نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه شهید باهنر، کرمان، ایران

چکیده

هدف این مطالعه، تعیین موقعیت زمین‌ریخت‌شناختی (ژئومورفولوژیکی) شهرهای ایران و ارزیابی خطر زلزله، سیل، نشست زمین و چشم­‌انداز آن­ها بر­اساس معیارهای زمین‌ریخت‌شناسی بوده است. بدین منظور،210 شهر با جمعیت بیش از حدود 50،000 نفر مورد بررسی قرار گرفتند. برای مطالعه، از تصاویر گوگل ارث و ماهواره‌ای، عکس‌های هوایی، نقشه‌های زمین‌ریخت‌شناسی و زمین شناسی و، در صورت نیاز، بازدید میدانی استفاده شد. براساس آن، تعداد شهرهایی که بخشی یا تمام آن‌ها روی مخروط­‌افکنه‌ها، کفه‌ها، پادگانه‌ها، ناودیس‌ها، سطوح کوهپایه­‌ای، تاقدیس‌ها و دلتاها قرار دارند، به ترتیب 103، 34، 26، 39، 27، 8 و 11 مورد است، و تنها دو شهر روی مخروط آتشفشانی، یک شهر صخره‌ای و یک شهر تالابی شناسایی شدند. همچنین، 158 شهر عمدتاً روی یک عارضه و مابقی روی دو عارضه واقع شده‌اند. تعداد شهرهای در معرض خطر زیاد زلزله و سیل به ترتیب  82  و 90 مورد و تعداد شهرهای مستعد به نشست سطحی و قناتی به ترتیب 60 و 47 مورد است. افزون بر این، 52 شهر دارای چشم‌­انداز خوب و 71 شهر دارای چشم­‌انداز یکنواخت می­‌باشند. بیشتر شهرهای ایران با خطر سیل از نوع مجرایی درگیر می‌باشند. شهرهای با خطر زیاد سیل به­‌طور عمده در جنوب‌باختر، شمال و شمال‌باختر کشور قرار دارند. در بیشتر موارد، میزان خطر سیل در حد متوسط ارزیابی شده است.  بر­خلاف سایر نقاط کشور، بسیاری از شهرهای مرکز و خاور ایران، کم و بیش با خطر نشست سطحی و نشست قناتی روبه‌رو هستند. سهم شهرهای در معرض خطر زلزله به میزان کم، متوسط و زیاد به ترتیب 12 % ، 49 % و 39 % می­باشد. بیشترین تمرکز شهرهای با چشم­‌انداز خوب در باختر کشور است. شهرهای مخروط‌افکنه‌ای به­‌طور عمده در پایکوه‌های البرز و در استان‌های خراسان ، کرمان، سیستان و بلوچستان، مرکزی و آذربایجان قرار دارند. تعداد زیادی از شهرهای ناودیسی در استان فارس دیده می‌­شوند. ولی بیشتر شهرهای کوهپایه‌ای در باختر کشور واقع شده‌­اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

اصغری مقدم، م. ر. ، 1378، جغرافیای طبیعی شهر-1 (ژئومورفولوژی)، 202 ص، انتشارات مسعی.
پروین، م.، 1397، ارزیابی تاثیرات متقابل شرایط ژئومورفولوژیکی و توسعه‌ای شهری بر یکدیگر (مطالعه‌ای موردی: شهر کرمانشاه)، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی، دوره هفتم، شماره 3 ، پیاپی 27،  ص 231-244.  http://dx.doi.org/20.1001.1.22519424.1397.7.3.14.2.
‎پوریه، آ.، خراسانی، ن.، حسین‌زاده لطفی، ف. و فرشچی، پ.،1398 ، ارزیابی پایداری ژئومورفولوژی شهری جهت برنامه ریزی و مدیریت توسعه شهر (مطالعه موردی: یزد)، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره بیست و یکم، شماره 1، پیاپی 80، ص 155-168.   http://dx.doi.org/10.22034/JEST.2018.13780.
‎جام، م. و  عباسی، م.، 1395، ملاحظات ژئومورفولوژیکی در برنامه ریزی و توسعه پایدار شهرهای مناطق خشک و نیمه خشک با استفاده از مدل SWOT  (نمونه موردی: شهر قم)، مطالعات جغرافیا، عمران و مدیریت شهری، دوره دوم، شماره 2،  ص 88-101.
جمالی، م.، مقیمی، ا.، جعفرپور، ز. و کردوانی، پ.، 1395، آثار گسترش فیزیکی و تغییر کاربری‌‌های شهری بر حریم رودخانه (مطالعۀ موردی: رود خشک در شیراز)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره چهل و هشتم، شماره 3، پیاپی 97، 591-602 .  http://dx.doi.org/10.22059/JHGR.2016.57372.
روستایی، ش. و جباری، ا.، 1386، ژئومورفولوژی مناطق شهری، 229 ص، انتشارات سمت.
‎شایان، س.، پرهیزکار، ا. و  سلیمانی شیری، م.، 1388، تحلیل امکانات و محدودیت‌های ژئومورفولوژیک در انتخاب محورهای توسعه شهری (نمونه موردی: شهر داراب)، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره سیزدهم، شماره 2،  ص  1-272.
عباس نژاد، ا.، 1376، بررسی نو زمین ساختی مخروط افکنه‌های ناحیه کرمان، فصلنامه علمی – پژوهشی علوم زمین، دوره ششم، شماره 26-25، ص 47-38.
عباس نژاد ا.، 1401، نشست زمین، 446 ص،  انتشارات دانشگاه شهید باهنر کرمان.
‎علایی طالقانی، م.، سنجری، ف. و  جلیلیان، آ.، 1389، مکان یابی بهینه محل برای دفن بهداشتی پسماندهای جامد شهری کرمانشاه به روش تجربی بر اساس ویژگی‌های ژئومورفولوژی منطقه. نشریه مطالعات و پژوهش‌های شهری منطقه‌ای ، دوره دوم،  شماره 6، ص 19-34.
‎مقیمی، ا.، جعفر بگلو، م.، یمانی،م. و  مرادی پور، ف.،1400، ارزیابی آسیب پذیری و تخریب میراث ژئومورفولوژیکی تحت تأثیر توسعه شهری خرم آباد، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی، دوره دهم، شماره 3، ص 201-219http://dx.doi.org/10.22034/gmpj.2021.141033 . .
منصوری‌فر، م.،  حسین‌زاده، س. و مینائی، م.،1400، ژئومورفولوژی شهری سبزوار با تاکید بر مخاطرات طبیعی سیل، دومین همایش بین المللی علم اطلاعات جغرافیایی: بنیادها و کاربردهای بین رشته‌ای.
نگارش، ح.، 1382، کاربرد ژئومورفولوژی در مکان گزینی سهرها و پیامدهای آن، جغرافیا و توسعه،  دوره یکم، شماره 1، ص 133- 150http://dx.doi.org/10.22111/GDIJ.2003.3646 ..
ولدخانی، م. و نادری فر، ح.ر.، 1395، فرایندهای ژئومورفولوژی در شهرهای کوهستانی(مطالعه موردی: شهرستان پاوه)، مطالعات جغرافیا، عمران و مدیریت شهری، دوره دوم، شماره 2، ص 144-155.
Abbasnejad, A., 1997. Neotectonical surveys of fan deposits. Applications fromKerman province, Scientific Quarterly Journal of Geosciences, Geological Survey of Iran, vol. 6, no. 25-26. (in Persian).
Abbasnejad, A., 2022. Ground Subsidence, Shahid Bahonar University of Kerman (in Persian).
Abbasnejad, A., Abbasnejad, B., Derakhshani, R., and Hemmati Sarapardeh, A., 2016. Qanat hazard in Iranian urban areas: explanation and remedies. Environmental Earth Sciences, 75(19), 1-14. DOI:10.1007/s12665-016-6067-6.
Alaee Taleghani, M., Sanjari, F., and Jalilian, A., 2010. Optimized siting municipal solid waste landfill of Kermanshah city using experimental method and based on the regional geomorphologic characteristics , Urban Regional Studies and Research, 2 (6), p. 19- 34. (in Persian).
Asghari Moghaddam, M., R., 1999. Physical Geography of  Cities, Vol. 1: Geomorphology, Masaa Publishers. (in Persian).
Cappadonia, C., Di Maggio, C., Agate, M., and Agnesi, V., 2020. Geomorphology of the urban area of Palermo (Italy). Journal of Maps, 16(2), 274-284. DOI: 10.1080/17445647.2020.1739154.
Cooke, R. U. 1984. Geomorphological Hazards in Los Angeles: A Study of Slope and Sediment in a Metropolitan County. Routledge. Scheidegger, A. E. 2012.Morphotectonics, Balkema.
‎Douglas, I., 2005. The urban geomorphology of Kuala Lumpur. The Physical Geography of South-East Asia. Oxford University Press, Oxford, pp.344-357.
Faccini, F., Giardino, M., Paliaga, G., Perotti, L., and Brandolini, P., 2021. Urban geomorphology of Genoa old city (Italy). Journal of Maps, 17(4), 51-64. DOI: 10.1080/17445647.2020.1777214.
Jam, M., and Abbasi, M., 2006. Geomorphological considerations in planning and sustainable development of arid and semiarid urban areas using SWOT (Qom city as a case study), Geography, Civil Engineering and Urban Development Studies, 2 (2), p. 88- 101. (in Persian).
Jamali, M., Moghimi, E., Jafarpour, Z., and Kardovani, P., 2016. Effects of Physical development and urban land use change on riparian areas (case study: Khoshk River in Shiraz city), Iran, Human Geography Research Quarterly, 48 (3), p. 591- 602. http://dx.doi.org/10.22059/JHGR.2016.57372. (in Persian).
Jeong, A., Cheung, S. Y., Walker, I. J., and Dorn, R. I., 2018. Urban geomorphology of an arid city: Case study of Phoenix, Arizona. In Urban geomorphology (pp. 177-204). Elsevier. DOI: 10.1016/B978-0-12-811951-8.00010-2.
Keller, E. A., and Pinter, N. 1996. Active tectonics (Vol. 338). Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall.
Lama, S., 1994. Urban geomorphology of Darjeeling town (Doctoral dissertation, University of North Bengal).
Mansourifar, M., Hosseinzadeh, S. R., and Minaee, M., 2021. Urban Geomorphology of Sabzevar with an emphasiz on flood as a natural hazard, International Conference on GIS Science, Basis and Trans/ Interdisciplinary Applications, Ferdowsi University of Mashhad. (in Persian).
Moghimi, E., JafarBeglou, M., Yamani, M., and Moradipour, F., 2021. Evaluation of vulnerability and degradation of geomorphological heritage affected by Khorramabad urban development, Quantitative Geomorphological Research, 10 (3), p. 201- 219. http://dx.doi.org/10.22034/gmpj.2021.141033. (in Persian).
Negaresh, H., 2003. Applications of Geomorphology in siting urban areas and its impacts, Geography and development, 1 (1), p. 133- 150. http://dx.doi.org/10.22111/GDIJ.2003.3646. (in Persian).
Parvin, M., 2018. Evaluation of the interaction between geomorphologic and urban development conditions (case study: Kermanshah City), Quantitative Geomorphological Research, V (3), p. 231- 244. http://dx.doi.org/20.1001.1.22519424.1397.7.3.14.2. (in Persian).
Pourieh, A., Khorasani, N., HosseinzadehLotfi, F., and Farshchi, P., 2019. Sustainability assessment of urban geomorphology for planning and urban development management (case study: Yazd), Journal of Environmental science and Technology, 21 (1), p. 155- 168. http://dx.doi.org/10.22034/JEST.2018.13780. (in Persian).
Rustaii, S., Jabbari, I., 2007. Geomorphology of urban areas, Samt Publishers. (in Persian).
Scheidegger, A.E., 2012. Principles of geodynamics. Springer Science & Business Media.
Shayan, S., Parhizkar, A., and SoleimaniShiri, M., 2009. Geomorphologic Possibilities and limitations analysis in selecting urban development directions (case study: Darab), Journal of spatial planning, 3 (2), p. 31- 53. (in Persian).
Valadkhani, M., and Naderifar, H., 2006. Geomorphological processes in mountain urban areas (case study: Paveh), Geography, Civil Engineering and urban Development Studies, 2 (2), p. 144- 155. (in Persian).
Wierzbicki, G., Ostrowski, P., Bartold, P., Bujakowski, F., Falkowski, T., and Osiński, P. 2021. Urban geomorphology of the Vistula River valley in Warsaw. Journal of Maps, 17(4), 170-185. DOI: 10.1080/17445647.2020.1866698.