نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه زمین شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه زمین شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

کانسار آهن سیریز در فاصله 75 کیلومتری شمال ‏باختری شهرستان زرند (استان کرمان)، در پهنه ایران مرکزی جای گرفته است. کانی‌سازی آهن بیشتر به شکل توده‌های نامنظم، عدسی‌ها و رگه‌هایی در واحدهای آهکی- دولومیتی دگرگون‌شده پالئوزوییک (سازند کوهبنان) و درون اسکارن‌های تشکیل شده در همبری توده نفوذی گرانیتویید سیریز یافت می­شود. کانسار آهن سیریز ترکیب کانی‌شناختی ساده‌ای دارد. مگنتیت، پیریت، کالکوپیریت، هماتیت و هیدروکسیدهای آهن مهم‌ترین کانه‌های موجود در این کانسار هستند. توده نفوذی گرانیتویید سیریز از دید سنگ‌شناختی، شامل واحدهای سنگی مانند کوارتزسینیت، کوارتزمونزونیت، سینیت و سینوگابرو است و ماگمای سازنده آن از نوع کالک آلکالن است. گرانیتویید سیریز از دید زمین‌شیمیایی در رده گرانیتوییدهای نوع A با منشأ گوشته‌ای (زیررده A1) قرار می­گیرد. با توجه به ویژگی‌های سنگ‌شناختی و کانی‌شناختی، اسکارن سیریز متشکل از گرانیتویید سیریز به عنوان موتور گرمایی و منشأ کانی‌سازی، پهنه اسکارنی، کانسنگ آهن مگنتیتی توده‌ای و رگه‌ای، و سنگ‌آهک‌های دولومیتی دگرگون شده (مرمر) است. با نفوذ توده گرانیتویید سیریز، سنگ­های میزبان آهکی- دولومیتی سازند کوهبنان دستخوش دگرگونی همبری ­شده‌اند و مرمرهای بیشتر آهکی با بافت گرانوبلاستیک تشکیل شده‌اند. در این مرحله، مجموعه پاراژنزی در سنگ‌آهک‌های خالص بیشتر شامل گارنت- ولاستونیت- مرمر (کلسیت) است. در حالی که در سنگ‌­آهک‌های دولومیتی شامل گارنت- کلینوپیروکسن- فلوگوپیت است. کانی‌های سیلیکات کلسیم (- منیزیم) تشکیل شده در این مرحله بیشتر بدون آب هستند و با کانی‌سازی آهن همراه نیستند. با گذشت زمان و سرد شدن توده نفوذی گرانیتویید سیریز، سامانه گرمابی- ماگمایی دمابالا دستخوش تغییر و به‌تدریج کم‌رمق می‌شود. تشکیل کانی‌های اپیدوت، ترمولیت- اکتینولیت، بیوتیت، مسکوویت، کلریت، تالک، کلسیت و کوارتز در پهنه اسکارنی کانسار آهن سیریز می‌تواند محصول این مرحله از تکامل توده نفوذی و سامانه گرمابی- ماگمایی باشد. کانی‌سازی آهن بیشتر با مجموعه کانی‌های ناشی از واکنش‌های پسرونده مرحله اخیر همراه است که نشانگر نهشت فلزات در ارتباط با کاهش دمای سیال کانه‌ساز و آمیختگی احتمالی آن با سیال‎های جوی است.

کلیدواژه‌ها

کتابنگاری
آقانباتی، س. ع.،  1385- زمین­شناسی ایران، سازمان زمین­شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 586 ص.
آهنکوب، م.، جهانگیری، ا. و موید، م.، 1392- سنگ­زایی و ژئوشیمی توده گرانیتی نوع A میشو، مجله بلورشناسی و کانی­شناسی ایران، انجمن بلورشناسی و کانی­شناسی ایران، سال 21، شماره1، صص. 31 تا 42.
امینی، ص.، روان‌خواه، ع. و موید، م.، 1387- سنگ­شناسی و سنگ­زایی توده­های آذرین دیوان داغی- قره گوز شمال مرند (آذربایجان شرقی)، مجله بلورشناسی و کانی­شناسی ایران، انجمن بلورشناسی و کانی­شناسی ایران، سال 16، شماره 2، صص. 249 تا 264.
بلاغی، ز.، صادقیان، م. و قاسمی، ح.، 1389- پتروژنز سنگ‌های آذرین پالئوزوئیک زیرین جنوب بهاباد (بافق، ایران مرکزی): شاهدی بر کافت‌زایی، فصلنامه پترولوژی، دانشگاه اصفهان، سال اول، شماره 4، صص. 45 تا 64.
سلطانی‎نژاد، ع.، 1390- مطالعه پتروگرافی، ژئوشیمی و پتروژنز سنگ­های آذرین کواترنر شمال سیریز، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زرند، 160 ص.
شبانیان بروجنی، ن.، داودیان دهکردی، ع. و پناه­دار، ف.، 1391- ژئوشیمی توده گرانیتوییدی قره بلطاق، بویین میان‌دشت (جنوب­ شرق الیگودرز)،  فصلنامه پترولوژی، دانشگاه اصفهان، سال سوم، شماره 11، صص. 59 تا 76.
قاسمی، ح. و خانعلی­زاده، ع.، 1391- گرانیتویید نوع A تویه دروار، جنوب باختر دامغان: نشانه­ای از ماگماتیسم حوضه­ کششی پالئوتتیس در پالئوزوییک زیرین البرز، مجله بلورشناسی و کانی­شناسی ایران، انجمن بلورشناسی و کانی­شناسی ایران، سال 20، شماره1، صص. 3 تا 24.
کریم‎پور، م. ح.، ملک‎زاده، آ. و حیدریان، م. ر.، 1384- اکتشاف ذخایر معدنی ایران، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، 632 ص.
منصوری اصفهانی، م.، 1379- پتروژنز توده گرانیتوییدی حسن رباط، مجله پژوهشی دانشگاه اصفهان (علوم پایه)، جلد سیزدهم، شماره 1، صص. 37 تا 58.
موید، م. و حسین‌زاده، ق.، 1390- سنگ­نگاری و سنگ­شناسی گرانیتوئیدهای A-type شرق کوه­های میشو با نگرشی بر اهمیت ژئودینامیکی آن­ها، مجله بلورشناسی و کانی­شناسی ایران، انجمن بلورشناسی و کانی­شناسی ایران، سال 19، شماره 3، صص. 529 تا 544.
 
References
Barker, D. S., 1995- Crystallization and alteration of quartz monzonite, Iron Spring mining district, Utah; relation to associated iron deposits. Economic Geology 90, 2197-2217.
Barragan, R., Geist, D., Hall, M., Larson, P. and Kurz, M., 1998- Subduction controls on the composition of lavas from the Ecuadorian Andes. Earth Planet Scientific Letters 154, 153-166.
Bonin, J., 2007- A-type granites and related rocks: Evolution of a concepts and prospects. Lithos 97, 1-29.
Bookstrom, A. A., 1977- The magnetite deposit of El Romeral, Chile. Economic Geology 72, 1101-1130.
Dargahi, S., Arvin, M., Pan, Y. and Babaei, A., 2010- Petrogenesis of post-collisional A-type granitoids from the Urumieh-Dokhtar magmatic assemblage, southwestern Kerman, Iran: Constraints on the Arabian-Eurasian continental collision. Lithos 115, 190-204.
Davoudian, A. R., Hamedani A., Shabanian, N. and Mackizadeh, M. A., 2007- Petrological and geochemical constraints on the evolution of the Cheshmeh-Sefid granitoid complex of Golpayegan in the Sanandaj-Sirjan zone, Iran. Neues Jahrbuch Fur Mineralogie-Abhandlungen 184, 117-129.
Dela Roche, H., Leterrier, J., Grande Claude, P. and Marchal, M., 1980- A classification of volcanic and plutonic rocks using R1-R2 diagrams and major elements analyses, its relationships and current nomenclature. Chemical Geology 29,183-210.
Eby, G. N., 1992- Chemical subdivision of the A-type granitoides: petrogenesis and tectonic implications. Geology 20, 641-644.
Einaudi, M. T., Meinert, L. D. and Newberry, R. J., 1981- Skarn Deposits. Economic Geology 75, 317-391.
Frietsch, R., 1978- On the magmatic origin of iron ores of the Kiruna type. Economic Geology 73, 478-85.
Henderson, P., 1984- Rare earth element geochemistry. Elsevier, Amsterdam, 499 pp.
Khanalizadeh, A., Ghasemi, H., Sadeghian, A. and Abedi, A., 2006- Geochemical investigation on quartz monzonite pluton of Tuye-darvar in eastern Alborz structural zone, Damghan, north-east of Iran. Geochemica et Cosmochemica Acta, 70 (18), 316.
Mansouri Esfahani, M., Khalili, M., Kochhar, N. and Gupta, L. N., 2010- A-type granite of the Hasan Robat area (NW of Isfahan, Iran) and its tectonic significance. Journal of Asain Earth Sciences 37, 207-218.
Marschik, R. and Fontbote, L., 2001- The Candelaria-Punta Del Cobre iron oxide Cu-Au (-Zn -Ag) deposits, Chile. Economic Geology 96, 1799-1826.
Mason, B. H. and Moore, C. B., 1982- Principles of Geochemistry. John Wiley, New York, 344 pp.
Middlemost, E. A. K., 1994- Naming materials in the magma/igneous rock system. Erath Science Reviews 37, 215-224.
Nakamura, N., 1974- Determination of REE, Ba, Fe, Mg, Na, and K in arbonaceous and ordinary chondrites. Geochimica et Cosmochimica acta 38, 757-775.
Nyström, J. O. and Henriquez, F., 1994- Magmatic features of iron ores of the Kiruna-type in Chile and Sweden: Ore textures and magnetite geochemistry. Economic Geology 89, 820-839.
Ramdhor, P., 1980- The ore minerals and their intergrowth. Pergamon Press, 1267 pp.
Ramezani, J. and Tucker, R. D., 2003- The Saghand region, central Iran:‎‎ U-Pb geochronology, petrogenesis and implications for Gondwana tectonics. American Journal of Science 303, ‎622-665.
Rogers, G., Saunders, A. D., Terrell, D. J., Verma, S. P. and Marriner, G. F., 1985- Geochemistry of Holocene volcanic rocks associated with ridge subduction in Baja California, Mexico. Nature 315, 389-392.
‏Rollinson, H. R., 1993- Using geochemical data: Evalution, presentation, interpretation. Longman Scientific and Technical, 384 pp.
Shabanian Boroujeni, N., Khalili, M., Davoudian, A. R. and Mohajjel, M., 2009- Petrography and geochemistry of mylonitic granite from Ghaleh-Dezh, NW Azna, Sanandaj-Sirjan zone, Iran. Neues Jahrbuch Fur Mineralogie-Abhandlungen 185, 233-248.
Shand, S. J., 1943- Eruptive rocks: Their genesis, composition, classification, and their relation to ore deposits with a chapter on meteorite. John Wiley and Sons, New York, 444 pp.
Shelly, D., 1993- Igneous and metamorphic rocks under the microscope. Chapman and Hall, 256 pp.
Whalen, J. B., Currie, K. L. and Chappell, B. W., 1987- A-type granites: geochemical characteristics, discrimination and petrogenesis. Contributions to Mineralogy and Petrology 95, 407-419.
Wright, J. B., 1969- A simple alkalinity ratio and its application to questions of non-orogenic granite genesis. Geological Magazine 106, 370-384.
Zia, H., 2004- Geological map of the Siriz (Basab) area, 1:100000, Geological Survey of Iran, Tehran