نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 کارشناسی ارشد، گروه زمینشناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران
2 استادیار، گروه زمین شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران
3 دانشجوی دکترا، گروه زمین شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران
4 دکترا، گروه زمین شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، تهران، ایران
چکیده
پیکره گرانودیوریتی لخشک به سن الیگومیوسن در شمال باختر زاهدان و رسوبات فلیشی ائوسن رخنمون یافته است. این پیکره مورد هجوم دستهدایکهایی با درجه رنگینی متغیر از مزوکرات تا ملانوکرات و با روند شمال خاور- جنوب باختر قرار گرفته است. با توجه به شواهد صحرایی، در بخشهایی از پیکره، دایکهای ملانوکرات، دایکهای مزوکرات را قطع کرده‌اند که تأخر و جوان‌تر بودن این دسته از دایکها را نشان میدهد. ستبرای متفاوت دایکها (2 تا 12 متر) نشاندهنده تأثیر فعالیتهای زمینساختی و تزریق ماگما در بازشدگیهای ساختاری و شکلگیری دایکها در هنگام عملکرد زمینساختی است. از دید سنگشناسی پیکره لخشک از نوع گرانودیوریتی، دایکهای مزوکرات از نوع داسیتی و دایکهای ملانوکرات از نوع میکرودیوریتی و آندزیتی هستند. این پیکره گرانودیوریتی و دو دستهدایک از نوع I هستند و ماهیت کالکآلکالن، کالکآلکالن پتاسیم بالا و متاآلومینوس دارند. بر پایه ویژگیهای ژئوشیمیایی، دایکها و گرانودیوریتهای پیکره غنیشدگی از عناصر LILE و LREE مانند: Ba، Cs، Rb، Eu و Pb و تهیشدگی از عناصر HFSE و HREE مانند: Nb، Ti و Ta دارند که از ویژگی شاخص ماگماهای موقعیت زمینساختی کمان آتشفشانی در حاشیه فعال قارهای است. بی‌هنجاری مثبت Pb به دلیل متاسوماتیسم گوه گوشتهای توسط سیالهای ناشی از پوسته اقیانوسی فرورو و آلایش ماگما با پوسته قارهای است. با توجه به شواهد صحرایی و پتروژنز، پیکره گرانودیوریتی لخشک و دایکهای مزوکرات، ملانوکرات حاصل فعالیت ماگمایی مربوط به فرورانش صفحه اقیانوسی فرورانده شده (صفحه سیستان) به زیر صفحه قارهای (بلوک افغان) هستند. ماگمای سازنده پیکره گرانودیوریتی لخشک از ترکیب مذابهای حاصل از ذوب آمفیبولیتهاست و دایکها مشتقات تأخیری تبلور ماگمای سازنده این پیکره هستند.
کلیدواژه‌ها
ایرانی، ز.، 1393- بررسی ساختاری نحوه جایگیری دسته دایک های موجود در توده گرانیتی شمال و شمال غرب زاهدان (شرق ایران)، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
بومری، م.، لشگریپور، غ. و گرگیج، م، ن.، 1383- کلر و فلوئور در بیوتیتهای موجود در سنگهای گرانیتی زاهدان. مجله بلورشناسی و کانیشناسی ایران، 1: صص. 79 تا 94.
تیوای، م.، 1381- مطالعه ژئوشیمیایی و پترولوژیکی دایکهای تیره فراوان در توده گرانیتوییدی جنوبغرب زاهدان. پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
حسینی، م.، 1381- پترولوژی و ژئوشیمی گرانیتهای جنوبغرب زاهدان، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
رضایی کهخائی، م.، 1385- پتروژنز و موقعیت زمینساختی از توده گرانیتوییدی و دایکهای مرتبط با آن در ناحیه لخشک، شمال غرب زاهدان، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
رضایی کهخائی، م.، کنهانیان، ع.، الیاسی، م.، 1385- نقش زونهای برشی در جایگزینی دایکهای منطقه لخشک، شمالغرب زاهدان. مجموعه مقالات دهمین همایش زمینشناسی ایران، دانشگاه تربیت مدرس.
سرحدی، ن.، 1393- بررسی پتروگرافی دایکهای پیکره گرانیتوییدی لخشک (شمال غرب زاهدان). مجموعه مقالات اولین همایش ملی زمینشناسی و اکتشافات منابع، دانشگاه شیراز.
صادقیان، م. و ولیزاده، م، و.، 1386- سازوکار جایگیری توده گرانیتوییدی زاهدان در پرتو روش AMS. مجله علوم زمین، 66: صص. 134 تا 159.
صادقیان، م.، 1383- ماگماتیسم، متالوژنی و مکانیسم جایگزینی توده گرانیتوییدی زاهدان، رساله دکترا، دانشگاه تهران.
علیموسی، ز. و رضایی کهخائی، م.، 1393- شیمی کانی بیوتیتهای توده گرانیتوییدی لخشک. مجموعه مقالات هجدهمین کنگره زمینشناسی ایران، دانشگاه تربیت مدرس.
کشتگر، ش.، 1383- پترولوژی، ژئوشیمی و تحلیل ساختاری گرانیتهای زرگلی، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
کنعانیان، ع.، رضایی کهخائی، م. و اسماعیلی، د.، 1385- سنگشناسی و جایگاه زمینساختی توده گرانودیوریتی لخشک، شمالباختر زاهدان. مجله علوم زمین، 65: صص. 126 تا 143.
References
Asran, M., Ezzat, M. and Rahman, A., 2012- The pan- African calck- alkaline granitoids and the associated mafic microgranular enclaves (MME) around Wadi Abu Zawal area, North Eastern desert, Egypt: Geology, Geochemistry and petrogenesis, Journal of Biology and Earth Sciences, 1: 1-16.
Almeida, M. E., Macambira, M. J. B. and Oliveira, E. C., 2007- Geochemistry and zircon geochronology of the I-type high-K calc-alkaline and S-type granitoid rocks from southeastern Roraima, Brazil: Orosirian collisional magmatism evidence (1.97–1.96 Ga) in central portion of Guyana Shield. Precambrian Research, 155: 69-97.
Atherton, M. P. and Ghani, A. A., 2002- Slab breakoff: a model for Caledonian, Late Granite syncollisional magmatism in the orthotectonic (metamorphic) zone of Scotland and Donegal, Ireland. Lithos, 62: 65–85
Beard, J. S., 1997- Geochemistry and petrogenesis of tonalite dikes in the Smith River allochtoon, south-central Virginia. In: Sinha AK, Whalen JB, Hogan JP (eds) The Nature of Magmatism in the Appalachian Orogen, Geological Society of American, Memoir 191: 75-86.
Behrouzi, A., 1993- Explanatory text of Zahedan. Geological Quadrangle Map 1:250000, No. L10, Geological survey of Iran, Tehran.
Boynton, W. V., 1983- Geochemistry of the rare earth elements: meteorite studies. In: Henderson, P. (Ed.): Rare Earth Element geochemistry. Elsevier, London, 63–114.
Camp, V. E. and Griffis, R. J., 1982- Character, genesis and tectonic setting of igneous rocks in the Sistan Suture Zone, Eastern Iran. Lithos, 15: 221-239.
Chappell, B. W. and White, A. J. R., 2001- Two contrasting granite types: 25 years later. Australian Journal of Earth Sciences, 48: 489-499.
De La Roche, H., Leterrier, J., Grandclaude, P. and Marchal, M., 1980- A classification of volcanic and plutonic rocks using R1-R2 diagram and major element analysis- its relationship with current nomenclature, Chemical Geology, 29: 183-210.
Drury, M. R. and Urai, J. L., 1990- Deformation-related recrystallisation processes. Tectonophys,172: 235–253.
Ferrow, E., 1968- Ein fortan- program zur berechnung der chemischen analkses von gesteinen aus der modalanalyse. Neues Yahrb Mineralogy, 27-33.
Glenn, A. G., 2004 - The influence of melt structure on trace element partitioning near the peridotite solidus. Contrib Mineral Petrology, 147: 511–527.
Harris, N. B. W., Pearce, J. A. and Tindle, A. G., 1986- Geochemical characteristics of collision zone magmatism. Collision tectonic, Geological society of American Bulltein, 19: 67–81.
Hirschmann, M. M., Ghiorso, M. S., Wasylenki, L. E., Asimow, P. D. and Stolper, E. M., 1998- Calculation of Peridotite Partial Melting from Thermodynamic Models of Minerals and Melts. II. Isobaric Variations in Melts near the Solidus and owing to Variable Source Composition, Journal of Petrology, 40: 297-313 .
Irvine, T. N. and Baragar, W. R. A., 1971- A quide to chemical classification of the common volcanic rocks: Canadian Journal of Earth Sciences 8: 523-548.
Kamber, B. S., Ewart, A., Collerson, K. D., Bruce, M. C. and McDonald, G. D., 2002- Fluid-mobile trace element constraints on the role of slab melting and implications for Archaean crustal growth models Contributions To Mineralogy And Petrology, 144: 38–56.
Kurt, H., Asan, K. and Ruffet, G., 2008- The relationship between collision-related calcalkaline, and withinplate alkaline volcanism in the Karacadag Area (KonyaTurkiye, Central Anatolia), Chemie der Erde, 68:155-176.
Maaloe, S. and Whllie, P. J., 1975- Water content of a granite magma deduced from the sequence of crystallization, Contrib Mineral Petrology 37: 145-161.
Magna, T., Janousek, V., Kohut, M., Obrli, F. and Wiechert, V., 2010- Fingerprinting sources of plutonic rocks from variscan belt with lithium isotopes and possible link to Subduction-related origin of some A-Type granites. Chemical Geology, 274: 94-107.
Maniar, P. D. and Piccoli, M., 1989- Teconic discrimination of granitoids. Geological society of American Bulltein, 110: 635–642.
Middlemost, E. A. K., 1985- Magmas and magmatic rocks. An introduction to Igneous Petrology, Longman group limited.
Miyashiro, A., 1974- Volcanic rock series in island arcs and active continental margins. American Journal of Science. 274: 321–355.
Narshimha, Ch., Laxmaiah, B., Sandhya Rani, P,. Ashok, Ch. and Praveen, K., 2014- Petrography of a dolerite dyke, aiisetti duppalapally, Nalgonda-India. International Journal of Advanced Research, 10: 140-143.
Nesse, W. D., 1986- Intruduction to Optical mineralogy. Oxford University Press, NewYork.
Patino Dpuce, A. E., 1999- What do experiments tell us about the us about the relative contributions of crust and mantle to the origin of granitic magmas In: Crasero A, Ferenadez C, Vigneresse J L, Eds, Understanding granites, intergrating new classical techniques. Geology Society London, 168: 55-75.
Peccerillo, A. and Tylor, S. R., 1976- Geochemistry of Eocene calc- alkaline volcanic rocks from the Kastamonu area, northern Turkey. Contributions to Mineralogy and Petrology, 58: 68-81.
Pearce, J. A., Harris, N. H. and Tindle, A. G., 1984- Trace element discrimination diagrams for the tectonic interpretation of granitic rocks. Journal Petrology, 25: 956-983.
Rollinson, H. R., 1993- Using Geochemical Data: Evaluation, Presentation, Interpretation. John Wiley and Sons Inc, New York.
Sadeghian, M., Bouchez, J. L., Ne´de´lec, A., Siqueira, R. and Valizadeh, M. V., 2005- The granite pluton of Zahedan (SE Iran): a petrological and magnetic fabric study of a syntectonic sill emplaced in a transtensional setting, Journal of Asian Earth Sciences, 25: 301–327.
Shand, S. J., 1943- Eruptive rocks, Their genesis, composition, classification and their relations to ore deposits. John Wiley and Sons, Inc., New York.
Stocklin, J., 1968- Structral history and tectonic of Iran: a review. American Association of Petroleum Geologists Bulletin, 52: 1229-1285.
Srivastava, R. K. and Singh, R. K., 2004- Trace element geochemistry and genesis of Precambrian sub alkaline mafic dykes from the central Indian craton: evidence for mantle metasomatism, Journal of Asia Earth sciences, 23: 373-389.
Sun, S. S. and McDonough, W. F., 1989- Chemical and isotopic systematics of oceanic basalts: implications for mantle compositions and processes. In: Saunders A.D. and Norry M.J. (Eds.), Magmatism in ocean basins. Geology Society London, 42: 313-345.
Saunders, A. D., Tarney, J. and Weaver, S. D., 1980- Transverse geochemical variations across the Antarctic Peninsula: implications for the genesis of calkalkaline magmas. Earth Planet. Sci.Lett., 46:344-360.
Temel, A., Gundogdu, M. N. and Gourgaud, A., 1998- Petrological and geochemical characteristics of Cenozoic high-K calc-alkaline volcanism in Konya, Central Anatolia, Turkey. Journal of Volcanology and Geothermal Research, 85: 327–354.
Tirrul, R., Bell, I. R., Griffis, R. J. and Camp, V. E., 1983- The Sistan Suture Zone of eastern Iran. Geological Society of America Bulletin, 94: 134-150.
Thompson, R. N., 1982- Dispatches form the basalt front. 1. Experiments. Process Geology. Ass, 95: 249-262.
Wang, Q., Wyman, D. A., Xu, J., Dong, Y., Vasconcelos, P. M., Pearson, N., Wan, Y., Dong, H., Li, Ch., Yu, Y., Zhu, T., Feng, X., Zhang, Q.,Zi, F. and Chu, Zh., 2005- Eocene melting of subducting continental crust and early uplifting of central Tibet: Evidence from central-western Qiangtang high-K calc-alkaline andesites, dacites and rhyolites. Earth and Planetary Science Letters, 272: 158-171.
)