سخن سردبیر
چکیده
دگرگونیهای شدید جوی که با غرش هوا و آذرخش همراه هستند، یکی دیگر از مشکلات انسان اولیه بود که پیامدهای بد آن همچون سیل، طوفان و گردباد، مرگ و نیستی به همراه میآورد. انسان نخستین نمیتوانست درک کند که چرا و به چه دلیل هوای آرام، ناگهان تغییر چهره داده و تبدیل به هیولایی میگردد. در شرایطی که انسان اولیه در تاریکی غارها و جنگلها پنهان شده بود، با فکر نارسای خود، آذرخش را نمادی از قهر و غضب طبیعت میانگاشت. در افسانهها آمده است که توفان و سیل گستردهای، بخش بزرگی از سرزمینهای میانرودان (بینالنهرین) را پوشانیده و زیانهای زیادی را به بار آورده است. این گونه سیلهای گسترده و توفانهای عظیم در گذشتههای دور نیز وجود داشته و همان گونه که میبینیم در زمان حال نیز در گوشه و کنار جان روی میدهد.
75 درصد مردم جهان در مناطقی زندگی میکنند که حداقل یک بار تحت تأثیر یکی از مخاطرات طبیعی بودهاند. بر اساس آمار جهانی، رخداد مخاطرات طیبعی در سطح کره زمین رو به افزایش است. در این بین، رخداد سیلاب با شتاب بیشتری افزایش داشته است. در کشور ایران نیز آمارهای رسمی نشان میدهند که از دهه چهل تاکنون هرچند که تعداد رخداد سیلاب روندی کاهشی داشته اما تلفات و خسارات آن تا بیش از دو و نیم برابر افزایش داشته است. سالیانه حدود هفتاد درصد از اعتبارات کاهش اثرات بلایای طبیعی و حوادث غیرمترقبه، صرف جبران خسارات سیلاب میشود. سیلاب در تقسیمبندی بسیاری از مراجع مانند سازمان ملل متحد در زمره مخاطرات هواشناسی قرار دارد. البته همواره بحثها و انتقادات زیادی توسط پژوهشگران و کارشناسان حوزه مخاطرات در این مورد وجود داشته است. هرچند که عامل اصلی این رخداد به ویژگیهای بارش بویژه شدت بارندگی بستگی دارد، لیکن عوامل طبیعی و انسانزاد گوناگون در نحوه و شدت رخداد این پدیده نقش دارند. ویژگیهای زمینشناسی و زمینریختشناسی مانند میزان نفوذپذیری، نوع آبراههها، ویژگیهای مهندسی نهشتهها و غیره نقش مهمی در میزان تولید رواناب دارند. از سوی دیگر، علم زمینشناسی بویژه نتایج مطالعات کواترنری میتواند کمک شایانی به تعیین پهنههای سیلابی داشته باشد. بارندگیهای شدید اواخر سال 1397 و اوایل سال 1398 و پیرو آن وقوع سیلابهای بزرگ و ویرانگر در سطح وسیعی از کشور بویژه استانهای گلستان، خوزستان، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد و فارس، پس از یک دوره طولانی خشکسالی و کاهش تعداد رخداد سیلاب موجب تلفات انسانی و خسارات زیادی گردید. مخاطرات طبیعی مانند سیلاب، زمینلرزه و ناپایداریهای دامنهای با دورههای بازگشت مختلف و گاه بسیار طولانی، پدیدههایی برگشتپذیر هستند. این دورههای بازگشت نباید موجب احساس امنیت کاذب و غفلت در انجام مطالعات و پیشگیریهای لازم گردد.