل ‌انکار دایک‌‌های احداثی در تغییر سامانه رسوبگذاری به اولویت‌دهی به نقش فرایندهای شیمیایی و بیولوژیکی در هرگونه برنامه‌ریزی احتمالی در کنترل تجمع رسوبات در حاشیه بزرگراه تأکید دارد.

کلیدواژه‌ها

احمدی، م.، 1381- جایگاه و نقش آرتمیا در پل ارتباطی احداث شده در دریاچه ارومیه. مجموعه مقالات همایش میانگذر دریاچه ارومیه. صفحات27-41.
امینی، ع.، 1384- مشخصات رسوب‌شناسی و منشأ نهشته‌های حاشیه بزرگراه شهید کلانتری در محل میانگذر دریاچه ارومیه. گزارش داخلی وزارت راه، 67 صفحه.
شاه‌حسینی، م.،1382- رسوب‌شناسی بستر دریاچه ارومیه در بخش میانی بزرگراه شهید کلانتری با نگرشی بر منشأ رسوبات. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تهران، 99 صفحه.
شهرابی، م.، 1371- دریاها و دریاچه‌های ایران. انتشارات سازمان زمین‌شناسی کشور، 291 صفحه.
طلوعی، ج.، 1375- مطالعه و بررسی ژئوشیمیایی و هیدروشیمیایی و شناخت فازهای رسوبات شیمیایی حوضه رسوبی تبخیری دریاچه ارومیه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم، دانشگاه تهران، 133 صفحه.
غضبان، ف.، مهاجر باوقار، ن.، طلوعی، ج.، 1377- ویژگی‌های رسوبی و شیمیایی دریاچه ارومیه، اقیانوس‌شناسی بهار و تابستان 1377، سال دوم، شماره 2و3، صفحه 13-19.
فرزانه، ا.، 1373- رسوب‌شناسی غرب دریاچه ارومیه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم، دانشگاه تربیت معلم، 112 صفحه.
محمدی، ع.، 1384- بررسی تاریخچه رسوبگذاری هولوسن دریاچه ارومیه بر اساس مغزه‌های تهیه شده در مسیر بزرگراه شهید کلانتری. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، 125 صفحه.
هماجر باوقار، ن.، 1376- بررسی رسوب‌شناسی و ژئوشیمی رسوبی دریاچه ارومیه در ارتباط با منشأ نمک، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم، دانشگاه تهران،140 صفحه.
مهندسان مشاور آب‌نیرو، 1371- مطالعه رسوب‌ دریاچه ارومیه (از مجموعه مطالعات مرحله دوم مقدماتی). گزارش داخلی وزارت راه و ترابری.
 
 
 
 
 
References
Barzegar, F. and Sadighan, I., 1991- Study of highway construction effects on sedimentation process in Lake Urmia (NW Iran) On the basis of satellites data. Geocartography, Interntional, 3: 63-65.
Bottema, S., 1986- A late Quaternary Pollen diagram from Lake Urmia (North Western Iran). Review of palaeobotany and palynology. 47: 241-261.
Carrozi, A.V., 1993- Sedimentary Petrography. Prentice Hall, 263p.
Eugster, H.P. and Hardie, L. A., 1978- SalineLakes. In: Lerman, A. (ed.) Lakes, Chemistry, Geology, Physics. Springer-Verlag, New York, 237-289.
Kelts, K. and Shahrabi, M., 1986- Holocene sedimentology of hypersaline Lake Urmia, Nortwestern Iran, Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 54: 105-130.
Lewis, D. W. and McConchie, D., 1994a- Analytical Sedimentology. Chapman and Hall, New York, 197 p.
Lewis, D. W. and McConchie, D., 1994b- Practical Sedimentology. Chapman and Hall, New York, 184 p.
Moore, D. M. and Reynolds, R. C., 1989- X-ray diffraction and identification and analysis of clay minerals. OxfordUniversity Press, 332 p.
Sandberg, P. A., 1975- A new interpretation of Great Salt lake Ooids and of ancient non-skeletal carbonate mineralogy. Sedimentology 22: 497-503.
Shahosseini, M., 2003- Sedimentology of Urmia Lake in central part of the SHK highway, with reference to the origin of sediments. (In Persian). M.SC. thesis, University of Tehran, 99p.