نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکترا، گروه زمین شناسی اقتصادی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2 استاد، گروه زمین شناسی اقتصادی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
3 استادیار، دانشکده زمین شناسی، پردیس علوم، دانشگاه تهران، تهران، ایران
4 محقق، بخش زمین شناسی دریایی، سازمان زمین شناسی اسپانیا، مادرید، اسپانیا
چکیده
کانهزایی روی- سرب تیپ رسوبی- بروندمی آبباغ در جنوب خاوریترین بخش کمربند فلززایی ملایر- اصفهان، در توالی رسوبی آواری- کربناته ژوراسیک بالایی-کرتاسه زیرین و کربناته کرتاسه زیرین در دو افق کانهزایی با جایگاه چینهای متفاوت تشکیل شده است. افق 1 کانهزایی روی- سرب با سنگ میزبان شیل و سیلتستون سیاه حاوی مواد آلی با سن ژوراسیک بالایی- کرتاسه زیرین به شکل گوهای کشیده و افق 2 کانهزایی سرب و روی، با سنگ میزبان آهکی به سن کرتاسه زیرین به‌صورت همروند با سنگ میزبان و به شکل عدسی تشکیل شده است. گسلهای همزمان با رسوب‌گذاری، حوضههای نیمه گرابنی و محیطهای احیایی حاصل از فعالیت این گسلها در تشکیل کانسار روی و سرب تیپ رسوبی- بروندمی آبباغ و تهنشست سولفیدها نقش اساسی داشتهاند. جریانات واریزهای و برشهای همزمان با رسوب‌گذاری در سنگ میزبان کانهزایی و تغییر ضخامت واحدهای چینهای در امتداد گسل همزمان با رسوب‌گذاری در کانسار آبباغ نشان‌دهنده گسلش نرمال در زمان رسوب‌گذاری و تشکیل حوضههای نیمه گرابنی در محل کانسار است. تشکیل ساختارهای نیمه گرابنی، یکی از عوامل اصلی کنترلکننده شرایط اکسایش- کاهشی محیط تشکیل کانسار است که موجب ایجاد بسترهای عمیقتر درون حوضه شده و شرایط بدون اکسیژن درون این نیمهگرابنها را گسترش و توسعه میدهد. بررسی ژئوشیمی عناصر کمیاب و نادر خاکی سنگ میزبان، اندازه پیریتهای فرمبوییدال و حضور مواد آلی در سنگ میزبان افقهای کانهدار کانسار آبباغ، بیانگر شرایط Anoxic و Euxinic در این حوضه است که عمق زیاد حاصل از گسلهای نرمال همزمان با رسوب‌گذاری و فعالیتهای باکتریایی ایجاد شده است. مقایسه شواهد گسل نرمال همزمان با رسوب‌گذاری و همچنین محیط تهنشست احیایی کانسار آبباغ با سایر کانسارهای تیپ رسوبی-بروندمی ایران حاکی از شباهت محیط تشکیل کانسار آبباغ با این کانسارهاست.
کلیدواژه‌ها
احیاء، ف.، لطفی، م. و رساء. ا.، 1387- کانیسازی سرب و روی ژوراسیک در باباقله. فصلنامه زمینشناسی کاربردی، شماره4، صص. 234 تا 246.
آقانباتی، ع.، 1383- زمینشناسی ایران. وزارت صنایع و معادن، سازمان زمینشناسی و اکتشافات مواد معدنی کشور، 586 ص.
بویری، م.، 1395- رخسارههای کانسنگ سولفیدی و الگوی تشکیل کانهزایی روی و سرب با سنگ میزبان آواری-کربناته در کانسار تپهسرخ، حوضه معدنی ایرانکوه، جنوب اصفهان، رساله دکترا، دانشکده علوم پایه، دانشگاه تربیت مدرس.
بویری، م.، راستاد، ا.، محجل، م.، ناکینی، ع. و حقدوست، م.، 1394- ساخت و بافت، کانیشناسی و چگونگی تشکیل رخسارههای سولفیدی در کانسار روی-سرب- (نقره) تپه سرخ با سنگ میزبان آواری- کربناتی، جنوب اصفهان، فصلنامه علوم زمین، شماره 97، صص. 221 تا 236.
پورفرج، ح.، مغفوری، س.، محجل، م. و راستاد، ا.، 1393- نقش گسل نرمال در تشکیل ماده معدنی و تغییر سازوکار آن در معدن مهدیآباد یزد، سی و سومین گردهمایی ملی علوم زمین، تهران.
پیرنجم‌الدین، ح.، راستاد، ا. و رجبی، ع.، 1397- ساخت و بافت، کانیشناسی و میانبارهای سیال کانسار روی- سرب- باریت کوهکلنگه، کمربند فلززایی ملایر- اصفهان، جنوب اراک، فصلنامه علوم زمین، شماره 107، صص. 287 تا 302.
رجبی، ع.، 1391- عوامل کنترلکننده کانهزایی و الگوی تشکیل کانسارهای سولفیدی روی- سرب رسوبی- بروندمی (Sedex Type) در منطقه زریگان- چاهمیر، شرق بافق، ایران مرکزی. رساله دکترا، دانشکده علوم پایه، دانشگاه تربیت مدرس.
فرهادی‌نژاد، ط.، 1377- زمینشناسی، کانیشناسی و ژنز کانسار روی و سرب گل زرد، شمال الیگودرز، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم پایه، دانشگاه تربیت مدرس.
قاسمی، م.، 1385- نحوه تشکیل کانسار روی- سرب مهدیآباد یزد و مقایسه آن با سایر کانسارهای کرتاسه اطراف مهدیآباد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، پژوهشکده علوم زمین، سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور.
محمودی، پ.، راستاد. ا.، رجبی، ع. و پیرنجم‌الدین، ح.، 1393- رخسارههای کانه دار کانسار روی- سرب هفت سواران با سنگ میزبان آواری، در حوضه جنوب اراک، سی و سومین گردهمایی علوم زمین.
مغفوری، س.، 1395- زمینشناسی، ژئوشیمی، عوامل کنترلکننده کانهزایی و الگوی تشکیل کانسارهای روی- سرب با سنگ درونگیر کربناته- تخریبی کرتاسه زیرین در حوضه جنوب یزد، با تأکید بر کانسار مهدیآباد، رساله دکترا، دانشکده علوم طبیعی، دانشگاه تبریز.
مغفوری، س.، حسینزاده، م.، رجبی، ع. و عظیمزاده، ا.، 1395- تحلیل رخساره‌ای سنگی و جایگاه چینهای افقهای کانهزایی روی- سرب- باریت با میزبان کربناته- تخریبی در توالی رسوبی کرتاسه پیشین، حوضه جنوب یزد، فصلنامه علوم زمین، سال بیست و ششم، شماره 102، صص. 233 تا 246.
موحدنیا، م.، 1394- رخسارههای کانسنگی، ژئوشیمی و تیپ کانهزایی روی-سرب (باریم) در کانسار آبباغ (کهرویه)، جنوب شهرضا، پهنه سنندج- سیرجان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم پایه، دانشگاه تربیت مدرس.
موحدنیا، م.، راستاد، ا.، رجبی، ع. و چولت، ف.، 1396-کانیشناسی، ژئوشیمی و فرایندهای تشکیل کانسنگ غیرسولفیدی برونزاد کانسار روی- سرب نوع رسوبی- بروندمی (SEDEX) آبباغ در پهنه سنندج- سیرجان، فصلنامه علوم زمین، سال بیست و ششم، شماره 103، صص. 249 تا 264.
ناکینی، ع.، 1392- تحلیل ساختاری مناطق ایرانکوه و تیران، جنوب و باختر اصفهان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
References
Agard, P., Omrani, J., Jolivet, L. and Mouthereau, F., 2005- Convergence history across Zagros, Iran: Constraints from collisional and earlier deformation. International Journal of Earth Sciences, 94: 401–419.
Alavi, M., 1991- Tectonic map of the Middle East: Tehran. Geological Survey of Iran, scale 1:5,000,000.
Arvin, M., Pan, Y., Dargahi, S., Malekizadeh, A. and Babaei, A., 2007- Petrochemistry of the Siah–Kouh granitoid stock southwest of Kerman, Iran: Implications for initiation of Neotethys subduction. Journal of Asian Earth Sciences, 30: 474–489.
Betts, P. G. and Lister, G. S., 2002- Geodynamically indicated targeting strategy for shale-hosted massive sulfide Pb–Zn–Ag mineralization in the Western Fold Belt, Mt Isa terrane. Australian Journal of Earth Sciences, 49: 985–1010
Betts, P. G., Giles, D. and Lister, G. S., 2003- Tectonic environment of shale-hosted massive sulfide Pb-Zn-Ag deposits of Proterozoic northeastern Australia: Economic Geology, 98: 557-576.
Bond, D. P. G., and Wignall, P. B., 2010- Pyrite framboid study of marine Permo- Triassic boundary sections: A complex anoxic event and its relationship to contemporaneous mass extinction: Geological Society of America Bulletin, 122: 1265–1279.
Calvert, S. E. and Pedersen, T. F., 1993- Geochemistry of recent oxic and anoxic marine sediments: implications for the geological record. Marine Geology, 113: 67–88.
Cooke, D. R., Bull, S. W., Large, R. R. and McGoldrick, P. J., 2000- The importance of oxidized brines for the formation of Australian Proterozoic stratiform sediment-hosted Pb-Zn (Sedex) deposits. Economic Geology, 95: 1–18.
Crusius, J., Calvert, S., Pedersen, T. and Sage, D., 1996- Rhenium and molybdenum enrichments in sediments as indicators of oxic, suboxic and sulfidic conditions of deposition. Earth and Planetary Science Letters, 145: 65–78.
Dunster, J. N. and McConachie, B. A., 1998- Tectono-sedimentary setting of the Lady Loretta Formation: Synrift, sag or passive margin?. Australian Journal of Earth Sciences, 45: 89-92.
Gerlach, S., 1994- Oxygen conditions improve when the salinity in the Baltic Sea decreases. Marine Pollution Bulletin, 28: 134-438.
Ghasemi, A. and Talbot, C. J., 2005- a new tectonic scenario for the Sanandaj-Sirjan Zone (Iran): Journal of Asian Earth Sciences, 26: 683–693.
Goldberg, T., Strauss, H., Guo, Q. and Liu, C., 2007- reconstructing marine redox conditions for the early Cambrian Yangtze Platform: Evidence from biogenic sulphur and organic carbon isotopes. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 254: 175-193.
Goodfellow, W. D. and Lydon, J. W., 2007- Sedimentary-exhalative (Sedex) deposits, In: Goodfellow, W.D., (eds.), Mineral deposits of Canada: A synthesis of major deposit types, district metallogeny, the evolution of geological provinces, and exploration methods. Geological Association of Canada, Mineral Deposits Division, Special Publication 5, p. 163–183.
Goodfellow, W. D. and Rhodes, D., 1990- Geological setting, geochemistry and origin of the Tom stratiform Zn-Pb-Ag-barite deposits, in Abbott, J.G., and Turner, R.J.W., (eds.), Mineral deposits of the northern Canadian Cordillera: Ottawa, International Association on the Genesis of Ore Deposits, Eighth Symposium, Field Trip 14 Guidebook, p. 177–244.
Goodfellow, W. D., 1984- Geochemistry of rocks hosting the Howards Pass (XY) strata-bound Zn-Pb deposit, Selwyn Basin, Yukon Territory, Canada: Proceedings of the Sixth Quadrennial IAGOD Symposium: Stuttgart, Germany, E. Schweizerbart’sche Verlagsbuchhandlung (Nagele u. Obermiller), p. 91-112.
Goodfellow, W. D., 2004- Geology, genesis and exploration of SEDEX deposits, with emphasis on the Selwyn basin, Canada, in Deb, M., Goodfellow, W.D., (eds.), Sediment-hosted lead-zinc sulphide deposits: Attributes and models of some major deposits of India, Australia and Canada. Delhi, India, Narosa Publishing House, p. 24–99.
Goodfellow,W. D., 2007- Base metal metallogeny of the Selwyn Basin, Canada, In: Goodfellow,W.D., (eds.), Mineral Deposits of Canada: A Synthesis of Major Deposit-Types, District Metallogeny, the Evolution of Geological Provinces, and Exploration Methods. Geological Association of Canada, Mineral Deposits Division, Special Publication No. 5, p. 553-579.
Hallberg, R. O., 1974- Paleoredox conditions in the Eastern Gotland Basin during the recent centuries. Merentutkimuslait. Julk./Havsforskningsinstitutets Skrift, 238: 3-16.
Hoffman, D. L., Algeo, T. J., Maynard, J. B., Joachimski, M. M., Hower, J. C. and Jaminski, J., 1998- Regional stratigraphic variation in bottom water anoxia in offshore core shales of Upper Pennsylvanian cyclothems from Eastern Midcontinent Shelf (Kansas), U.S.A. in: Schieber, J., Zimmerle, W., Sethi, P., (eds.), Shales and mudstones I. E Schweizerbart’sche Verlagsbuchhandlung, Stuttgart, p 243-269.
Jones, B. and Manning, D. A. C., 1994- Comparison of geochemical indices used for the interpretation of paleoredox conditions in ancient mudstone. Chemical Geology, 111: 111-129.
Kelley, K. D., Dumoulin, J. A. and Jennings, S., 2004- The Anarraaq Zn-Pb- Ag and barite deposit, northern Alaska: Evidence for replacement of carbonate by barite and sulfides. Economic Geology, 99: 1577–1591.
Khalaji, A. A., Esmaeily, D., Valizadeh, M. V. and Rahimpour, H., 2007- Petrology and geochemistry of the granitoid complex of Boroujerd, Sanandaj–Sirjan zone, western Iran: Journal of Asian Earth Sciences, 29: 859–877.
Large D. E., 1980- Geological Parameters associated with sediment-hosted, submarine exhalative Pb-Zn deposits - An Empirical Model for Mineral Exploration. Geologisches Jahrbuch, 40: 59-129.
Large, R. R., Bull, S. W. and Winefield, P. R., 2001- Carbon and oxygen isotope halo in carbonates related to the McArthur River (HYC) Zn-Pb-Ag deposit: Implications for sedimentation, ore genesis, and mineral exploration. Economic Geology, 96: 1567–1593.
Large, R. R., Bull, S. W., McGoldrick, P. J., Walters, S., Derrick, G. M. and Carr, G. R., 2005- Stratiform and strata-bound Zn-Pb-Ag deposits in Proterozoic sedimentary basins, northern Australia. Society of Economic Geologists, 100th Anniversary Volume: 561–607.
Large, R. R., McGoldrick, P., Bull, S. and Cooke, D., 2004- Proterozoic startiform sediment-hosted zinc-lead-silver deposits of northern Australia, in: Deb, M. and Goodfellow, W.D., (eds.), Sediment-hosted lead-zinc sulphide deposits: Attributes and models of some major deposits of India, Australia and Canada. Narosa publishing house, Delhi, India, p. 1-24.
Leach, D. L., Sangster, D. F., Kelley, K. D., Large, R. R., Garven, G., Allen, C. R., Gutzmer, J. and Walters, S., 2005- Sediment-hosted lead-zinc deposits: A global perspective. Economic Geology, 100th Anniversary Volume: 561–607.
Lindsay, J. F., 2001- Basin dynamics and mineralization, McArthur Basin, northern Australia. Australian Journal of Earth Sciences, 48: 703-720.
Logan, R. G., Murray, W. J. and Williams, N., 1990- HYC silver-lead-zinc deposit, McArthur River: Australasian Institute of Mining and Metallurgy Monograph, 14: 907-911.
Lydon, J. W., 1996- Sedimentary exhalative sulphides (SEDEX), in Eckstrand, O.R., Sinclair, W.D., Thorpe, R.I., (eds.), Geology of Canadian Mineral Deposit Types, Geology of Canada, No. 8, Geological Survey of Canada (also Geological Society of America, The Geology of North America P-1), 130-152.
Lyons, T. W., Gellatly, A. M., McGoldrick, P. J. and Kah, L. C., 2006- Proterozoic sedimentary exhalative (SEDEX) deposits and links to evolving global ocean chemistry. In: Kesler, S.E., Ohmoto, H., (eds.), Evolution of Early Earth’s Atmosphere, Hydrosphere, and Biosphere-Constraints from Ore Deposits. Geological Society of America Memoir. 198: 169–184.
Maghfouri, S., Hoseinzadeh, M. R., Rajabi, A., Azimzadeh, A. M. and Choulet, F., 2015- Geology and origin of mineralization in the Mehdiabad Zn-Pb-Ba (Cu) deposit, Yazd Block, Central Iran. 13th SGA Biennial Meeting 2015. Proceedings, Volume 5.
McClay, K. R. and Bidwell, G. E., 1986- Geology of the Tom deposit, MacMillan Pass, Yukon. The Canadian Institute of Mining and Metallurgy, 11-1004.
McGoldrick, P. J., 1999- Northern Australian SEDEX deposits: microbial oases in Proterozoic seas. In: Mineral deposits: processes to processing. Proceedings of the 5th Biennial SGA Meeting and the 10th Quadrennial IAGOD Symposium, London 2: 885–888.
Mohajjel, M. and Fergusson, C. L., 2014- Jurassic to Cenozoic tectonic of the Zagros orogeny in northwestern Iran. J. international geology review. 56: 263-287.
Mohajjel, M., Fergusson, C. L. and Sahandi, M. R., 2003- Cretaceous–Tertiary convergence and continental collision, Sanandaj–Sirjan Zone, western Iran. J. Asian Earth Science. 21: 397–412.
Momenzadeh, M., 1976- Stratabound lead–zinc ores in the lower Cretaceous and Jurassic sediments in the Malayer–Esfahan district (west Central Iran): lithology, metal content, zonation and genesis [Unpublished Ph.D. thesis]. Heidelberg, University of Heidelberg, 300 p.
Movahednia, M., Rastad, E., Rajabi, A. and Choulet, F., 2015- The Ab-Bagh Stratiform and Stratabound Zn-Pb Deposit, Sanandaj-Sirjan Zone, Iran. 13th SGA Biennial Meeting 2015. Proceedings, Volume 5.
Movahednia, M., Rastad, E., Rajabi, A. and Choulet, F., 2017- Rare earth elements geochemistry of hydrothermal gangue calcites of Ab-Bagh Sedimentary-exhalative (SEDEX-type) Zn-Pb deposit, Sanandaj-Sirjan zone, Iran. TRIGGER ("Trans-disciplinary Research on Iranian Geology, Geodynamics, Earthquakes and Resources") conference, Volume 1.
Mueller, A. G., 2008- The Rammelsberg shale-hosted Cu-Zn-Pb sulfide and barite deposit, Germany: Linking SEDEX and Kuroko-type massive sulfides - Slide presentation and explanatory notes. Name of internet website.
Piper, D. Z., and Calvert, S. E., 2009- A marine biogeochemical perspective on black shale deposition. Earth-Sci. Rev. 95, 63–96.
Raiswell, R. and Berner, R. A., 1985- Pyrite formation in euxinic and semi-euxinic sediments. American Journal of Science, 285: 710–724.
Rajabi, A., Rastad, E. and Canet, C., 2012- Metallogeny of Cretaceous carbonate-hosted Zn–Pb deposits of Iran: geotectonic setting and data integration for future mineral exploration. International Geology Review, 54: 1649-1672.
Rajabi, A., Rastad, E., Canet, C. and Alfonso, P., 2015- The early Cambrian Chahmir shale hosted Zn–Pb deposit, Central Iran: an example of vent-proximal SEDEX mineralization. Mineralum Deposita, 50: 571–590.
Rastad, E., 1981- Geological, mineralogical, and facies investigations on the Lower Cretaceous stratabound Zn–Pb–(Ba– Cu) deposits of the Iran Kouh Mountain Range, Esfahan, west Central Iran [Unpublished Ph.D. thesis]: Heidelberg, University of Heidelberg, 334 p.
Sáez, R., Moreno, C., González, F. and Almodóvar, G. R., 2011- Black shales and massive sulfide deposits: causal or casual relationships? Insights from Rammelsberg, Tharsis, and Draa Sfar. Mineralum Deposita, 46: 585–614.
Spinks, S. C., Schmid, S., Pagés, A. and Bluett, J., 2016- Evidence for SEDEX-style mineralization in the 1.7 Ga Tawallah Group, McArthur Basin, Australia, Ore Geology Reviews, 76: 122-139.
Tucker, M. E., 1994- Sedimentary petrology (an introduction to the origin of sedimentary rocks).2Ed, Blackwell Scientific Publication, London. 252p.
Turner, R. J. W., 1990- Jason stratiform Zn-Pb-barite deposit, Selwyn Basin, Canada (NTS 105-O-1): geological setting, hydrothermal facies and genesis. In: Abbott JG, Turner RJW (eds) Mineral deposits of the northern Canadian Cordillera. International Association on the Genesis of Ore Deposits, Field Trip Guidebook, 14: 137–175.
Wignall, P. B. and Newton, R., 1998- Pyrite framboid diameter as a measure of oxygen-deficiency in ancient mudrocks. American Journal of Science, 298: 537–552.
Wignall, P. B., Newton, R. and Brookfield, M. E., 2005- Pyrite framboid evidence for oxygen-poor deposition during the Permian–Triassic crisis in Kashmir: Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 216: 183–188.
Wilkin, R. T. and Barnes, H. L., 1997- Formation processes of framboidal pyrite. Geochimica et Cosmochimica Acta, 61: 323–339.
Wilkin, R. T., Barnes, H. L. and Brantley, S. L., 1996- The size distribution of framboidal pyrite in modern sediments: an indicator of redox conditions. Geochimica et Cosmochimica Acta, 60: 3897–3912.
Wilkinson, J. J., 2014- Sediment-hosted zinc-lead mineralization: processes and perspectives. In: Treatise on Geochemistry (2nd ed.), Elsevier, pp. 219–248
Wilkinson, J. J., Eyre, S. L. and Boyce A. J., 2005- Ore-forming processes in Irish-type carbonate-hosted Zn-Pb deposits: Evidence from mineralogy, chemistry and isotopic composition of sulfides at the Lisheen Mine. Economic Geology, 100: 63–86.
Xu, G., Hannah, J. L., Bingen, B., Georgiev, S., and Stein, H. J., 2012- Digestion methods for trace element measurements in shales: Paleoredox proxies examined. Chemical Geology. 324-325: 132–147.
Yarmohammadi, A., Rastad, E. and Rajabi, A., 2016- Geochemistry, fluid inclusion study and genesis of the sediment-hosted Zn-Pb (± Ag ± Cu) deposits of the Tiran basin, NW of Esfahan, Iran. Journal of Mineralogy and Geochemistry, 193: 183-203.
Ziegler, P. A., 1990- Geological atlas of western and central Europe (2nd edition). Shell International Petroleum Maatschappij B.V., 239 p.
)