نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم زمین، تهران، ایران

2 شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب، اداره زمین شناسی بنیانی، اهواز، ایران

چکیده

        سازند پابده از نهشته­های ابتدای ترشیری در زون زمین­ساختی زاگرس است که در این مطالعه، علاوه بر بررسی کانیهای رسی این سازند در توالی چینه­ای، نتایج مرتبط با کانی رسی در این نهشته­ها در دو زیر زون فروافتادگی دزفول شمالی (برش سطحی در مقطع تیپ) و میانی (برشهای زیر سطحی)  مقایسه شده است. با کلسیم‌سنجی نمونه­های سازند پابده در برش تیپ این سازند، واقع در تنگ پابده، تفکیک لایه­های مارن شیلی و مارنی سازند انجام شد. تصاویر میکروسکوپ الکترونی(SEM) نمونه­های انتخابی از این نهشته­ها، حاکی از وجود کانی رسی کلریت با ساختار مشخص و از منشأ دیاژنزی (حاصل تبدیل ایلیت به کلریت) است و احتمال وجود دیگر کانیهای رسی (همچنین کلریت) با منشأ تخریبی نیز وجود دارد. تجزیه پراش پرتو ایکس (XRD) و تجزیه و تحلیل کیفی داده­ها، نوع کانی رسی را در مارنهای شیلی این سازند، مونت­موریلونیت، ایلیت و کلریت نشان می­دهد. همچنین تجزیه و تحلیل نیمه­کمی این داده­ها حاکی از روند کلی کاهش میزان رس، کاهش مونت­موریلونیت و افزایش ایلیت و کلریت به سمت بالای این سازند است. با توجه به منشأ تخریبی دو کانی مونت‌موریلونیت و ایلیت در سازند پابده، روند کانیهای ذکر شده، همراه با روند کلی کاهش میزان رس سازند، می­تواند بیانگر سرد شدن تدریجی آب­وهوا و کم‌ژرفا شدن حوضه در هنگام نهشت رسوبات سازند پابده به سمت بالای این سازند باشد. همچنین، نبود کانی مونت­موریلونیت در بالا­ترین نمونه انتخابی و فراوانی غالب ایلیت در این نمونه، می­تواند در ارتباط با فاز کوهزایی پیرنه زون فروافتادگی دزفول شمالی باشد. از سوی دیگر، تعیین کانی رسی در دو  برش زیر سطحی میدان نفتی کوپال (چاههای شماره 12 و 38)، با استفاده از نمودارهای چاه­پیمایی NGS (پیکهای Th,K و Th/K )، حاکی از وجود کانی رسی مونت‌موریلونیت و ایلیت است. روند کانی رسی و درصد شیل در این چاهها، بیانگر روند کم و بیش ثابتی است که تنها در بخشهای انتهایی سازند افزایش چشمگیری نشان می­دهد. این افزایش همراه با وجود بیشینه مشخصی از اورانیم در نمودارهای چاه­پیمایی، می­تواند در ارتباط با عملکرد فاز کوهزایی پیرنه در زون فروافتادگی دزفول میانی باشد.

کلیدواژه‌ها

آقانباتی، ع.،1383- زمین­شناسی ایران، سازمان زمین­شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 586 صفحه.
بیات، ش.،1384- لیتواستراتیگرافی و نانواستراتیگرافی سازند پابده در برش تنگ پابده و مقایسه آن با رخنمون تنگ ماغر (کوه بنگستان)، رساله کارشناسی ارشد زمین­شناسی، گرایش‌چینه شناسی و فسیل­شناسی ، دانشکدۀ علوم‌زمین، دانشگاه شهید بهشتی، 198 صفحه.
رزم­آرا، م.،1384- مبانی و کاربرد میکروسکوپهای الکترونی و روشهای آنالیز پیشرفته، انتشارات ارسلان، 347 صفحه.
رضایی، م.ر.، 1380- زمین­شناسی نفت، انتشارات علوی، 472صفحه.
رضایی، م.ر.؛  چهرازی، ع.، 1385- اصول برداشت و تفسیرنگارهای چاه­پیمایی، انتشارات دانشگاه تهران، 699صفحه.
محسنی، ح.، 1383 - محیط رسوبی و دیاژنز سازند پابده در فروافتادگی دزفول شمالی، رساله دکتری، گرایش رسوب‌شناسی و سنگ‌شناسی رسوبی، دانشکده علوم، دانشگاه تهران، 185 صفحه.
مطیعی، ه.،1372- زمین‌شناسی ایران، چینه‌شناسی زاگرس، طرح تدوین کتاب، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 536 صفحه.
موحد، ب.،1378- مبانی چاه­پیمایی، انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر، ، 330 صفحه.
هویزاوی، ع.،1377- آنالیز محیط رسوبی سازندهای گورپی و پابده با استفاده از نمودارهای ژئوفیزیکی، نمونه­های صحرایی و نمونه­های کنده شده حفاری و تعیین مرز دو سازند در ناحیه فروافتادگی دزفول، رساله کارشناسی ارشد زمین­شناسی، گرایش رسوب­شناسی و سنگ­شناسی رسوبی، دانشکدۀ علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، 300 صفحه.
 
References
Adatte, T., Keller, G., Stinnesbeck, W., 2002- Late Cretaceous to early Paleocene climate and sea-level fluctuations: the Tunisian record. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 178, pp.165-196.
Alavi, M., 2004- Regional Stratigraphy of the Zagros Fold-Thrust belt of Iran and its Proforland evolution, American Journal of Science 304, pp. 1-20.
Allman, M., Lawrence, D. F., 1972- Geological Laboratory Techniques: Blandfoord, London, 335 p.
Asquith, G. B., Gibson, C. R., 1982- Basic well log analysis for Geologists: AAPG, Tulsa, 216 p.
Berberian, M., King, G.C.P., 1981- Toward a paleogeography and tectonic evolution of Iran. Canadian Journal of Earth Science18, pp. 210-265.
Chamley, H., 1989- Clay sedimentology: Speringer-Verlag, New York, 623 p.
Deconinck, J. F., Amedro, F., Baudin, F., Godet, A., Pellenard, P., Robaszynski, F., Zimmerlin, I., 2005- Late Cretaceous palaeoenvironments expressed by the clay mineralogy of Cenomanian – Campanian chalks from the east of the ParisBasin. Cretaceous Research 26, pp. 171-179.
Grassman, R. B., Milet, J.C., 1961- Carbonate removal from soils by a modification of the acetate buffer method: Journal of Soil25, pp.  325-326.
Hardy, R. and M. E., Tucker, 1988- XRD analysis, in Tucker, M.E., (ed.) Techniques in Sedimentolology: Blackwell, Scientific Publication, London, 394 p. (chapter 7).
Hearst, J. R., Nelson, P. H., Paillet, F. L., 2000- Well logging for Physical properties, John Wiley and Sons, Ltd, Chilchester.
Jackson, M. L., 1979- Soil chemical analysis-advanced course: Published by the author, 498p.
Jeong, G. Y., Yoon, H. I., Lee, S. Y., 2004- Chemistry and microstructures of clay particles in smectite-rich shelf sediments, South Shetlands, Antarctica. Marine Geology209, pp.19-30.
Khormali, F., Abtahi, A., Oliaie, H. R., 2005- Late Mesozoic Cenozoic clay mineral successions of southern Iran and their palaeoclimatic implications. Clay Minerals40, pp. 191-203.
Mehra, O. P., Jackson, M. L., 1960- Iron oxid removal from soils and clay by a dithionitic–citrate system buffered with bicarbonate. Journal of Clays and Clay Mineral 7, pp. 313-325.
Mess, F., Stijn, S., Ranst, E. V., 2007- Palaeoenvironmental significance of the clay mineral composition of Olduvai basin deposits, northern Tanzania. Journal of Aferican Earth Sciences 47, pp. 39-48.
Meunier, A., 2005- Clays: Springer, New York, 472 p.
Moore, D., Reynolds, R. C., 1989- X-Ray diffraction and the identification and analysis of Clay minerals: Oxford university press, New York, 332p.
Net, I. L., Alonso, M. S., Limarino, C.O., 2002- Source rock and environmental control on clay mineral associations, Lower Section of Paganzo Group (Carboniferous), Northwest Argentina. Sedimentary Geology152, pp. 183-199.
North, F. K., 1990- Petroleum Geology-Unwin-Hyman. London, 607p.
Pettijohn, F. J., Potter, P.E., Siever, R., 1987- Sand and Sandstone. New York, 628p.
Potter, P. E., Maynard, J. B., Pryor. W. A., 1980- Sedimentology of shale: Springer-verlag, 306p.
Reynolds, R. C., 1985- A computer program for the calculation of one dimensional diffraction pattern of mixed-layer clays. R. C. Reynolds, 8Brook RD., Hanover, NH03755, USA.
Schlumberger, 1988- Log interpretation charts, Houston, Texas.
Schnyder, J., Ruffeii, A., Deconinck, J. F., Baudin, F., 2006- Conjunctive use of spectral gamma-ray Logs and clay mineralogy in defining late Jurassic-early     Cretaceous palaeoclimate change (Dorset, U.K.). Palaeo229, pp.303-320.
Serra, O., 1984- Fundamentals of well-log interpretation, 1. The acquisition of logging data, Elsvier Sience publisher B.V.
Stuben, D., Kramar, U., Berner, Z., Stinnesbeck, W., Keller, G., Adatte, T., 2002- Trace elements, stable isotopes, and mineralogy the Elles П K-T boundary section in Tunisia: indications sea level fluctuations and primary productivity. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 178, pp.321-345.
Tucker, M. E., 2001- Sedimentary Petrology: an introduction to the origion of sedimentary rocks: Blackwell, Scientific Publication, London, 260 p.
Vail, P. R., Mitchum, R. M., Thompson, S., 1977- Seismic stratigraphy and global changes of sea level. Part 4: Global cycles of relative changes in sea level: in Pyton, C.E., ed., Seismic stratigraphy-appplications to hydrocarbon exploration: AAPG memoir 26, pp. 83-98.
Watanaba, T., Shinya, F., Kosaki, T., 2006- Clay mineralogy and relationship to  soil solution composition soils from different weathering environments of humid Asia: Japan, Thailand and Indonesia. Geoderma1, 36, pp.51-63.
Weaver, C. E., 1989- Clays, Muds, and Shales: Development in Sedimentology, 44; Elsevier, Scientific Publication, 819 p.
Weir, D. L., Ormerod, E. C., Ei-Mansey, M. L., 1975- Clay mineralogy of sediment of western Nile Delta: Journal of Clay Mineralogy 10, pp. 369-386.
Wells, A. J., 1967- Lithofacies and geological history of lower Tertiary sediments in Southwest Iran. IOOC Rep, Tehran, 1108.