سخن سردبیر
دوره 31، شماره 2 ، شهریور 1400
چکیده
فصلنامه علوم زمین در 28 آذرماه 1399 یکی از اعضای بسیار ارزشمند هیات تحریریه خود را بر اثر دچارشدگی به بیماری کورونا از دست داد. این رویداد تلخ، جامعه زمین شناسی ایران را بسیار بهت زده و سوگوار کرد. دکتر قاسمی نژاد چه از دیدگاه علمی و چه از دیدگاه اخلاقی، الگوی همکاران و دانشجویان خود بود و به همین روی جای خالی او، که پشتوانه سال ...
بیشتر
فصلنامه علوم زمین در 28 آذرماه 1399 یکی از اعضای بسیار ارزشمند هیات تحریریه خود را بر اثر دچارشدگی به بیماری کورونا از دست داد. این رویداد تلخ، جامعه زمین شناسی ایران را بسیار بهت زده و سوگوار کرد. دکتر قاسمی نژاد چه از دیدگاه علمی و چه از دیدگاه اخلاقی، الگوی همکاران و دانشجویان خود بود و به همین روی جای خالی او، که پشتوانه سال ها پندار نیک، تلاش و سختکوشی را در پیشینه زندگی کوتاه اما پربار خود داشت، به شدت حس می شود.اعضای هیات تحریریه فصلنامه علوم زمین به پاسداشت منش نیکو و جایگاه علمی بی مانند دکتر ابراهیم قاسمی نژاد رایینی، این شماره از مجله را به روان پاک و سترگ او پیشکش می کنند، یادش را گرامی می دارند و آرزوی تندرستی و آرامش برای خانواده و فرزند نازنینش دارند. دکتر قاسمی نژاد افزون بر همکاری در هیات تحریریه فصلنامه علوم زمین و چند مجله علمی دیگر، سردبیری مجله بین المللی گرانسنگ ژئوپرشیا را نیز بر عهده داشتند و با تدبیر علمی و نظمی که در کار خود داشتند، توانستند این مجله را به یکی از انتشارات علمی ارزشمند دنیا تبدیل نمایند که باعث افتخار جامعه علوم زمین ایران است.در ادامه، زندگینامه این استاد بزرگوار و گوشه هایی از دستاوردهای علمی ایشان به خوانندگان فصلنامه پیشکش می شود.دکتر ابراهیم قاسمی نژاد رایینی یکم فروردین ماه سال 1340 خورشیدی در سیرجان به دنیا آمدند و دوران تحصیل ابتدایی و متوسطه را در همان شهر گذراندند. ایشان تحصیلات کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترای خود را به ترتیب در سال های 1364، 1368 و 1374 در دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه تربیت معلم (خوارزمی) تهران و دانشگاه ساسکاچوان کانادا به پایان رساندند و از سال 1374 به عضویت هیات علمی دانشگاه تهران در آمدند. از دکتر قاسمی نژاد فرزندی (امیرحسین) به یادگار مانده است که در حال گذراندن آخرین مراحل تحصیل در رشته مهندسی مکانیک دانشگاه تهران هستند. همسر ایشان در زمینه راستگویی و منش نیک در زندگی از ایشان به عنوان انسانی بی مانند یاد می کنند. به راستی که انسانی شریف و فرهیخته چون دکتر قاسمی نژاد در وجود همسر، فرزند، دانشجویان و آثار علمی گرانسنگ خود به زندگی در میان ما ادامه خواهد داد. بخش هایی از انتشارات ایشان در پیوست ارایه شده است.
هیات تحریریه فصلنامه علوم زمینشهریورماه 1400
مقاله پژوهشی
اکتشاف و معدن
شهرام قاسمی؛ ماشاء اله خامه چیان؛ محمدرضا نیکودل؛ احمد ذلولی
چکیده
درزه و ترک جزء لاینفک سازههای سنگی می باشند. زمانی که این سازه ها تحت بار قرار گیرند در اثر رشد ترک ها دچار گسیختگی می گردند. این مسئله در بارگذاری های چرخه ای دارای اهمیت فراوانی است زیرا شکست تحت سطوح بار گذاری پایین تر از حد تسلیم سنگ در اثر خستگی رخ می دهد. از این رو در این تحقیق به بررسی رشد و انتشار درز و ترکها در بارگذاری ...
بیشتر
درزه و ترک جزء لاینفک سازههای سنگی می باشند. زمانی که این سازه ها تحت بار قرار گیرند در اثر رشد ترک ها دچار گسیختگی می گردند. این مسئله در بارگذاری های چرخه ای دارای اهمیت فراوانی است زیرا شکست تحت سطوح بار گذاری پایین تر از حد تسلیم سنگ در اثر خستگی رخ می دهد. از این رو در این تحقیق به بررسی رشد و انتشار درز و ترکها در بارگذاری خستگی به روش مقاطع میکروسکوپی فلورسانس پرداخته شده است. ابتدا مراحل مختلف خستگی سنگ گرانیت که یک سنگ پرکاربرد در مهندسی می باشد مشخص شده و سپس نمونه هایی تا هر یک از مراحل بارگذاری شده و تغییرات فیزیکی، مکانیکی و ترک ها مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان داده است که خصوصیات فیزیکی و مکانیکی سنگ با افزایش تعداد چرخه ها کاهش پیدا کرده است. در مرحله یک خستگی ترک ها با شتاب زیادی در سنگ و کانی ها ایجاد می گردد و سپس در مرحله دوم انرژی اعمال شده بیشتر صرف رشد ترک ها می گردد و مجددا در مرحله سوم شیب ایجاد ترک ها افزایش پیدا کرده و شبکه بهم متصلی ازترک ها به وجود می آید که سبب شکست سنگ می گردد. در میان کانی های سازنده فلدسپارها بیشترین میزان ترک خوردگی را نشان داده اند و کمترین میزان ترک در بیوتیت ایجاد شده است.
مقاله پژوهشی
زمین شناسی نفت
محمد جواد یوسف زاده؛ بیژن ملکی؛ میرحسن موسوی؛ پرویز آرمانی
چکیده
بررسی سنگهای منشا بالقوه در میدان های نفتی اهمیت زیادی دارد. در این تحقیق، علاوه بر ارزیابی پتانسیل هیدروکربن زایی، از مدل های سینتیکی لوپاتین وآرنیوس، برای ارزیابی دقیقتر وضعیت بلوغ سنگ منشأ و همچنین درصد زایش نفت دریکی ازچاه های میدان نفتی سولابدر استفاده شد. این میدان در جنوب خاوری میدان بیبی حکیمه، در فروافتادگی دزفول واقع ...
بیشتر
بررسی سنگهای منشا بالقوه در میدان های نفتی اهمیت زیادی دارد. در این تحقیق، علاوه بر ارزیابی پتانسیل هیدروکربن زایی، از مدل های سینتیکی لوپاتین وآرنیوس، برای ارزیابی دقیقتر وضعیت بلوغ سنگ منشأ و همچنین درصد زایش نفت دریکی ازچاه های میدان نفتی سولابدر استفاده شد. این میدان در جنوب خاوری میدان بیبی حکیمه، در فروافتادگی دزفول واقع شده است. سنگ منشأهای بالقوه موردبررسی، کژدمی، گورپی و پابده میباشند. بااستفاده ازنتایج آزمایش راک-اول، نمونهها از جنبه سینتیکی نیز مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و نسبت تبدیل کروژن به هیدروکربور (TR) در آنها تعیین شد. براساس تاریخچه تدفین، سنگ منشأ کژدمی به بیشترین دما و ژرفا نسبت به دیگر سنگ های منشأ رسیده است. با توجه به نتایج روش لوپاتین، نرخ تبدیل مواد آلی سازندهای کژدمی، گورپی و پابده با روش لوپاتین به ترتیب 41% ، 30% و 30% تعیین گردید. این نرخ تبدیل با روش آرنیوس به ترتیب 47% ،15% ، و 13% شد. این اختلاف ناشی ازمفروضات دومدل می باشد که مقاله آن را مورد بحث وبررسی قرار داده است.
مقاله پژوهشی
رسوب شناسی
هادی امین رسولی؛ نسیم حقیقت جو؛ مهدی مرادی
چکیده
غار کرفتو در 67 کیلومتری شمال باختر دیواندره، استان کردستان جای دارد. این غار دربردارنده 4 طبقه است. در طبقهی دوم غار، در تالار خفاش ها، نهشته های ضخیمی از گوانو تشکیل شده اند. در این مطالعه، توزیع عناصر جزیی و نادر خاکی همراه با سن سنجی به روش 14C نهشته های گوانوی غار کرفتو بررسی شده است. تخریب نهشته های گوانوی ...
بیشتر
غار کرفتو در 67 کیلومتری شمال باختر دیواندره، استان کردستان جای دارد. این غار دربردارنده 4 طبقه است. در طبقهی دوم غار، در تالار خفاش ها، نهشته های ضخیمی از گوانو تشکیل شده اند. در این مطالعه، توزیع عناصر جزیی و نادر خاکی همراه با سن سنجی به روش 14C نهشته های گوانوی غار کرفتو بررسی شده است. تخریب نهشته های گوانوی غار کرفتو ناشی از فعالیت باکتری ها و قارچ ها منجر به پدید آمدن اسیدهای معدنی و آلی، آبشویی و تغییر در توزیع و نسبت عناصر شده است. نرخ آبشویی نهشتههای گوانو از تغییرات الگوی پراکندگی عناصر مختلف، نسبت عناصر Th/U و LREEs/HREEs و شرایط اکسیداسیون و احیای محیط از نسبت های*Eu/Eu* ،Ce/Ce و Th/U تعیین شده اند. بر پایه این بررسی ها، محیط تشکیل گوانوها سه دوره آب و هوایی خشکسالی، ترسالی و خشکسالی، را تجربه کردهاند. همچنین داده های ژئوشیمیایی گوانوها در نمودارهای Th-Sc-Zr/10 Zr/Sc-Th/Sc و Th-Sc به ترتیب موقعیت تکتونیکی جزایر قوسی قارهای و سنگ منشأ حدواسط- بازیک را نشان می دهند. بر پایه سنسنجی به روش 14C شروع نهشته شدن گوانوها در غار کرفتو 50±14260 BP، پس از آخرین دوره یخچالی بزرگ جهانی LGM ثبت شده در دریاچه زریوار و کوه های زاگرس، با میانگین نرخ ته نشینی 7/3 میلیمتر در سال بوده است.
مقاله پژوهشی
زمین ساخت
محمدرضا شیخ الاسلامی؛ شیرین الیاسی؛ محمدرضا قاسمی
چکیده
دایره مور روش شناخته شده ای برای تحلیل کرنش دو بعدی است. باتوجه به شکل گیری بودین ها در دو مرحله از دگرریختی پیشرونده (D1 و D4) در مرمرهای مجموعه دگرگون شمال گلپایگان، تحلیل کرنش دو بعدی برای این دو مرحله از دگرریختی با استفاده از دایره مور به انجام رسیده است. این تحلیل بر پایه برآورد طول اولیه بودین ها پیش از دگرریختی و اندازه گیری طول ...
بیشتر
دایره مور روش شناخته شده ای برای تحلیل کرنش دو بعدی است. باتوجه به شکل گیری بودین ها در دو مرحله از دگرریختی پیشرونده (D1 و D4) در مرمرهای مجموعه دگرگون شمال گلپایگان، تحلیل کرنش دو بعدی برای این دو مرحله از دگرریختی با استفاده از دایره مور به انجام رسیده است. این تحلیل بر پایه برآورد طول اولیه بودین ها پیش از دگرریختی و اندازه گیری طول کنونی بودین ها، پس از دگرریختی انجام شده است. محاسبه پارامترهای طولی کرنش و دایره های مور ترسیم شده نشان می دهند که نسبت کرنش طی مرحله دگرریختی D1 35/2-06/1 و در مرحله دگرریختی D4، 84/2-10/1 است. تغییر مساحت مثبت طی مرحله دگرریختی D1 و تغییر مساحت مثبت و منفی در جریان مرحله دگرریختی D4 روی داده است. میانگین زاویه برش برای دگرریختی D1، 22 درجه و برای دگرریختی D4، 24 درجه برآورد شده است.
مقاله پژوهشی
رسوب شناسی
پروانه فریدی؛ پیمان رضائی؛ علیرضا پیریایی؛ مهدی مسعودی
چکیده
سامانههای رسوبی مرتبط با دیاپیرهای نمکی آزمایشگاههای طبیعی هستند که بررسی چینههای مرتبط با فعالیت نمک را براساس دادههای زیرسطحی و بهویژه دادههای سطحی فراهم مینمایند. در این سامانهها، چینههای رشدی هالوکینتیکی، تغییرات ضخامتی و رخسارهای را به صورت برشهای هالوکینتیکی، اشکال هندسی گوهای و هوک و همچنین پهنههای ...
بیشتر
سامانههای رسوبی مرتبط با دیاپیرهای نمکی آزمایشگاههای طبیعی هستند که بررسی چینههای مرتبط با فعالیت نمک را براساس دادههای زیرسطحی و بهویژه دادههای سطحی فراهم مینمایند. در این سامانهها، چینههای رشدی هالوکینتیکی، تغییرات ضخامتی و رخسارهای را به صورت برشهای هالوکینتیکی، اشکال هندسی گوهای و هوک و همچنین پهنههای دیاژنتیکی متنوع نشان میدهند. بدین جهت، دیاپیر نمکی هندون به عنوان یک دیاپیر غیرفعال در ناحیه بندرعباس برای این مطالعه انتخاب شد. رخنمونهای سطحی عالی که پیرامون این دیاپیر نمکی وجود دارد امکان بررسیهای جزئیتر تکتونیکی-رسوبی و تقابل نمک-رسوب را فراهم مینماید که میتواند همچون یک مدل آنالوگ در سایر پژوهشهای سطحی و زیرسطحی اکتشافات هیدروکربوری حوضه زاگرس که شرایط رسوبگذاری مشابهی دارند، مورد استفاده قرار گیرد. چینهنگاری رسوبات پیرامون دیاپیر نمکی هندون شامل رسوبات برجای کرتاسه پسین تا عهدحاضر میباشد که تأثیر صعود دیاپیر نمکی بر این توالیها از نظر زمانی و مکانی متفاوت است. عملکرد هالوکینسیز با هندسههای هوکی در سازند شیلی پابده پالئوسن-ائوسن زیرین نمایان میگردد. سپس بیشترین تأثیر حرکت و جریان نمک با تشکیل ورقه و بالههای نمکی در کربناتهای ائوسن میانی سازند جهرم رخ داده است که به صورت تغییرات جانبی رخسارهای، هندسی (گوه و هوک)، ضخامتی و دیاژنتیکی دیده میشود.
مقاله پژوهشی
زمین شناسی اقتصادی
بهزاد حاجعلیلو؛ مرتضی رزم آرا؛ نسیم حاج علیلو
چکیده
کانسار پلاسری عطائیه در جنوب باختر مشهد و در شمال خاور میکروپلیت ایران مرکزی قرار دارد. مطالعه مقاطع نازک و صیقلی نشان داد که کانیهای موجود در کانسار پلاسری VTM (تیتانومگنتیت وانادیمدار) از نظر فراوانی به ترتیب مگنتیت، تیتانومگنتیت، هماتیت و ایلمنیت میباشند. همچنین مطالعات پتروگرافی مشخص کرد که واحدهای گابرویی و اولترامافیکی ...
بیشتر
کانسار پلاسری عطائیه در جنوب باختر مشهد و در شمال خاور میکروپلیت ایران مرکزی قرار دارد. مطالعه مقاطع نازک و صیقلی نشان داد که کانیهای موجود در کانسار پلاسری VTM (تیتانومگنتیت وانادیمدار) از نظر فراوانی به ترتیب مگنتیت، تیتانومگنتیت، هماتیت و ایلمنیت میباشند. همچنین مطالعات پتروگرافی مشخص کرد که واحدهای گابرویی و اولترامافیکی بیشترین مقدار کانیهای فلزی را دارند. بررسیهای کانهنگاری و تجزیههای SEM-EDX ،EPMA و XRM بر روی کانسار پلاسری و سنگ منشأ آن نتایج جالب توجهی را نشان داده است. مطالعات میکروسکوپ الکترونی SEM نشان داد که گرچه سکانس افیولیتی به عنوان منشأ این کانسار محسوب میشود اما در طی تبلور ماده مذاب در درجه حرارتهای بالا، ابتدا محلول جامد کاملی بین تیتانومگنتیت و ایلمنیت در بالاتر از 1100 تشکیل شده که با کاهش دما و پیشرفت تفریق در بالاتر از دماهای 600 فازهای ایلمنیت و مگنتیت به صورت تیغههای اکسلوشنی از یکدیگر تفکیک و در عین حال از فاز تیتانومگنتیت جدا گردیدهاند. با تداوم تبلور، تیتانیم و وانادیم در سنگهای گابرویی وارد فازهای ایلمنیتی و تیتانومگنتیتی میشوند. آنالیزهای EPMA که بر روی واحدهای گابرویی انجام شده نشان داد که این واحدها منشأ Ti و V برای تأمین واحدهای پلاسری بوده است.
مقاله پژوهشی
چینه شناسی و فسیل شناسی
ابراهیم محمدی؛ محمدجواد حسنی
چکیده
در این مقاله دیرینه بوم شناسی استراکودهای سازند قم در برشهای بوجان و ورکان مطالعه گردیده است. سن برشها بر اساس روزنهبران روپلین – شاتین (برش بوجان ) و شاتین (برش ورکان ) تعین گردیده است. از برشهای بوجان و ورکان به ترتیب 44 و 33 گونه استراکود شناسایی گردیده است. گونههای جنسCytheridea فراوانترین و غالبترین استراکودهای برش بوجان ...
بیشتر
در این مقاله دیرینه بوم شناسی استراکودهای سازند قم در برشهای بوجان و ورکان مطالعه گردیده است. سن برشها بر اساس روزنهبران روپلین – شاتین (برش بوجان ) و شاتین (برش ورکان ) تعین گردیده است. از برشهای بوجان و ورکان به ترتیب 44 و 33 گونه استراکود شناسایی گردیده است. گونههای جنسCytheridea فراوانترین و غالبترین استراکودهای برش بوجان هستند. بااینحال، در بخش پایینی برش بوجان، در کنار گونههای جنس Cytheridea، گونههای مختلف جنس Cytherella نیز وجود دارند که به سمت بالا از فراوانی Cytherella کاسته شده و جنسهای Cytheridea،Neonesidea و Bairdia غالب میگردند.استراکودهای پودوکوپید در روپلین 76% و در شاتین 86% جامعه استراکودی برش بوجان را تشکیل میدهند. گونههای Neonesidea elegans، Bythocypris pseudoreniformis، Paracypris pandyai، Paracypris sapperi و Paracypris naalunensis استراکودهای غالب برش ورکان بوده که همگی پودوکوپید بوده و 77% جامعه استراکودی را تشکیل میدهند. بالا بودن میزان استراکودهای پودوکوپید در هر دو برش حاکی از شرایط دیرینه بوم شناسی مساعد و فراوانی اکسیژن بوده با این تفاوت که در برش ورکان شرایط بوم شناسی یکسان بوده ولی در برش بوجان به سمت بالای برش شرایط به حالت نرمال دریایی نزدیکتر و میزان اکسیژن نیز بیشتر گردیده است.
مقاله پژوهشی
زمین شناسی اقتصادی
منا مهدوری؛ فردین موسیوند؛ محمود صادقیان؛ مهدی موحدنیا
چکیده
کانسار آهن-استرانسیم-(منگنز) کوهریگ در جنوب شاهرود و در بخش شمالی پهنه ساختاری ایران مرکزی واقع شده است. کانهزایی در توالی آتشفشانی- رسوبی ائوسن زیرین رخ داده که شامل تناوبی از کریستال لیتیک توف، آندزیتبازالتی میباشد. ماده معدنی در بخش فوقانی به-صورت عدسی و همروند با لایهبندی سنگ میزبان لیتیک توفی و در بخش زیرین بهصورت رگه-رگچهای ...
بیشتر
کانسار آهن-استرانسیم-(منگنز) کوهریگ در جنوب شاهرود و در بخش شمالی پهنه ساختاری ایران مرکزی واقع شده است. کانهزایی در توالی آتشفشانی- رسوبی ائوسن زیرین رخ داده که شامل تناوبی از کریستال لیتیک توف، آندزیتبازالتی میباشد. ماده معدنی در بخش فوقانی به-صورت عدسی و همروند با لایهبندی سنگ میزبان لیتیک توفی و در بخش زیرین بهصورت رگه-رگچهای که لایهبندی سنگ میزبان را قطع نمودهاند، رخ داده است. بر اساس موقعیت چینهشناسی، بافت و ساخت و کانیشناسی، از پایین به بالا میتوان سه رخساره کانسنگی رگه-رگچهای، برشی و نواری را از هم تمییز داد. کانیشناسی ماده معدنی شامل گوتیت، هماتیت، مگنتیت، سلستیت، پیرولوزیت، پسیلوملان، باریت و هیدروکسیدهای آهن میباشد که با کانیهای باطله کلسیت و کوارتز همراهی میشوند. دگرسانیهای سرسیتی و کلریتی در منطقه دارای گسترش هستند. کانسار آهن-استرانسیم-(منگنز) کوه ریگ از جهت داشتن توالی میزبان آتشفشانی-رسوبی، شکل هندسی همروند با لایهبندی، بافت و ساخت، رخسارههای کانه دار، کانیشناسی، پهنه بندی دگرسانی و ویژگیهای ژئوشیمیایی، شباهت زیادی با کانسارهای آهن آتشفشانی- بروندمی دارد. قابل ذکر است که بالا بودن میزان سلستیت از ویژگیهای خاص این کانهزایی بوده و تاکنون مورد مشابه آن در ایران و جهان گزارش نشده است.
مقاله پژوهشی
چینه شناسی و فسیل شناسی
مرجان زاداسماعیل؛ محمودرضا مجیدی فرد؛ سید حمید وزیری؛ داود جهانی
چکیده
ردیف های مناسبی از سنگ های رسوبی ژوراسیک میانی و پسین در شمال باختری دامغان (محدوده ی ساختاری البرز خاوری) رخنمون دارد. سازند دلیچای در گستره مورد بررسی غالبا از مارن، سنگ آهک و سنگ آهک مارنی تشکیل شده است. چینه شناسی این سازند با 618 متر ستبرا در برش آب شرف مورد بررسی قرار گرفته و در6 بخش غیررسمی تقسیم و توصیف شده است. سازند دلیچای در برش ...
بیشتر
ردیف های مناسبی از سنگ های رسوبی ژوراسیک میانی و پسین در شمال باختری دامغان (محدوده ی ساختاری البرز خاوری) رخنمون دارد. سازند دلیچای در گستره مورد بررسی غالبا از مارن، سنگ آهک و سنگ آهک مارنی تشکیل شده است. چینه شناسی این سازند با 618 متر ستبرا در برش آب شرف مورد بررسی قرار گرفته و در6 بخش غیررسمی تقسیم و توصیف شده است. سازند دلیچای در برش مورد بررسی، در مرز زیرین خود به طور ناهمساز بر روی سازند شمشک قرار دارد و در مرز بالایی به طور همشیب و گذر تدریجی توسط سنگ آهک های ستبر لایه سازند لار پوشیده می شود. از برش مورد بررسی در مجموع 371 نمونه فسیلی جمع آوری شد که 15 نمونه مربوط به تاکسون های جانوری دیگر مانند (بلمنیت، دوکفه ای، مرجان، اسفنج) بوده است. مطالعه زیای آمونیتی موجود منجر به شناسایی 25 جنس و 51 گونه ی آمونیتی در قالب 14 زیست زون آمونیتی گردیده است که متعلق به خانواده های Phylloceratidae, Lytoceratidae , Haploceratidae ,Oppeliidae, Parkinsoniidae, Morphoceratidae, Reineckeiidae, Perisphinctidae and Aspidoceratidae هستند. آمونیت های یافت شده در محدوده زمانی باژوسین پسین تا کیمرجین پیشین قرار دارند. زیای آمونیتی ژوراسیک میانی- بالایی شمال باختری دامغان به طور عمده ارتباط نزدیکی را با زیای آمونیتی اروپای شما ل باختری و مناطق حاشیه ای مدیترانه نشان می دهند.
مقاله پژوهشی
زمین ساخت
حمید نظری؛ ژان فرانسوا ریتز؛ آرا آواگیان
چکیده
رشته کوه البرز در شمال ایران بخشی از همگرایی بین ایران مرکزی و اوراسیا را در خود جای داده است. سازوکارکنونی آن شامل سازوکاری از تقسیمشدگی کرنش به همراه چرخش ساعتگرد حوضه خزر جنوبی است. گسلش راستالغز چپگرد و در امتداد کلی بخش داخلی البرز و گسلش معکوس مرزهای شمالی و جنوبی آن را تحت تأثیر قرار میدهد. پیش از این، پژوهشهایی چند به ...
بیشتر
رشته کوه البرز در شمال ایران بخشی از همگرایی بین ایران مرکزی و اوراسیا را در خود جای داده است. سازوکارکنونی آن شامل سازوکاری از تقسیمشدگی کرنش به همراه چرخش ساعتگرد حوضه خزر جنوبی است. گسلش راستالغز چپگرد و در امتداد کلی بخش داخلی البرز و گسلش معکوس مرزهای شمالی و جنوبی آن را تحت تأثیر قرار میدهد. پیش از این، پژوهشهایی چند به نرخ لغزش گسلهای فعال در قسمتهای داخلی و جنوبی پرداخته است. این پژوهش، دادههای جدیدی از چند و چون فعالیت این راندگی فعال و مهم را درجنوب کاسپین فراهم میکند. نشان میدهیم که گسل به طور کلی یک گسل پنهان است، که اغلب با ساختارهای چین و خم گسلی و گسلش پیشرونده همراه است. در قسمت مرکزی گسل درنزدیکی چمستان، سنسنجی رادیوکربن بر یک پادگانه قدیمی فراز یافته امکان تخمین کمینه لغزش عمودی 0.5 ±2.0 میلی متر در سال را فراهم میکند. با در نظر گرفتن شیب 34 درجهای برای گسل کمینه نرخ لغزش افقی 3 میلیمتر و حداقل نرخ لغزش در درازای صفحه گسلی تا 3.6 میلیمتر بر سال خواهد بود. این نتایج تأییدی است بر خطر لرزهای قابل توجه گسل خزر به عنوان یک ساختار گسلی سترگ و فعال در گسترهی البرز.
مقاله پژوهشی
رسوب شناسی
حامد هزاریان؛ معصومه کردی؛ منصور ضیائی؛ مهرداد سلیمانی منفرد؛ احمد یحیایی
چکیده
از آنجایی که مطالعات چینهنگاری سکانسی امکان تعیین گسترش رخسارههای مختلف در حوضه رسوبی را فراهم مینمایند، با بررسی رخسارههای مخزنی و غیرمخزنی میتوان گسترش زونهای باکیفیت مخزنی مناسب در قالب چینهنگاری سکانسی را تعیین نمود. در این مقاله با مطالعه پتروگرافی رخسارههای سنگی و همچنین تطابق آنها با نگار انحراف معیار گاما، ...
بیشتر
از آنجایی که مطالعات چینهنگاری سکانسی امکان تعیین گسترش رخسارههای مختلف در حوضه رسوبی را فراهم مینمایند، با بررسی رخسارههای مخزنی و غیرمخزنی میتوان گسترش زونهای باکیفیت مخزنی مناسب در قالب چینهنگاری سکانسی را تعیین نمود. در این مقاله با مطالعه پتروگرافی رخسارههای سنگی و همچنین تطابق آنها با نگار انحراف معیار گاما، محیط رسوبی، سکانسها و سیستم تراکتهای مربوطه در سازند آسماری به سن الیگو-میوسن در یکی از میدانهای نفتی ایران مشخص گردیدند. سپس با استفاده از نگارهای چاهپیمایی و ارزیابیهای پتروفیزیکی، عوامل کنترلکنندهی کیفیت مخزن شامل تخلخل، اشباع آب و حجم شیل در هر یک از سیستم تراکتهای سکانسها بررسی شدند. نتایج نشان دادندکه سیستم تراکتهای تراز بالا کیفیت مخزنی بهتری نسبت به سیستم تراکتهای پیشرونده دارند. وجود رخسارههای دانه پشتیبان و ساحلی و عدم وجود انیدریت از عوامل موثر درکیفیت بالای مخزنی در بخشهای بالایی سیستم تراکتهای پیشرونده و بخشهای پایینی سیستم تراکتهای تراز بالا می باشند. این نوع مطالعات در شناخت حوضههای رسوبی و تعیین گسترش منابع هیدروکربنی اطلاعات ارزشمندی در اختیار قرار داده و میتواند به مدیریت در کاهش ریسک فعالیتهای اکتشافی و توسعهای کمکهای فراوانی نماید.
مقاله پژوهشی
زمین شناسی اقتصادی
ربابه معصومی؛ یوسف رحیم سوری؛ حمایت جمالی؛ علی عابدینی
چکیده
عملکرد فرایندهای دگرسانی بر توفهای ائوسن در محدوده کمر (جنوب استان اردبیل، پهنه طارم- هشتجین) موجب تشکیل زون دگرسانی آرژیلیک گستردهای شده است. هدف از این مطالعه، تعیین عوامل کنترلکننده دگرسانی آرژیلیک با استفاده از مطالعات کانیشناسی و شاخصهای شیمیایی دگرسانی است. کانیهای کوارتز،کائولینیت، مسکوویت (از نوع سریسیت)، روتیل، ...
بیشتر
عملکرد فرایندهای دگرسانی بر توفهای ائوسن در محدوده کمر (جنوب استان اردبیل، پهنه طارم- هشتجین) موجب تشکیل زون دگرسانی آرژیلیک گستردهای شده است. هدف از این مطالعه، تعیین عوامل کنترلکننده دگرسانی آرژیلیک با استفاده از مطالعات کانیشناسی و شاخصهای شیمیایی دگرسانی است. کانیهای کوارتز،کائولینیت، مسکوویت (از نوع سریسیت)، روتیل، آناتاز، ایلیت، دیاسپور، آلونیت، آلبیت، کلینوکلر، جاروسیت، ژیپس، پیریت، اورتوکلاز و دولومیت، کانیهای زون آرژیلیک هستند. کانیسازی سولفیدی شامل پیریت (به طور غالب)، کالکوپیریت، بورنیت، کالکوسیت، گالن و اسفالریت میباشند. شاخص شیمیایی دگرسانی(CIA) از 51/55 تا 74/3 درصد و شاخص کانیشناسی دگرسانی (MI) از 8/22 تا 48/3 درصد متغییر است که بیانگر شدت دگرسانی حدواسط تا بالای کانیهای فلدسپار است. مقدار شاخص مافیک دگرسانی(MIA(O)) نیز از 48/87 تا 88/55 درصد در تغییر بوده و نشاندهنده دگرسانی کانیهای فرومنیزین (پیروکسن و آمفیبول) موجود در توفها میباشد. . تهیشدگی بیشتر عناصر و از جمله برخی عناصر نامتحرک ( LREEs و Zr، Y، V ،Al)، حضور کانیهای نشاندهنده pH اسیدی مانند جاروسیت ، آلونیت و کانیهای حرارت بالا مانند روتیل و آناتاز، وجود کوارتز حفرهای در برخی مناطق دگرسان شده و غنی شدگی همزمان As، Sb و Mo در زون دگرسان شده آرژیلیکی کمر، دارای مشابهتهایی با دگرسانیهای سیال داغ کانسارهای اپیترمال سولفیداسیون بالا میباشد.
مقاله پژوهشی
رسوب شناسی
سیده زهرا پورحیدر؛ محمدحسین آدابی؛ میررضا موسوی طسوج؛ عباس صادقی
چکیده
سازند کربناته الیکا بخش اعظم رسوبات دوره تریاس در حوضه رسوبی- ساختاری البرز را تشکیل میدهد. در این پژوهش رخسارهها و محیط رسوبی این سازند به ستبرای 746 متر در برش شهمیرزاد و 756 متر در برش زرشک دره در بخش جنوبی البرز مرکزی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. مطالعات رخسارهای این سازند منجر به شناسایی چهار کمربند رخسارهای (پهنه جزرومدی، ...
بیشتر
سازند کربناته الیکا بخش اعظم رسوبات دوره تریاس در حوضه رسوبی- ساختاری البرز را تشکیل میدهد. در این پژوهش رخسارهها و محیط رسوبی این سازند به ستبرای 746 متر در برش شهمیرزاد و 756 متر در برش زرشک دره در بخش جنوبی البرز مرکزی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. مطالعات رخسارهای این سازند منجر به شناسایی چهار کمربند رخسارهای (پهنه جزرومدی، پشتهها یا تپهها، لاگون و دریای باز) شامل دوازده رخساره کربناته شده است که به احتمال زیاد در یک پلاتفرم کربناته از نوع رمپ بر جای گذاشته شدهاند. نهشت رسوبات در این رمپ را میتوان به سه مرحله تقسیم کرد. در مرحله اول، بخش اعظم رسوبات آهکهای ورمیکوله از رخسارههای مادستون دارای زیست آشفتگی و مادستون پلوئیدی تشکیل شدهاند. فراوانی بالای رخسارههایی مانند استروماتولیت لامینهای، پکستون/ گرینستون اینتراکلستی و مادستون لامینهای از مشخصههای بارز رسوبات مرحله دوم (بخش دولومیت میانی) و نشاندهنده کم شدن عمق محیط رسوبگذاری است. در مرحله سوم، محیط برای گسترش پشتههای سدی و رخساره گرینستون/ پکستون پلوئیدی مناسب شده است.
مقاله پژوهشی
زمین شناسی اقتصادی
فاطمه ندرلو؛ میرعلی اصغر مختاری؛ حسین کوهستانی؛ قاسم نباتیان
چکیده
رخداد معدنی مس-طلای شمال چرگر در زیرپهنه طارم-هشتجین واقع شده و دربرگیرنده تناوب گدازههای آندزیتی و کوارتزآندزیتی با واحدهای توفی میباشد. گدازههای آتشفشانی ماهیت کالکآلکالن داشته، در یک محیط کمان حاشیه فعال قارهای تشکیل شدهاند. کانهزایی بهصورت پهنه سیلیسیشده حاوی رگه-رگچههای کوارتزی کانهدار میباشد. براساس مطالعات ...
بیشتر
رخداد معدنی مس-طلای شمال چرگر در زیرپهنه طارم-هشتجین واقع شده و دربرگیرنده تناوب گدازههای آندزیتی و کوارتزآندزیتی با واحدهای توفی میباشد. گدازههای آتشفشانی ماهیت کالکآلکالن داشته، در یک محیط کمان حاشیه فعال قارهای تشکیل شدهاند. کانهزایی بهصورت پهنه سیلیسیشده حاوی رگه-رگچههای کوارتزی کانهدار میباشد. براساس مطالعات کانهنگاری، کالکوپیریت و پیریت کانههای اصلی معدنی بوده و مالاکیت، کوولیت، کالکوسیت و گوتیت در اثر فرایندهای برونزاد تشکیل شدهاند. کوارتز، باریت و کلریت کانیهای باطله هستند. دگرسانیها شامل سیلیسیشدن، کلریتی، سریسیتی و آرژیلیکی است. بافت مواد معدنی و باطله از نوع دانهپراکنده، رگه-رگچهای، بِرشی، کاکلی، شانهای، جانشینی، بازماندی و پُرکننده فضاهای خالی میباشد. براساس مطالعات صحرایی و میکروسکوپی، کانهزایی مس- طلای شمال چرگر به چهار مرحله قابل تفکیک است: 1- مرحله اول عبارت از سیلیسیشدن سنگ میزبان آذرآواری همراه با کانهزایی پیریت با بافت دانهپراکنده میباشد، 2- مرحله دوم بهصورت رگه-رگچههای کوارتزی حاوی کالکوپیریت و پیریت و سیمان گرمابی بِرشها قابل مشاهده است، 3- مرحله سوم شامل رگه-رگچههای باریت میباشد که مراحل قبلی کانهزایی را قطع کردهاند، 4- مرحله آخر مربوط به فرایندهای برونزاد میباشد. ویژگیهای زمینشناسی، کانیشناسی و ساخت و بافت ماده معدنی در رخداد معدنی مس-طلای شمال چرگر شباهت زیادی با کانسارهای اپیترمال فلزات پایه (تیپ سولفیداسیون متوسط) دارد.
مقاله پژوهشی
زمین شناسی اقتصادی
ابراهیم طالع فاضل
چکیده
بررسی تغییرات ایزوتوپی کربن-اکسیژن در کانیهای کربناته باطله و سنگ میزبان کانهزایی، سهم مهمی در شناخت ذخایر سرب و روی با میزبان کربنات و سازوکار شکلگیری کانسنگ سولفیدی در آنها دارد. واحد دولوستون زرد رنگ منتسب به سازند شتری با سن تریاس میانی سنگ میزبان اصلی کانهزایی سولفیدی بوده که بر روی افق شیلی منتسب به سازند سرخ کوه نهشته ...
بیشتر
بررسی تغییرات ایزوتوپی کربن-اکسیژن در کانیهای کربناته باطله و سنگ میزبان کانهزایی، سهم مهمی در شناخت ذخایر سرب و روی با میزبان کربنات و سازوکار شکلگیری کانسنگ سولفیدی در آنها دارد. واحد دولوستون زرد رنگ منتسب به سازند شتری با سن تریاس میانی سنگ میزبان اصلی کانهزایی سولفیدی بوده که بر روی افق شیلی منتسب به سازند سرخ کوه نهشته شده است. کانههای گالن، اسفالریت، پیریت و سولفوسالت نقره مهمترین کانههای سولفیدی منطقه هستند که همراه باطله اصلی کلسیت نسل اول (Cal-1) و دوم (Cal-2) تشکیل شدند. بر اساس نتایج تجزیههای ایزوتوپ کربن-اکسیژن، در ترکیب Cal-1 مقادیر δ13C از 2/3- تا 7/0- پرمیل و مقادیر δ18O از 9/12 تا 6/14 پرمیل و در ترکیب Cal-2 نیز مقادیر δ13C از 3/7- تا 4/4- پرمیل و مقادیر δ18O از 7/13 تا 4/16پرمیل، بدست آمد. ترکیب ایزوتوپی کربن-اکسیژن در واحد دولوستون میزبان در مقایسه با کلسیتها از محتوای بیشتر δ13C (تغییرات بین 2/3- تا 9/2 پرمیل) و محدوده وسیعتر δ18O (تغییرات بین 6/22 تا 8/28 پرمیل)، برخوردار است.
مقاله پژوهشی
سنگ شناسی
شیرین شهابی؛ حبیب الله قاسمی؛ مهدی رضایی کهخائی؛ ژای مینگو
چکیده
در توالیهای آهکی پرمو-تریاس منطقه تالو در شمال خاور دامغان در پهنه البرز خاوری، چندین توده آذرین نفوذی مافیک با ترکیب الیوین گابرو، گابرو و آلکالیدیوریت برونزد دارند. مهمترین کانیهای سنگساز این تودههای آذرین مافیک شامل الیوین، کلینوپیروکسن، آمفیبول و پلاژیوکلاز هستند. ماهیت کلی این سنگها آلکالن بوده و ویژگیهای ژئوشیمی ...
بیشتر
در توالیهای آهکی پرمو-تریاس منطقه تالو در شمال خاور دامغان در پهنه البرز خاوری، چندین توده آذرین نفوذی مافیک با ترکیب الیوین گابرو، گابرو و آلکالیدیوریت برونزد دارند. مهمترین کانیهای سنگساز این تودههای آذرین مافیک شامل الیوین، کلینوپیروکسن، آمفیبول و پلاژیوکلاز هستند. ماهیت کلی این سنگها آلکالن بوده و ویژگیهای ژئوشیمی عناصر اصلی، کمیاب و نادر خاکی آنها با طبیعت یک منبع گوشتهای مشابه با محل منشأ سنگهای بازالتی جزائز اقیانوسی (OIB) سازگاری دارد. الیوینهای این سنگها از نوع کریزولیت بوده و پلاژیوکلازها نیز با ترکیب آلبیت، الیگوکلاز و لابرادوریت مشخص میشوند. ترکیب کلینوپیروکسنها دیوپسید، سالیت (Salite) و اوژیت بوده و با ماهیت آلکالن و غیرکوهزایی (Non-orogenic) مشخص میشوند. دما و فشار تبلور کلینوپیروکسنها به ترتیب، 1200 تا 1250 درجه سانتیگراد، و 6 تا 11 کیلوبار بوده و در فوگاسیته اکسیژن بالا تشکیل شدهاند. ترکیب آمفیبولها نشان دهنده آمفیبول کلسیک و تیتانیوم بالا، از نوع کرسوتیت است که در شرایط آذرین تبلور یافته و دارای منشأ گوشتهای میباشند. آمفیبولها در دمای بیش از۹۵۰ درجه سانتیگراد و در محدوده فشار بین ۶5۰ تا ۷۵۰ مگاپاسکال (معادل 5/ 6 تا ۵/ ۷ کیلوبار) تشکیل شدهاند.
مقاله پژوهشی
سنگ شناسی
مصطفی دلخواه؛ حبیب بیابانگرد؛ حمیدرضا سلوکی
چکیده
مجموعه آذرین زرد کوه واقع در 35 کیلومتری جنوب شرق ایرانشهر، از نظر زمین شناسی در زون فلیش شرق ایران و پهنه زمیندرز سیستان قرار می گیرد. در این منطقه مجموعههایی از سنگ های افیولیتی به سن کرتاسه بالایی ، فلیشهای ائوسن و سنگهای آذرین نفوذی و خروجی اُلیگومیوسن (مجموعه آذرین زردکوه) برونزد دارند. الگوی تغییرات عناصر جزئی و کمیاب خاکی ...
بیشتر
مجموعه آذرین زرد کوه واقع در 35 کیلومتری جنوب شرق ایرانشهر، از نظر زمین شناسی در زون فلیش شرق ایران و پهنه زمیندرز سیستان قرار می گیرد. در این منطقه مجموعههایی از سنگ های افیولیتی به سن کرتاسه بالایی ، فلیشهای ائوسن و سنگهای آذرین نفوذی و خروجی اُلیگومیوسن (مجموعه آذرین زردکوه) برونزد دارند. الگوی تغییرات عناصر جزئی و کمیاب خاکی این سنگ ها غنی شدگی ضعیفی در عناصر نادر خاکی سبک (LREE) مانند La، Ce و Sm نسبت به عناصر نادر خاکی سنگین (HREE) مانند Ho، Yb،Tb و Lu نشان می دهند و شیب این نمودار در سمت عناصر HREE ملایم و صاف و حتی در سنگهای خروجی کمی افزایشی است. گمان می رود که ماگمای سازنده این سنگها از گوه گوشتهای بالای ورقه فررونده که معمولاً تحت تأثیر سیالات آزاد شده از ورقه فررونده و عناصر موجود در آن (از جمله سیلیس، پتاسیم و سدیم) قرار میگیرند، ایجاد شده است و سپس با جایگیری در پوسته متحمل هضم و آلایش گردیده است. بنابراین به نظر می رسد این سنگها مرتبط با ماگماتیسم و فرورانش پوسته اقیانوسی نئوتتیس بین بلوکهای لوت و افغان می باشند.
مقاله پژوهشی
زمین شناسی اقتصادی
مریم سادات لاجوئی کلاکی؛ افشین اکبرپور؛ الکساندر تارانتولا؛ شهره حسن پور؛ بهزاد محمدی؛ منیره پشتکوهی
چکیده
کانسار قشلاقمیل بر روی کمربند ماگمایی ارومیه- دختر واقع شده است. کانیسازی رگهای در داخل سنگهای میزبان متاتوف ریوداسیتی و ریولیتی ائوسن تشکیل شده است. زونهای دگرسانی سریسیتی، سیلیسی، آرژیلیک و اکسیدهای آهندار در محدوده مورد طالعه مشاهده میشوند. کانههای اولیه سولفیدی پیریت، کالکوپیریت ریزدانه و اکسیدی اسپکیولاریت و ...
بیشتر
کانسار قشلاقمیل بر روی کمربند ماگمایی ارومیه- دختر واقع شده است. کانیسازی رگهای در داخل سنگهای میزبان متاتوف ریوداسیتی و ریولیتی ائوسن تشکیل شده است. زونهای دگرسانی سریسیتی، سیلیسی، آرژیلیک و اکسیدهای آهندار در محدوده مورد طالعه مشاهده میشوند. کانههای اولیه سولفیدی پیریت، کالکوپیریت ریزدانه و اکسیدی اسپکیولاریت و کانیهای ثانویه گوتیت، لیمونیت، مالاکیت و کوارتز در بررسیهای میکروسکوپی و صحرایی شناسایی شدهاند. در مطالعات کانیشناسی (XRD) کانیهای کلریت، ایلیت، کائولینیت، هماتیت، کوارتز، گروه میکا و کلسیت در رگههای طلا شناسایی شدند. با توجه به مطالعات لیتوژئوشیمایی، عنصر طلا با عناصر آهن، مولیبدن، نیکل و سرب دارای همبستگی مثبت است. مطالعات میانبارهای سیال(157 میانبار) در مناطق کانهدار قشلاقمیل، دمای کانیسازی را 99 تا 299 درجه سانتیگراد و میزان شوری کانسار را 81/1 تا 30/12 درصد معادل وزنی نمک طعام نشان داده است. با استفاده از مطالعات لیزر رامان (13 نقطه)، حضور فازهای گازی (CO2, N2, H2O) در میانبار سیال ثابت گردید. با توجه به مطالعات صورت گرفته در این ناحیه، کانهزایی قشلاقمیل را میتوان احتمالا نوعی کانیزایی رگهای- گرمابی طلا – مس دانست.